سنگ‌ نگاره کول‌ فرح

جاهای دیدنی خوزستان گستره متنوعی را شامل می‌شود، از سازه‌ های آبی شوشتر گرفته تا تشکوه. این استان جنوبی با مردمان خون‌گرمش همیشه یکی از مقاصد جذاب برای گردشگران محسوب شده است. جذابیت‌های طبیعی و آثار تاریخی در کنار فرهنگ دوست‌داشتنی این منطقه، بسیاری را به‌خصوص در ماه‌های خنک سال و ایام عید، راهی خوزستان می‌کند.

در میان جاذبه‌های طبیعی و آثار تاریخی، سنگ‌نگاره‌های کول فرح جایگاه ممتازی دارند. این نقوش‌برجسته یادگاری از دوران عیلامیان هستند و گوشه‌ای از تاریخ باستانی ایران را به گردشگران نشان می‌دهند. آنچه در این کتیبه‌ها مشترکا دیده می‌شود، وجود مراسم‌های مذهبی است که نشان از نیایشگاه بودن کول فرح دارد. اگر به تاریخ باستانی ایران علاقه دارید، با کجارو همراه شوید و اطلاعات بیشتری درباره سنگ‌نگاره‌های کول فرح کسب کنید.

کول فرح که با اسامی کول‌ فره، کولفرح و کول فر نیز شناخته می‌شود، تنگه‌ای در نزدیکی ایذه است که ۶ نقش‌برجسته عیلامی را به نام سنگ‌نگاره‌ها یا نقوش برجسته کول فرح در دل خود جای می‌دهد. در محوطه اطراف این سنگ‌نگاره‌ها، نشانه‌هایی از بقایای زندگی تمدن‌های پیشین در گذشته‌های دور به چشم می‌خورد و آثاری مانند گورها، کانال‌های آب و بقایای ساختمانی و نقاط دیده‌بانی در آن مشاهده می‌شود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: کوروش نوزاد تهرانی)

سنگ‌نگاره‌های کول فرح در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۳۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند. این سنگ‌نگاره‌ها مربوط به دوره عیلامیان هستند که برخی تا دوره ساسانیان نیز تداوم یافته‌اند. از سنگ‌نوشته‌های برجای مانده از تنگه کول فرح، می‌توان پی برد که این محل عبادتگاه نارسینا، یکی از خدایان تمدن عیلام بوده است.

سنگ‌نوشته‌های کول فرح در اثر بی‌مهری بازدیدکنندگان و عوامل طبیعی نظیر رویش گلسنگ‌ها دچار آسیب‌دیدگی شده‌اند.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: malek R، کوروش نوزاد تهرانی و الهام رضایی)

کول فرح یا کول فره از جاهای دیدنی ایذه به شمار می‌آید و در انتهای دشت ایذه قرار دارد. کول به‌معنای دره و فره به معنی شادی است.

• فاصله سنگ‌نگاره‌های کول فرح تا اهواز: ۱۸۹ کیلومتر
• فاصله سنگ‌نگاره‌های کول فرح تا آبادان: ۲۹۶ کیلومتر
• فاصله سنگ‌نگاره‌های کول فرح تا خرمشهر: ۳۰۰ کیلومتر

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: الهام رضایی)

برای دسترسی از ایذه، از طریق بلوار جهاد و پس از عبور از میدان جهاد، وارد جاده ایذه-دهدز شوید. پس از طی حدودا ۲.۵ کیلومتر به روستای کول فرح (روستای کولفرح) خواهید رسید. در قسمت انتهایی روستا، وارد فرعی دست راست شوید. پس از حدود دو کیلومتر، به سنگ‌نگاره‌های کول فرح می‌رسید. این سنگ‌نگاره‌ها با عنوان «مجموعه باستانی کولفرح» نیز شناخته می‌شود.

در تنگه کول فرح ۶ سنگ‌نگاره وجود دارد که به‌ترتیب به شرح موضوع هریک می‌پردازیم:

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: کوروش نوزاد تهرانی)

نقش‌برجسته دوم نیز صحنه مراسم قربانی را به نمایش می‌گذارد. در این نقش‌برجسته فردی در میانه صحنه وجود دارد که دستان خود را به حالت نیایش جلوی صورت خود گرفته است. لباس او برخلاف معمول عیلامی‌ها تا زانوی او می‌رسد. در جلوی صورت این شخص، صحنه قربانی با گاوی نر بر زمین حجاری شده است و چند قربانی دیگر روی زمین نیز دیده می‌شوند. در سمت چپ نقش‌برجسته، چهار مرد با احترام شخص وسط صحنه را مشایعت می‌کنند.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Pentocelo)

سومین نقش‌برجسته در کول فرح، روی تخته‌سنگی بزرگ و چهارگوش حجاری شده است. ارتفاع این سنگ در حدود ۲ متر و ۸۰ سانتی‌متر است. در این سنگ‌نگاره مجسمه یکی از خدایان عیلام بر دوش چهار مرد عیلامی حمل می‌شود و افراد زیادی آن را دنبال می‌کنند. در این نقش‌برجسته، خدای مورد نظر با دستانی به کمر زده، روی تختی ایستاده است و لباسی بلند بر تن دارد. در پشت مجسمه ۶۷ نفر در چهار صف واقع شده‌اند که دو نفر اول از افراد دیگر مهم‌تر و قد بلندتر هستند. در قسمت غرب نقش‌برجسته، چهار صف دیگر وجود دارد که مردان بسیاری دنبال آن هستند. در قسمت شرق نقش‌برجسته، ۳۶ غزال و سه گاو بزرگ به‌سمت راست در حرکت‌اند. هفت مرد کوچک دیگر نیز در سنگ‌نگاره دیده می‌شوند که عریان هستند و به احتمال زیاد، اسیر جنگی بوده‌اند. در گوشه دیگر نیز ۹ نفر قرار دارند که به سوی شاه می‌روند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: آرش نقافی)

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Pentocelo)

پنجمین سنگ‌نگاره کول فرح یک فرد عیلامی را در حال اجرای مراسم مذهبی نشان می‌دهد. این نقش از نظر طرز قرارگیری دست‌ها و فاصله پاها، همانند نقش شماره دو کول فرح است. جلوی فرد عیلامی یک آتشدان قرار دارد و در مقابل او، یک حیوان قربانی شده به‌شکل وارونه حجاری شده است. در این تصاویر شخص کاهن دیده نمی‌شود؛ چون در اثر گذشت زمان نقش او از بین رفته است.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Pentocelo)

آخرین نقش‌برجسته از تنگه کول فرح مربوط به حمل مجسمه خدایان است و شباهت بسیاری به سنگ‌نگاره شماره سه در همین مکان دارد. در این سنگ‌نگاره، چهار نفر مجسمه یکی از خدایان را به دوش دارند. این چهار نفر کلاه بر سر دارند و در حال بلند کردن مجسمه هستند.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Pentocelo)

• بهتر است بازدید در ماه‌های خنک سال و در ساعات روشنایی روز صورت بگیرد.
• پیش از بازدید، سعی کنید درباره سنگ‌نگاره‌ها و نقوش آن‌ها مطالعه داشته باشید.
• متاسفانه سنگ‌نگاره‌های کول فرح به کرات مورد بی‌مهری بازدیدکنندگان قرار گرفته‌اند. ارزش آثار تاریخی را بدانیم و از وارد آوردن هرگونه آسیب به آن‌ها جدا خودداری کنیم.

عکس‌های گالری از ویکی‌پدیا (عکاسان: درفش کاویانی، نوید افراسیابی و Pentocelo)

نویسنده: زهرا آذرنیوش