جاهای دیدنی یزد

یزد از استان‌های مرکزی ایران است که به عنوان اولین شهر خشتی دنیا و دومین شهر تاریخی جهان شناخته می‌شود. این شهر به «شهر بادگیرها»، «عروس کویر»، «دار العلم» و «شهر دوچرخه‌ها» معروف است. در سفر به یزد یا هر نقطه دیگری انتخاب محل اقامت نقش مهمی در راحتی و انتقال حس خوب دارد. رزرو اقامتگاه بوم گردی با قیمت بسیار مناسب، نظافت و بهداشت کامل و... این تجربه خوب را میسر می‌کند. در ادامه به معرفی برخی از جاهای دیدنی یزد می‌پردازیم.

کاروانسرای زین‌الدین یزد ۴۰۰ سال قدمت دارد و به دستور شاه عباس ساخته شده بود. کاروانسرا در دو طبقه ساخته شده و مصالح ساخت آن آجرهای خشتی است. کاروانسرای زین‌الدین در ۶۰ کیلومتری جاده یزد-کرمان است و از مکان های دیدنی یزد به شمار می‌رود. در سال ۲۰۰۶ میلادی، سازمان یونسکو جایزه‌ بهترین بنای بازسازی شده را به کاروانسرای زین‌الدین اهدا کرد.

حمام خان یزد از اماکن دیدنی یزد است که در سال ۱۲۱۲ هجری قمری به دستور حاکم وقت یزد ساخته شد. این بنا در دوران قاجار ساخته شده و چون بیشتر بزرگان شهر از آن استفاده می‌کردند به «حمام خان» معروف شده است. این حمام در گذشته علاوه بر استفاده به عنوان محلی برای استحمام، جایی برای گذراندن اوقات فراغت، گفتگو، رفع خستگی، جمع شدن دوستان و حل و فصل مسائل زندگی بوده است. اکنون روح تازه‌ای در کالبد بنا دمیده شده و با تغییر کاربری آن به رستوران و چایخانه سنتی، گردشگران بسیاری را به این سو جذب می‌کند.

آب‌ انبار گیو که امروزه از جاذبه های گردشگری یزد به شمار می‌رود، در سال ۱۳۲۰ شمسی ساخته شده است. این آب‌انبار در گذشته نقش مهمی برای تامین آب مورد نیاز مردم داشت. آب‌ انبار همان‌طور که از نامش مشخص است، مکانی برای ذخیره آب بوده است. ذخیره آب به خصوص در مناطق کویری چون یزد، اهمیت بسیار زیادی داشته است. آب‌ انبار گیو یزد از بناهای ساخته شده در دوران قاجار است. این آب‌انبار در سال ۱۳۷۵ شمسی ثبت ملی شده است. آب‌ انبار گیو در محله‌ زرتشتیان، اطراف بلوار بسیج قرار دارد.

خانه لاری‌ها در یزد، بنایی متعلق به دوره قاجار است. این خانه حدود ۱۵۰ سال پیش ساخته شد و مالک آن حاج محمد ابراهیم لاری بوده است. این عمارت ۶ باب خانه با معماری خانه‌های کویری دارد که در گذشته از آن به عنوان خانقاه نعمت‌اللهی استفاده می‌شد. خانه لاری‌ها در بهمن ۱۳۷۵ شمسی ثبت ملی شده است. برای دسترسی به خانه لاری‌های یزد، به خیابان امام خمینی و محله فهادان، یکی از مناطق دیدنی یزد، مراجعه کنید. این عمارت در نزدیکی عمارت کلاه فرنگی قرار دارد.

سرو ابرکوه درختی در شهر ابرکوه یا ابرقوه است که از پیرترین موجودات زنده دنیا محسوب می‌شود. محیط تنه‌ این درخت بر روی زمین اطرافش، ۱۱/۵ متر است. ارتفاع درخت نیز ۲۵ تا ۲۸ متر است. این سرو طبق نظر الکساندروف، دانشمند روس، بیش از چهار هزار سال قدمت دارد.

در کتاب نزهت القلوب، حمدالله مستوفی درباره ابرکوه این گونه نوشته است:

در آن‌جا سروی است که در جهان شهرتی عظیم دارد.

