پارک ملی کرخه

شوش یکی از شهرهای مهم جنوبی کشور است و بسیاری از جاهای دیدنی استان خوزستان در آن جای گرفته‌اند. علاوه بر آثار تاریخی ارزشمند، پارک ملی کرخه از دیگر جاهای دیدنی شوش است. این پارک یکی از زیستگاه‌های گوزن زرد ایرانی به شمار می‌آید. همچنین رود دز با عبور از میان پارک، جنگل‌هایی زیبا را خلق کرده است. با کجارو همراه باشید و بیشتر درباره پارک ملی کرخه بخوانید.

پارک ملی کرخه که قدمت چندانی ندارد، یکی از مناطق حفاظت شده برای تولید مثل گوزن زرد ایرانی، از حیوانات اندمیک ایران است. این منطقه شامل پارک ملی کرخه جنوبی و پارک ملی کرخه شمالی (جمعا به وسعت ۷۴۷۶ هکتار) و منطقه حفاظت‌شده کرخه (با وسعت ۸۳۵۲ هکتار) می‌شود.

عکس از پایگاه خبری گلونی (عکاس: نامشخص)

پارک ملی کرخه طی مصوبه شماره ۳۲۷ شورای عالی محیط زیست (کمیسیون زیربنایی دولت) مورخ ۱۳۸۹/۹/۲۲ به‌عنوان پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده کرخه طی مصوبه شماره ۶۳ شورای عالی محیط زیست مورخ ۱۳۵۴/۵/۲۱ به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است.

پارک ملی کرخه از جاهای دیدنی استان خوزستان در شوش به شمار می‌رود و در پنج کیلومتری غرب جاده ترانزیتی اهواز-شوش قرار گرفته است. این منطقه در سمت شمال از روستای سرخه شیخ عزیز شروع می‌شود و در امتداد جنوبی رودخانه کرخه، ضمن در برگرفتن جنگل‌های دو طرف رودخانه، ادامه می‌یابد. (مشاهده روی نقشه)

• فاصله پارک ملی کرخه تا دزفول: حدود ۶۰ کیلومتر
• پارک ملی کرخه تا اندیمشک: حدود ۷۰ کیلومتر
• پارک ملی کرخه تا اهواز: حدود ۸۰ کیلومتر

برای دسترسی ابتدا باید خود را به شوش برسانید. از طریق بلوارهای عدالت یا باقری به جاده چعب بروید. در این جاده پیش برانید و از روستاهای درچال و علی جادر عبور کنید. بعد از قدمگاه شچاخ به فرعی در سمت راست جاده خواهید رسید. این فرعی شما را به پارک ملی کرخه می‌رساند.

پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده کرخه از یک قسمت تپه ماهوری در شمال و یک بخش دشتی در جنوب تشکیل می‌شود. رودخانه کرخه از میان آن عبور می‌کند و با پیچ‌و‌خم‌های زیاد به طرف جنوب و غرب استان خوزستان راه می‌پیماید. در دو طرف منطقه جنگل‌های گرمسیری رشد یافته‌اند و رودخانه را محاصره کرده‌اند. بنابراین در درون منطقه کوه و ارتفاعاتی دیده نمی‌شود و بالطبع دره‌ای وجود ندارد. علاوه بر این به‌علت عرض کم منطقه دشت مشخص و قابل‌توجهی در آن موجود نیست.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: harm jan driessen)

مطابق معمول دیگر پارک‌های ملی کشور شکارچیان غیرقانونی از مهم‌ترین تهدیدات مناطق حفاظت شده هستند. در کنار این تهدید باید از آتش‌سوزی نیز نام برد که متاسفانه پارک ملی کرخه از آن در امان نبوده است.

جنگل‌های انبوه و متراکم پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده کرخه مامنی برای گوزن زرد ایرانی است. برای معرفی مجدد گوزن زرد به منطقه کرخه، سایت تکثیر در اسارت با وسعت ۲۰۰ هکتار تاسیس و تا سال ۱۳۹۲ جمعیت گوزن‌های زرد در این سایت به حدود ۶۰ تا ۷۰ راس رسیده بود. متاسفانه با هجوم نوعی مگس به نام میاز، بیش از نیمی از این گوزن‌ها تلف شدند.

گوزن زرد ایرانی (با نام علمی: Dama Dama mesopotamica) زیرگونه‌ای از گوزن زرد اروپایی است که در خطر انقراض قرار داشت؛ ولی با تمهیدات انجام شده از خطر انقراض در ایران نجات یافت. گوزن‌ زرد در منطقه جزیره‌ اشک احیا و سپس با افزایش جمعیت تعدادی از آن‌ها، به زیستگاه تاریخی خود در حوزه زاگرس‌ منتقل شدند.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: فرشاد اسکندری)

