حمام خان یزد

حمام خان یزد یکی از صدها حمام قدیمی ایرانی محسوب می‌شود که خوشبختانه از گزند حوادث طبیعی و تاریخی در امان مانده است. این حمام که از جاهای دیدنی یزد به حساب می‌آید، در مرداد ۱۳۷۸ هجری شمسی در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد. این اثر تاریخی امروزه به سفره‌خانه حمام خان تغییر کاربری داده است و با انواع غذاهای ایرانی و غذاهای سنتی یزدی از گردشگران پذیرایی می‌کند.

هرآنچه باید درباره حمام خان یزد بدانید:

• حمام خان یزد کجاست؟
• مسیر دسترسی به حمام خان یزد
• معرفی حمام خان یزد
• سازنده حمام خان یزد
• معماری حمام خان یزد
• مصالح حمام خان یزد
• علت نامگذاری حمام خان یزد
• کاربری امروزی حمام خان یزد
• نکات بازدید از حمام خان یزد

حمام خان یزد کجاست؟

• آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان قیام، میدان خان، جنب مسجد ملا اسماعیل (نمایش روی نقشه)

مسیر دسترسی به حمام خان

• مسیر اول: اگر بخواهید از طریق میدان خان به حمام برسید، باید از تقاطع جنوبی خیابان امام خمینی (ره) وارد بازار مسگرها شوید و بعد از پشت سر گذاشتن بازار، به میدان خان بروید. در انتهای میدان به کوچه‌ای می‌رسید که حمام در سمت چپ آن قرار دارد.
• مسیر دوم: می‌توانید از سمت خیابان قیام وارد شوید و سراغ مسجد ملا اسماعیل را بگیرید که حمام در نزدیکی‌ آن واقع شده است.
• مسیر سوم: ابتدا وارد میدان خان و سپس بازارچه کاشی‌‌گری شوید. بعد از آن می‌توانید قسمت‌های مسکونی اطراف حمام خان یزد را مشاهده کنید. 

معرفی حمام خان یزد

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Danyalvd)} 

حمام خان معروف به گرم‌خانه یا گرمابه‌ نور در سال ۱۲۱۲ هجری قمری در زمینی به مساحت ۱,۱۷۰ متر مربع و زیربنای ۹۰۰ متر مربع احداث شد. این بنا که یکی از زیباترین آثار معماری در شهر تاریخی یزد به حساب می‌آید، در سال ۱۲۲۴ هجری قمری بازسازی شده است.

حمام خان نیز مثل سایر حمام‌های قدیمی، در گذشته تنها محل استحمام نبود و مردم برای اهدافی مثل گذران اوقات فراغت، گفت‌وگو و تبادل نظر، رفع خستگی، عبادت، دورهمی دوستان و حل‌و‌فصل مسائل زندگی به آن مراجعه می‌کردند. حمام مذکور در مرداد ۱۳۷۸ هجری شمسی با شماره ۲۴۰۶ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.

سازنده حمام خان یزد

حمام خان به دستور محمدتقی خان بافقی، حاکم یزد، ساخته شد. محمدتقی خان سرسلسله‌ خاندانی مشهور به خوانین یزد بود که در سال ۱۱۶۱ هجری قمری به حکمرانی رسید.

معماری حمام خان یزد

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Mohammad.Tarem)}

با وجودی که بزرگان شهر از حمام خان استفاده می‌کردند، این سازه ساده و زیبا به‌نوعی ساخته شده بود که عموم مردم از جمله اقشار کم درآمد نیز بتوانند از آن بهره ببرند.

بنای این حمام نیز مثل اکثر حمام‌های تاریخی مشتمل بر ورودی، دالان، سربینه، میان‌در، گرم‌خانه، قرینه، تون، گاورو، فضای پشتیبانی سرویس و طویله است. دالان فضایی است که سلسله مراتب ورود و خروج و سربینه را ایجاد می‌کند. سربینه از لحاظ مساحت و تزیینات نسبت به سایر بخش‌های حمام بارزتر بوده و دارای سکوهایی برای نشستن، رختکن و جاکفشی است. این مکان به‌منظور پوشیدن لباس و آماده‌شدن برای ورود به گرم‌خانه (محل شستشو و تطهیر بدن) به کار می‌رفت. سربینه‌ حمام خان، نورگیر زیبایی دارد که در گنبد تعبیه شده و وظیفه‌ تامین نور حمام در روز را داشته است. دیوارهای داخلی سربینه در گذشته با نقاشی‌های زیبایی منقوش شده بودند که امروزه متاسفانه بخش اندکی از آن‌ها باقی مانده است. به فضای بین سربینه و گرم‌خانه «میان‌در» می‌گویند.