بعضی از افسانه‌ها نیز کاشت این درخت را به زرتشت یا به پسر نوح نسبت می‌دهند. سرو ابرکوه یکی از آثار طبیعی ملی ایران است.

مسجد جامع یزد بنای بی‌نظیری است که در سال ۱۳۱۳ شمسی ثبت ملی شد و یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی یزد است. این بنای بسیار زیبا در ضلع غربی خیابان امام خمینی و یکی از محله‌های قدیمی یزد ساخته شده است. مسجد جامع یزد دارای یک ایوان مرتفع، دو شبستان، دو گرم خانه، گنبدخانه، دو پایاب و یک صحن بزرگ به شکل مستطیل است. مسجد جامع یزد ۶ ورودی دارد و هر کدام در قسمت‌های مختلف مسجد قرار گرفته‌اند.

برج خاموشان یزد در ۱۱ کیلومتری جنوب یزد قرار دارد. این بنا، دخمه یا دادگاه زرتشتیان بوده است. زرتشتیان طبق آیین و سنت خود، اموات خود را در دخمه‌ها قرار می‌دادند تا طعمه کرکس‌ها شوند. سپس استخوان‌های به جای مانده از اجساد را داخل فضای میان تهی دخمه می‌ریختند. این برج از مکان های دیدنی یزد است و بر بلندای کوهی در منطقه صفائیه قرار دارد.

روستای خرانق از دیگر اماکن دیدنی یزد است و در ۷۷ کیلومتری یزد قرار دارد. این روستا بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت دارد. درون روستا، قلعه‌ای قدیمی وجود دارد که تا ۲۰ سال پیش مسکونی بوده است. در کنار قلعه، قدمگاه حضرت امام رضا (ع) قرار دارد که به گفته مردم، این عمارت آخرین مکانی بوده که آن حضرت برای استراحت کاروان خود انتخاب کرد. مناره‌ای از قرن ۱۷ و کاروانسرایی در حومه‌ روستا مرمت شده است که می‌توانید با هزینه‌ای مناسب در آنجا اقامت کنید.

امیرچخماق یزد مجموعه‌ای شامل میدان، تکیه، بازار، آب‌انبار و مسجد است که از معروف‌ترین جاذبه های گردشگری یزد به شمار می‌رود. قدمت این مجموعه به دوره تیموری (قرن نهم) برمی‌گردد. این مجموعه به دست «جلال‌الدین امیرچخماق» ساخته شده که در آن زمان حاکم شهر بوده است. تکیه امیرچخماق از این مجموعه، در سال ۱۳۳۰ شمسی ثبت ملی شده است. برای دسترسی به مجموعه به خیابان امام، میدان امیر چخماق مراجعه کنید.

باغ دولت‌آباد یزد یکی از زیباترین باغ‌های ایرانی است که در خیابان شهید رجایی، در مرکز شهر قرار دارد. برای ورود به باغ باید از یک هشتی نسبتا بزرگ عبور کرد که صنایع دستی یزد در آنجا به فروش می‌رسد. بنای باغ دولت‌آباد یادگاری به جای مانده از دوران افشاریه و زندیه است. فضای سبز، درختان میوه و گل‌های بسیار زیبا در محوطه باغ، فضای بی‌نظیری را ایجاد کرده‌اند.

باغ دولت‌آباد شامل عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت آیین و تالار آیینه، عمارت تهرانی، آب‌انبار و باغ ناصر است. این باغ همچنین بادگیر مرتفعی دارد که بلندترین بادگیر جهان به شمار می‌آید.

قنات زارچ استان یزد، عنوان طولانی‌ترین قنات دنیا را دارد. طول این قنات حدود ۸۰ کیلومتر است. این قنات از روستای فهرج آغاز می‌شود و پس از عبور از چندین روستا و محلات مختلف شهر یزد به طرف زارچ حرکت می‌کند و یکی از مناطق دیدنی یزد را پدید می‌آورد.