جثه گوزن زرد ایرانی از مرال کوچک‌تر است. نرها شاخ‌های بلند و نسبتا پهنی دارند. رشد شاخ‌ها از یک سالگی به بعد شروع می‌شود؛ ولی شاخک‌ها از دو سالگی ظاهر می‌شوند. در اوخر فصل زمستان شاخ‌ها می‌افتند و شاخ‌های جدید بلافاصله شروع به رشد می‌کنند و در تابستان تکمیل می‌شوند. موها در فصل تابستان کوتاه است. رنگ پشت و پهلوها در این فصل زرد متمایل به قرمز و زیر بدن، کفل‌ها و دم سفید است، در قسمت پشت و پهلوها خال‌های سفید مشخصی دارند. در زمستان موها بلندتر می‌شوند و به رنگ خاکستری با خال‌های نامشخص در می‌آیند. طول سروتنه این حیوان ۱۵۰ تا ۲۰۰ سانتی‌متر، دم ۱۶ تا ۲۰ سانتی‌متر، ارتفاع ۸۵ تا ۱۱۰ سانتی‌متر، وزن ۵۰ تا ۱۳۰ کیلوگرم است.

در گذشته پراکندگی وسیعی از شمال آفریقا تا عراق، ترکیه، ایران داشتند؛ ولی در حال حاضر نسل آن در تمام کشورها مذکور به‌جز ایران نابود شده است. در ایران این گوزن در مناطق جنگلی زاگرس و جنگل‌های گرمسیری خوزستان زندگی می‌کرد؛ ولی در حال حاضر پراکندگی طبیعی آن محدود به مناطق حفاظت شد دز و کرخه در خوزستان است.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Eyal Bartov)

این حیوان معمولا شبگرد است و صبح زود و اوایل غروب فعالیت بیشتری دارد. گوزن‌های زرد ایرانی به‌صورت اجتماعی زندگی می‌کند و معمولا ماده‌ها، بچه‌ها و نرهای نابالغ در گروه‌هایی جدا از دسته‌ی نرهای مسن مشاهده می‌شوند. حس بینایی آن قوی‌تر از مرال است. به‌خوبی شنا می‌کنند و بارها در حال شنا و عبور از رودخانه دز مشاهده شده‌اند.گوزن زرد در محیط‌های طبیعی بسیار محتاط است و به مجرد احساس خطر با خیزهای بلند فرار می‌کند. گاهی نیز در میان بوته‌ها و درختان مخفی می‌شود.

از دیگر حیوانات منطقه می‌توان به گرگ، شغال، روباه، گورکن، رودک عسل خوار، گربه جنگلی، سیاه گوش، نمس هندی، کفتار، گراز و… اشاره کرد.

عکس از ایرنا (عکاس: نامشخص)

پرندگانی چون اردک مرمری، اکراس آفریقایی، سنقر تالابی، سنقر سفید، قرقی، سارگپه پا بلند، عقاب تالابی، عقاب دشتی، سنقر خاکستری، دلیجه، دراج، کلاغ سیاه، انواع پرندگان شکاری، دراج، بلبل خرما، اگرت بزرگ و کوچک، حواصیل شب، حواصیل زرد در پارک ملی کرخه وجود دارد.

همچنین باید از لاک‌پشت برکه‌ای، لاک‌پشت فراتی، وزغ سبز، وزغ لرستانی، قورباغه درختی، قورباغه معمولی، مارآبی و… نیز نام برد.

در رودخانه نیز انواع آبزیان و ماهی‌هایی چون شیربت، بنی، عنزه، برزم، کپور معمولی، گتان، حمری یافت می‌شود.

جنگل‌های کرخه بیشتر از درخت گز تشکیل شده‌اند. از انواع گونه‌های گیاهی دیگر می‌توان به سریم، جاز (بنگله)، بید، لگجی، استبرق، مرغ، شبدر و… اشاره کرد.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Newager92)

در این منطقه جنگل‌های زیبایی نظیر جنگل قلعه نصیر وجود دارد که از چشم‌انداز بسیار زیبایی برخوردار است. از محل‌های دیدنی دیگر سرچشمه رودخانه شاوور را می‌توان ذکر کرد. رودخانه زیبای کرخه که از وسط منطقه کرخه عبور می‌کند و جنگل‌های انبوه منطقه از آثار و پدیده‌های زیبای منطقه هستند.

از آثار مذهبی منطقه می‌توان امامزاده شچاخ در نزدیک محیط‌بانی هلوه را نام برد. تپه آپادانا، تپه آکروپل و قلعه شوش از بناهای تاریخی در شهرستان شوش در نزدیکی منطقه حفاظت‌شده کرخه هستند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: fati)

• برای بازدید از پارک ملی کرخه با اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان خوزستان تماس بگیرید و اطلاعات لازم را کسب کنید.
• در بازدید از جاذبه‌های طبیعی، قدر آن را بدانید و از ریختن زباله، شکار حیوانات و وارد آوردن هرگونه آسیب خودداری کنید.
• در سفر به مناطق مختلف کشور به باورهای مردم بومی احترام بگذارید.
• با محیط‌بانان مهربان باشید. این انسان‌های بی‌ادعا با جانی در دست، از طبیعت محافظت می‌کنند.
• با خرید از محصولات بومی و اقامت در اقامتگاه‌های بوم‌گردی، در رونق اقتصادی منطقه نقشی موثر داشته باشید.

نویسنده: نرگس صالح نژاد