گورستان متفقین

در جنوب باغ قلهک و ضلع شمالی خیابان شهید کلاهدوز (دولت)، گورستان متفقین با دری چوبی و قدیمی و وسعت چند هزار متری قرار دارد. این گورستان یکی از گورستان‌های تاریخی و جاهای دیدنی تهران به شمار می‌‌آید و با عنوان گورستان دولت نیز معروف است. برای آشنایی بیشتر با کجارو همراه باشید.

گورستان متفقین که با نام‌های گورستان جنگی تهران و گورستان دولت نیز شناخته می‌شود، تازگی و طراوتی مغایر با معنای «گورستان» دارد؛ نزدیک به سه هزار متر زمین چمن‌کاری شده که با درختان و گل‌های رنگارنگش، عموما جولانگاه پرندگان است. در بین گورستان با ترتیب و نظمی خاص، زمین چمن‌کاری و صلیبی افراشته و بیش از ۵۰۰ سنگ‌قبر به چشم می‌خورد.

عکس از خبرگزاری پانا (عکاس: مهدی ماهری)

این گورستان در ضلع جنوبی باغ سفارت بریتانیا در محله قلهک در منطقه سه شهرداری تهران واقع است. گورستان متفقین دیوارهای آجری ساده‌ای دارد و بنای یادبودی کوچک گنبدی شکل و به رنگ فیروزه‌ای با ویژگی‌های معماری ایرانی در پایین آن ساخته شده است. هرسال در روز ۶ ژوئن مراسم یادبودی با حضور سفرای کشورهای مربوطه در این گورستان برگزار می‌شود.

عکس‌های گالری از خبرگزاری پانا (عکاس: مهدی ماهری)

گورستان متفقین در خیابان شریعتی، حد فاصل خیابان دولت و پل صدر، محله قلهک، جنوب باغ قلهک قرار دارد و و از خیابان دولت نیز دارای یک درب است. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به این مکان، ایستگاه قلهک است که حدود ۵۰۰ متر با درب خیابان دولت فاصله دارد. ایستگاه اتوبوس قلهک نیز در فاصله حدودا ۳۰۰ متری از مقصد قرار دارد که می‌توانید با استفاده از خط اتوبوس‌رانی پیچ شمیران-میدان قدس به آن دسترسی داشته باشید.

موقعیت جغرافیایی گورستان متفقین روی نقشه

باغ قلهک به وسعت بیست هکتار در خیابان شریعتی تهران، حدفاصل خیابان دولت و پل صدر قرار دارد. قلهک یکی از قدیمی‌ترین قریه‌های اطراف تهران بوده است که با گسترش شهر، تبدیل به محله شد. این محدوده سرگذشتی پرفراز و نشیب را پشت سر گذاشته و در حال حاضر نیز به‌ دلیل وجود باغ قلهک همچنان مورد توجه است. باغ قلهک بازمانده‌ای سرسبز از منطقه قدیمی قلهک است که روزگاری از سوی محمدشاه قاجار به دولت انگلستان اجاره داده شد. دیوار طولانی این باغ با آجرهای قرمز رنگ بعد از خیابان شهید کلاهدوز (دولت) آغاز می‌شود و تا نزدیکی‌های بزرگراه صدر ادامه دارد. دیوار آجری حاشیه خیابان نیز نشانه خوبی برای یافتن این باغ است.

عکس از خبرگزاری میزان (عکاس: فاطمه عموزاد)

باغ قلهک از قدیم به‌عنوان اقامتگاه تابستانی سفارت انگلیس در نظر گرفته شده بود؛ اقامتگاهی که بعدها شاهد برگزاری محفل‌ها و جلسات بسیاری شد تا تأثیر فراوانی بر تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران داشته باشد. در گذشته آب قلهک به‌عنوان یکی از آبادی‌های توابع شمیران، از ۷ رشته قنات تامین می‌شد که مهم‌ترین آن‌ها قنات‌های موجود در باغ سفارت انگلستان بود. این قنات‌ها همچنان در باغ جاری هستند. این اقامتگاه تابستانی با عمارت‌هایی زیبا و امکانات ورزشی و فرهنگی که در طی سال‌ها ساخته شده‌اند، به‌صورت یک باشگاه محلی برای انگلیسی‌ها در آمد. در ضلع شمالی این باغ، موسسه‌ ایران‌شناسی و مرکز فرهنگی و آموزشی بریتانیا واقع است. این مرکز به مناسبت‌های مختلف نیز جلسات گوناگونی برای انتشار مطالب مختلف درباره ایران‌شناسی برگزار می‌کند.

بعد از ورودی چوبی گورستان متفقین، بنای گنبدی شکلی با سبک معماری ایرانی به چشم می‌خورد که در بدو امر به نظر می‌رسد مزار یکی از شعرای عارف یا امامزادگان باشد؛ در حالی که بنای یادبودی برای کشته‌شدگان بی‌نام‌و‌نشان است. در هر سوی بنای گنبدی به‌صورت قرینه هشت کتیبه یادبود قرار دارد که روی آن‌ها بیش از چهار هزار نام نوشته شده است. در واقع این بنا را در زنده‌داشت یاد و خاطره کشته‌شدگانی ساخته‌اند که هیچ نشانی از آنان یافت نشده است و فقط به ذکر نام آن‌ها بسنده کرده‌اند.

عکس از خبرگزاری پانا (عکاس: مهدی ماهری)

با توجه به سردر گورستان، صلیب‌های قبور و تاریخ‌های حک‌شده روی سنگ‌های قبر، چنین به‌ نظر می‌رسد که این گورستان صرفا به اجساد سربازان متفقین درگذشته در ایران اختصاص دارد؛ سربازانی که در جریان سال‌های ۱۲۹۳ تا ۱۲۹۷ شمسی (۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ میلادی)، جنگ جهانی اول و همچنین سال‌های ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۴ شمسی (۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ میلادی)، جنگ‌جهانی دوم، جان باختند. این گورستان، سال‌ها پیش از سال ۱۲۹۳ شمسی در محوطه رو‌به‌روی کلیسای سفارت انگلیس احداث شده بود و اجساد عده‌ای از انگلیسی‌ها نیز در آن دفن شده‌اند.

عکس از خبرگزاری پانا (عکاس: مهدی ماهری)

همچنین بسیاری از اتباع سرشناس انگلیس که در ایران فوت می‌شدند، در این گورستان دفن شده‌اند. برخی دیگر از مدفونین گورستان، افسران و نظامیان انگلیسی هستند که در جبهه‌های جنگ با مسلمانان ترک عثمانی، در جریان جنگ اول جهانی، کشته شدند و اجساد آنان به گورستان قلهک حمل و در آنجا دفن شده است. علاوه بر نظامیان بعضی از دیپلمات‌های انگلیسی و اعضای خانواده‌های آنان نیز در این گورستان دفن هستند. در میان اجساد مدفون شده، اسامی چند هندی و عراقی نیز دیده می‌شود که در نیروهای مسلح انگلیس خدمت کرده‌اند و پس از کشته شدن اجازه داده شد تا جنازه‌های آنان در این گورستان دفن شود.

در حال حاضر (سال ۱۴۰۰) امکان بازدید عمومی از گورستان متفقین وجود ندارد؛ اما علاقه‌مندان می‌توانند با شرکت در تورهای تهرانگردی از این آرامستان دیدن کنند.

عکس از خبرگزاری پانا (عکاس: مهدی ماهری)

عکس‌های گالری از خبرگزاری میزان (عکاس: فاطمه عموزاد)

نویسنده: زهرا صالح نژاد