بعد از ورود اسلام به ایران، مسجد تاریخی شهر یزد در حریم این قنات ساخته شد تا هم برای پر کردن آب‌انبار زیر مسجد و هم برای وضوگرفتن نمازگزاران از آن استفاده شود. از ویژگی‌های دیگر قنات زارچ می‌توان به مربعی بودن مقطع چاه‌های آن در مقایسه با همتایان دیگر اشاره کرد كه مقطعی بیضوی یا دایره‌وار دارند. پیشینه حفر چنین چاه‌هایی به زمان زرتشتیان بر می‌گردد. قنات زارچ در تیرماه ۱۳۸۴ شمسی ثبت ملی شده است.

در فاصله ۵۰ کیلومتری شمال یزد، یخچال خشتی میبد قرار گرفته که بنایی برای ساخت و تولید یخ بوده است. داخل یخچال‌ها معمولا سه بخش اصلی با نام‌های دیوار سایه‌انداز، حوضچه‌ تولید یخ و مخزن یخ وجود داشته است. در ساخت بنای این یخچال، از خشت و گل استفاده شده است. خشت و گل بهترین عایق بوده، چرا که مانع ورود گرما و خروج سرما می‌شده است. یخچال خشتی میبد مربوط به دوره قبل از قاجار (احتمالا صفویه) و بزرگترین یخچال در نوع خود است.

موزه آیینه و روشنایی یزد، تنها موزه تخصصی در رابطه با موضوع نور در ایران است. این موزه در سال ۱۳۷۷ خورشیدی بعد از تعمیراتی در خانه «صراف‌زاده» افتتاح شد. در این موزه می‌توانید انواع پیه‌سوز، شمع‌سوز، نفت‌سوز و اشیای برقی را ببینید. اشیای موزه از جنس سفال، شیشه، برنج، مس و برنز هستند. ساختمان این موزه کوشکی در میان باغ است که در زمان پهلوی اول ساخته شده است. این موزه در یزد، خیابان کاشانی، رو به روی بوستان هفت تیر قرار دارد.

آسیاب آبی دستگاهی بود که برای آرد کردن گندم و غلات دیگر از آن استفاده می‌کردند که با سرعت و فشار آب کار می‌کرده است. آسیاب آبی اشکذر از بزرگ‌ترین آسیاب‌های ایران است. این آسیاب در دوره صفویه ساخته شده است و در گذشته، سنگ‌های آن با آب قنات همت‌آباد با قدرت زیادی کار می‌کردند.

مقرنس کاری فضای داخلی، نقش‌های هندسی اطراف دیواره‌ها، آجرکاری محوطه اصلی آسیاب و صحن آسیاب آبی اشکذر که با ظرافت خاصی کار شده‌اند، این آسیاب را منحصربه‌فرد می‌کند. ویژگی خاص دیگر آسیاب اشکذر این است که در دل کویر ساخته شده و از این نظر در جهان بی همتا است.

کل مجموعه آسیاب اشکذر در زیر زمین ساخته شده است و آب مورد نیاز آسیاب از قنات های زیرزمینی و آب جاری شده در آن تامین می‌شود که از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این آسیاب به شمار می‌آید.

آنچه از این آسیاب بر روی زمین دیده می‌شود، دروازه‌ طاقدار آجری است که به زیر زمین ورودی دارد. مجموعه اصلی آسیاب در عمق هفت متری زمین ساخته شده است که پس از عبور از دالانی در زیر زمین می‌توانید به آن برسید.

این آسیاب در ۲۲ کیلومتری شمال غربی یزد، در امتداد مسیر جاده اصلی رستاق قرار گرفته است که اشکذر را به بندر آباد و روستای مجاور متصلی می‌کند. آسیاب اشکذر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از مکان های دیدنی یزد است.

گنبد عالی ابرکوه یکی دیگر از اماکن دیدنی یزد است که با نام «گنبد علی» هم شناخته می‌شود و از بناهای باقی‌مانده از دوران سلجوقیه است. در حال حاضر این بنا از سالم‌ترین بناهای آن دوران محسوب می‌شود. ساختار گنبد عالی از سنگ و ساروج است. این گنبد در واقع گور امیر عمیدالدین شمس الدوله علی هزار اسب از خادمان دیلمان و مادرش بوده که به دستور فرزندش ساخته شده است.