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Zeytoon992 ،Omid Izanloo ،S.Shirsalimian، سیده زینب صفوی)}  

گرم‌خانه نیز فضایی مثل سربینه دارد و دارای چهار ستون در وسط، ستون‌هایی در کنار و دو سقف گنبدی شکل است. بعد از گرم‌خانه استخر قرار دارد که با فضایی سرپوشیده و نسبتا بزرگ، مکان اصلی استحمام است. شاه‌نشین، گرم‌خانه و استخر را به هم وصل می‌کند. روی دیوارهای شاه‌نشین، نقاشی‌هایی از داستان‌های شاهنامه دیده می‌شود که مربوط‌ به دوره قاجار هستند و در بازسازی این بنا به آن اضافه شده‌اند.

خزینه که مملو از آب گرم است، گرمخانه و تون را به یکدیگر متصل می‎‌کند. در پایان نیز گاورو قرار دارد؛ فضای باریک، دراز و شیب‌دار که برای حرکت گاو و کشیدن آب از چاه استفاده می‌شد.

گرمابه‌ طوری ساخته شده است تا پایین‌تر از سطح زمین قرار بگیرد و این موضوع علاوه بر تسهیل دسترسی به آب سالم، باعث خنک‌شدن هوای حمام هم می‌شد؛ به‌گونه‌ای که در تابستان‌های بسیار داغ یزد، دمای آن به ۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسید.

مصالح حمام خان یزد

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Zeytoon992)}

جنس دیوارهای حمام از سنگ یا آجر با اندود شفته‌ آهک است. به‌طور کلی برای ساخت شالوده، کف‌سازی، قرنیزها، حوض‌ها و قرینه‌ها از سنگ استفاده شده است. همچنین ستون‌ها، دیوارسازی، جرزها و تیغه‌های سقف با آجر ساخته شده‌اند. خشت نیز در ساخت دیوارها، سقف فضای پشتیبانی، گاورو و طویله به چشم می‌خورد.

علت نامگذاری حمام خان یزد

حمام خان مربوط‌ به دوره ناصرالدین شاه قاجار است و به‌علت اینکه بیشتر بزرگان شهر از آن استفاده می‌کردند، به حمام خان مشهور شد.

کاربری امروزی حمام خان یزد

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: ناشناس)}

رستوران سنتی حمام خان یزد در سال ۱۳۷۳ هجری شمسی پس از تغییر کاربری حمام خان آغاز به کار کرد. این رستوران همه روزه با ظرفیت ۱۲۰ نفر همراه با کارکنان مجرب و کارآزموده آماده پذیرایی از مهمانان است.

گردشگرانی که برای بازدید از میدان و بازار خان می‌روند، حتما برای استراحت و صرف غذا به این بنای تاریخی زیبا سر می‌زنند که به سفره‌خانه تبدیل شده است. کاشی‌های لاجوردی که روزی زینت‌بخش حمام بودند، حالا فضایی آرام‌بخش برای غذا خوردن ایجاد کرده‌اند. راه‌پله‌ دیروزی حمام که تاریک بود، امروزه چراغانی شده و با پاگردهای زیبا شما را به‌سمت چای‌خانه و رستوران هدایت می‌کند. امروزه روی همان سکوهایی می‌نشینید که روزگاری مردم یزد برای استراحت استفاده می‌کردند و می‌توانید به مخده‌های زیبای آن تکیه داده و نوشیدنی سفارش دهید.

_{منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: سیده زینب صفوی)}

رستوران خان که در هر سه وعده‌ غذایی خدمات‌رسانی دارد، با منویی از غذاهای ایرانی و یزدی از مهمانانش پذیرایی می‌کند. مهم‌ترین غذاهای سنتی یزدی این رستوران شامل شولی، قیمه‌ یزدی، دیزی یزدی، کشک بادمجان و آش سنتی و انواع غذاهای ایرانی نظیر کشک و بادمجان، دیزی، کوفته، چلو کباب، چلو ماهی و... می‌شود. علاوه بر این، اگر خواستید، بعد از غذا چای میل کنید که کنار آن شیرینی‌های یزدی برای شما می‌آورند.

نکات بازدید از حمام خان یزد

_{منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Mojtaba 2006)}

• ساعت بازدید از رستوران حمام خان از ۹:۳۰ تا ۲۲:۳۰ است.
• از آنجا که این حمام تاریخی به رستوران تغییر کاربری داده است، امکان بازدید رایگان از آن وجود ندارد.
• امکان رزرو به‌صورت گروهی یا دربست، منوی انگلیسی، کارکنان مسلط به زبان انگلیسی و امکان طبخ غذای سفارشی، از جمله خدمات رستوران حمام خان هستند.

_{نویسنده : راضیه شاهوردی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی}