قبرستان شیخان

قبرستان شیخان یا مقبره شیخان از جاهای دیدنی قم به شمار می‌رود و از زمان امامان شیعه وجود داشته است؛ به این دلیل که چند تن از اصحاب ائمه از جمله زکریا ابن آدم و زکریا ابن ادریس، از اصحاب و راویان امام جعفر صادق (ع)، امام رضا (ع) و امام جواد (ع) در آن مدفونند.

• آدرس:‌ استان قم، شهر قم، شرق حرم حضرت معصومه (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس:‌ Kasir

قبرستان شیخان در بخش شرقی حرم حضرت معصومه (س)، در مرکز شهر قم قرار دارد. این قبرستان محل دفن بسیاری از علمای شیعه است که از آن به‌عنوان دومین قبرستان تاریخی جهان اسلام یاد می‌کنند.

برای بازدید از قبرستان شیخان باید ابتدا به حرم حضرت معصومه (س) مشرف شوید. با عبور از صحن اتابکی (ایوان آینه) در شرق این بارگاه، به قبرستان شیخان خواهید رسید.

قدمت قبرستان شیخان به بیش از ۱,۱۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. گفته می‌شود که در گذشته، این قبرستان بسیار وسیع‌تر از اکنون بود؛ با این حال، به‌مرور زمان و به‌علت عمر زیاد قبور، بخش‌های دیگر تغییر کاربری دادند و فقط مجموعه فعلی باقی ماند؛ تا جایی که میدان امام خمینی کنونی نیز پیش از این، جزو اراضی قبرستان بوده است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: مصطفی معراجی

در قبرستان شیخان ۶ مقبره یا بقعه جداگانه وجود دارد که به شرح زیر هستند:

«میرزا ابوالقاسم قمی» معروف به «میرزای قمی» از بزرگ‌ترین علمای دوره فتحعلی‌شاه محسوب می‌شود که در یکی از مشهورترین مقابر این گورستان دفن شده‌ است. بر اساس گزارش میرزا عباس فیض، نخستین بار فتحعلی‌شاه قاجار بر مزار میرزای قمی بقعه و گنبدی با کاشی‌کاری بنا کرد که بعدها مرمت شد. مقبره میرزای قمی تقریبا در مرکز قبرستان قرار گرفته است و بازدید‌کنندگان زیادی دارد. در این مقبره علاوه بر میرزای قمی، نواده‌اش «آیت‌الله نجم‌الدین شیخ میرزا ابوالقاسم نراقی» فرزند «ملامحمد نراقی» نیز مدفون شده است.

قدیمی‌ترین مقبره قبرستان شیخان مربوط به «زکریا ابن آدم قمی» از اصحاب حضرت رضا (ع) و حضرت جواد (ع) است. امام رضا (ع) نکاتى راجع به او فرموده‌‌اند که حاکى از اوج مقامات علمى و معنوى وی تلقی می‌شود. قبر شریف زکریا در نزدیکى قبر مرحوم «میرزاى قمى» است و در زیر بقعه‌‌اى قرار دارد که تجدید بنا شده است و نماى خارجى آن را کاشی‌کارى کرده‌‌اند.

در مقبره زکریا ابن آدم، علمایی چون‌ «ملا محمد طاهر قمی»، از علما و متکلمان بزرگ در عصر شاه سلیمان صفوی و «آیت‌الله میرزا ابوطالب حسینی قمی»، داماد میرزای قمی، «آیت‌الله سید محمد تقی جواد قمی»، «میر سید محمد فاطمی قمی» و «آیت‌الله سید مرتضی علوی فریدونی»، از مدرسان حوزه علمیه و داماد «آیت‌الله گلپایگانی»، «سید جواد حسینی طاهری» و «آیت‌الله سید حسن سیدی» مدفون هستند.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: مصطفی معراجی

سومین مقبره در شیخان مقبره «آیت‌الله کبیر» است که در کنار مقبره زکریا بن آدم قرار دارد. در این مقبره «میرزا محمد کبیر» و دو فرزندش به نام‌های «حسین کبیر» و «احمد کبیر» مدفون هستند.