یکی دیگر از جاذبه های گردشگری یزد آب‌انبار ۶ بادگیر است که ۱۸۰ سال قدمت دارد. این بنا از دوران قاجار به یادگار مانده است. آب‌انبار ۶ بادگیر، همانطور که از نامش پیداست، ۶ بادگیر دارد که سه بادگیر آن قدیمی و سه بادگیر دیگر نوساز هستند. آب‌انبار ۶ بادگیر در میدان شهید بهشتی، خیابان دهم فروردین قرار دارد.

اگر می‌خواهید تنها منارجنبان تمام خشتی دنیا را ببینید، درست آمده‌اید. منار جنبان خرانق در یکی از ارزشمندترین مناطق دیدنی یزد قرار دارد و پیکره آن کاملا از خشت است. این منار جنبان با معماری خارق‌العاده‌اش مربوط به دوره ساسانیان است و از منارجنبان معروف اصفهان قدیمی‌تر است.

منارجنبان خرانق با فشار دست به حرکت در می‌آید و سه طبقه دارد. این بنا در ضلع شمالی مسجد جامع خرانق قرار دارد و قدمتی بیشتر از مسجد دارد. در این منار جنبان دو راه پله مجزا تعبیه شده که یکی برای بالا رفت و دیگری برای پایین آمدن است. نکته جالب این است که تکان خوردن این منار جنبان به وضوح قابل دیدن است. منار جنبان خرانق در ۷۵ کیلومتری شرق اردکان و در مسیر طریق‌الرضا قرار دارد.

بقعه سید رکن الدین در قدیم با نام «مدرسه رکنیه» شناخته می‌شد. این بنای تاریخی بخش کوچکی از یک مجموعه‌ بسیار وسیع است که شامل مدرسه، رصدخانه، کتابخانه، مسجد، بیت‌الادویه، دارالشفا و خانقاه بوده است. امروزه از این مدرسه قسمت‌های کمی برجای مانده و به نام بقعه‌ سید رکن‌الدین شناخته می‌شود و از جاهای دیدنی یزد به شمار می‌رود.

با توجه به نوشته‌هایی که در کتب تاریخی استان یزد وجود دارد، به نظر می‌رسد ساخت این بنای تاریخی در سال ۵۲۷ هجری قمری به پایان رسیده و پس از گذشت قرن‌ها از ساخت آن، با تغییراتی که به مرور زمان در آن اتفاق افتاده است، امروزه و به این شکل باقی مانده است.

این بنا در خیابان مسجد جامع کبیر، کوچه سید رکن الدین قرار دارد و در آذر ۱۳۱۴ شمسی ثبت ملی شده است.

آرامگاه سید شمس الدین باقی‌مانده‌ مجموعه بنایی در محله چهار منار یزد است. بانی این مکان «سید شمس الدین»، فرزند «سید رکن الدین»، است.

آرامگاه سید شمس الدین از دید تزئینات، یکی از شاهکارهای هنر معماری یزدی محسوب می‌شود که نقشه آن را سید شمس الدین در تبریز کشیده است. در حال حاضر تزئیناتی مانند کتیبه کچ‌بری، کاشی‌کاری‌های معرق، طرح‌ها و گل‌اندازی‌ها و شمسه‌ها و ترنج‌ها از این بنا باقی مانده است.

زندان اسکندر یا مدرسه ضیاییه در واقع یک مدرسه است که حدود هشت قرن قدمت دارد. در سال ۶۳۱ هجری قمری، ضیاالدین حسین رضی این مدرسه را بنا کرد. سپس در سال ۷۰۵ هجری قمری پسرانش آن را تکمیل کردند.

در این بنا چاهی به قطر دو متر در وسط حیاط قرار دارد که به سردابی به عمق پنج متر راه دارد. گنبد این بنا حدود ۲۰ متر ارتفاع دارد که متاسفانه بخش زیادی از تزیینات آن از بین رفته است. برخی قدمت این بنا را به زمان حمله اسکندر مقدونی نسبت می‌دهند که از آن به عنوان زندان استفاده می‌شده و بعدها تغییر کاربری داده است.

مدرسه ضیاییه یزد در محله فهادان یزد، در نزدیکی بقعه دوازده امام قرار دارد. این بنا در اسفند ۱۳۴۶ شمسی ثبت ملی شده است و قطعا به‌عنوان یکی از مکان های دیدنی یزد ارزش دیدن دارد.