کاروانسرای حوض سلطان

کاروانسرای حوض سلطان از جاهای دیدنی قم است و در کنار یک کاروانسرای دوره صفویه در دشت‌های جنوبی کوهمره قرار دارد. اين کاروانسرا بنایی است آجری که در دوره ناصرالدين شاه قاجار احداث شده است. ساختمان این کاروانسرا به سبک معمول دارای سه تالار ستون‌دار در سه گوشه بنا است. در هر یک از این تالارها، سکویی بین چهار ستون وجود دارد .

از خصوصیات کاروانسرا این است که سردر آن به جای اینکه جلوتر از دیوارهای اطراف باشد، عقب رفته و با ازاره‌های دالبری و ستون‌های کوتاه بالای دیوارها تزیین شده است. همچنین به جای ایوان اصلی، یک عقب‌رفتگی در حیاط وجود دارد و پشت آن تالار پذیرایی ساخته شده است. این سبک ساختمانی در خانه‌های کاشان و یزد معمول بود، ولی نظیر آن در کاروانسراهای دیگر مشاهده نشده است.

تنها مدخل کاروانسرا به صورت پيش‌خوانی در برابر حياط اصلی قرار می‌گيرد. از آنجا می‌توان وارد دروازه اصلی کاروانسرا شد. در طرفين اين دروازه اتاق‌هايی برای نگهبانان و دو قهوه‌خانه وجود دارد. حياط اصلی با قرينه‌سازی کامل شامل ايوان‌هايی است که در ديگر کاروانسراها نيز مشاهده می‌شود. در کنار ايوان‌ها راهروهايی وجود دارد که به اصطبل‌ها راه دارد. در کنار يکی از ايوان‌ها پلکانی به طرف بالا خانه می‌رود. پشت سر اين ايوان‌ها تالاری وجود دارد که هوايش به وسيله چهار تنوره مطبوع و خنک می‌شود. اصطبل مرکب از دهليز وسيعی در گوشه شمال‌شرقی به يک تالار ستون‌دار منتهی می‌شود. مجموعه آب انباری دارد که محل ذخيره آب مورد استفاده روزانه بود. اطراف حياط نيز اتاق‌های آجری با ازاره‌هايی از سنگ سفيد آهکی وجود دارد.

جلوی کاروانسرا حياط ديگری با طاق‌نما ديده می‌شود. پيش از حياط اصلی مکانی است که هنگام وزش غبار و بادهای سوزان کاروانيان با اقامت در آن محفوظ می‌ماندند. اطراف کاروانسرا طاق نماهايی‌ وجود دارد که اسب سواران از آن استفاده می‌کردند. در سمت جنوب نيز چند اتاق ساخته شده که ديوارشان به ديوار کاروانسرای قديمی صفويه چسبيده است. در گوشه جنوب‌غربی پيش‌خوان يک حمام مرکب از يک اتاق بزرگ و دو اتاق کوچک قرار دارد. اتاق بزرگ‌تر به‌عنوان رختکن و سربينه به کار می‌رفت. يکی از دو اتاق کوچک برای مشت و مال بود و اتاق دوم حوضچه‌ای برای آب‌تنی داشت. کوره حمام در زير اين مجموعه قرار دارد.

اين کاروانسرا مدت زيادی داير نبود و به سبب ايجاد درياچه حوض سلطان راه عبور از آن مسير مسدود شد.

کاروانسرای حوض سلطان با شماره ۷۶۶۵۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

مسیر دسترسی

این کاروانسرا در میانه راه تهران- قم در دشت‌های جنوبی کوهمره بر روی پايه‌ای سنگی و کنار يک کاروانسرای دوره صفويه قرار دارد.

نویسنده: نرگس صالح نژاد