مقبره چهارم و پنجم قبرستان شیخان در شمال شرقی آن واقع شده‌اند که مقبره «محمد حسین فاضل تونی» و «مقبره عباسعلی شاهرودی» محسوب می‌شوند. در مقبره فاضل تونی علاوه بر وی، دو تن از علما به نام‌های «قاسم اسلامی» و «سید محمدکاظم موسوی گلپایگانی» مدفون هستند. در مقبره عباسعلی شاهرودی، علاوه بر وی و فرزندش، «حسینعلی مظفری شاهرودی» و «میرزا محمد مجاهدی تبریزی» دفن شده‌اند.

مقبره «سید علی فرش فروش حسینی اردهالی» و خاندانش ششمین مقبره در قبرستان شیخان به شمار می‌آید که در مقابل مقابر فاضل تونی و عباسعلی شاهرودی و در نزدیکی مقبره زکریا ابن آدم واقع شده است. در این مقبره علاوه بر حاج سید علی حسینی اردهالی، «آیت‌الله سید محمدعلی حائری طبسی» و «سید یحیی برقعی» از شعرای مشهور قم مدفون هستند.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: Kasir

علاوه بر علمای شیعه، برخی از شهدای انقلاب اسلامی ایران نیز در این مکان مدفون شده‌اند. قبر «دکتر قریب» از اولین پزشکان متخصص طب اطفال و بنیان‌گذار طب نوین اطفال در ایران هم در قبرستان شیخان قرار دارد. هشت کشته‌شده حمله تروریستیِ هفتم تیر ۱۳۶۰ همراه خانواده‌هایشان در این قبرستان به خاک سپرده شده‌اند. همچنین «میرزا جواد آقا ملکی تبریزی» فقیه و عارف معروف و نیز «فخرالسادات برقعی» از مقتولان قتل‌های زنجیره‌ای ایران در این آرامستان مدفونند.

«زکریا ابن ‌ادریس» یا «ابوجریر قمی»، راوی حضرت‌ صادق (ع)، حضرت‌ کاظم (ع) و حضرت ‌رضا (ع) است و کتابى نیز دارد. قبر شریف وی در نزدیکی قبر زکریا ابن ‌آدم و میرزاى قمى است و گفته می‌شود که ۲۰۱ سال پس از رحلت حضرت ‌معصومه (س) وفات یافته است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: مصطفی معراجی

• برای بازدید از قبرستان شیخان نیازمند پوشش اسلامی خواهید بود.
• بهترین راه برای دسترسی به گورستان شیخان، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است.
• هنگام بازدید از قبرستان شیخان، آداب و احترام حضور در اماکن مذهبی را در نظر داشته باشید.
• قبرستان شیخان دارای امکاناتی چون فضای سبز، پارکینگ با ظرفیت محدود، سرویس بهداشتی، آب شرب و نیمکت است.
• بازدید از قبرستان شیخان تا پیش از غروب آفتاب امکان‌پذیر است.
• بازدید از قبرستان شیخان رایگان است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: مصطفی معراجی

• آدرس:‌استان قم، ۶۰ کیلومتری شهر قم، بخش کهک (مشاهده در نقشه)

روستای وشنوه یکی از مناطق خوش‌آب‌و‌هوا و توریستی استان قم است که قدمتی طولانی دارد. پیشینه آثار کشف‌شده در حوالی این روستا به ۵,۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. غار وشنوه، شناخته‌شده‌ترین جاذبه گردشگری این روستا محسوب می‌شود که بر اثر فرسایش آب‌های جاری پدید آمده است.

• آدرس:استان قم، شهرستان قم، کیلومتر ۷۰ اتوبان قم-گرمسار، روستای علی آباد (مشاهده در نقشه)

کاروانسرای دیر گچین با مساحتی حدود ۱۲,۰۰۰ هکتار، از بخش‌های متعددی چون برج، مسجد، حیاط خلوت، آسیاب سنگی، حمام (شامل گرم‌خانه و خزینه)، ورودی، هشتی، ایوان، اتاق، حجره، شترخوان، فضای اقامتی و دکان‌های خریدوفروش تشکیل شده است. این کاروان‌سرا که از آن با نام کاروانسرای اردشیر نیز یاد می‌شود، به دوران ساسانی تعلق دارد و در دوره‌های سلجوقی، صفوی و قاجار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

نویسنده: زهرا صالح‌نژاد/ پوریا محمدی پیوند