ساختمان شهرداری ارومیه

ساختمان شهرداری ارومیه یکی از زیباترین نقاط دیدنی ارومیه است که بیش از ۹۰ سال قدمت دارد. این ساختمان که مربوط به دوره پهلوی اول است، در تاریخ ۲۲ تیر ۱۳۷۹ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۷۶۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. ساختمان شهرداری در میدان ایالت (انقلاب) شهر ارومیه قرار دارد و در کنار دو سازه تاریخی دیگر نگاه گردشگران را به خود خیره می‌کند.

عمارت شهرداری ارومیه در میدان ایالت (میدان انقلاب) شهر ارومیه واقع شده است.

• آدرس: استان آذربایجان غربی، ارومیه، میدان ایالت (میدان انقلاب) (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: علی نظری)

هنگامی که وارد میدان انقلاب ارومیه می‌شوید، سه بنای مهم قدیمی شامل شهرداری، شهربانی، ستاد لشگر ۶۴ و همچنین ساختمان جدیدتر دادگستری نظر شما را جلب می‌کنند که هر عکاس صاحب ذوقی دوست دارد آن‌ها را در قاب دوربین خود به تصویر بکشد. در این میان، ساختمان قدیمی شهرداری ارومیه همچون نگینی در این قاب می‌درخشد.

این بنا که یکی از سازه‌های شاخص در میان جاهای دیدنی ارومیه محسوب می‌شود، نخستین بنای بلدیه یا همان شهرداری ارومیه است و تا قبل از آن ساختمانی با این نام در این شهر وجود نداشت. با ساخت بنای بلدیه، حسین خان جهانگیری که به بیگلربیگی نیز شهره بود، به‌عنوان نخستین شهردار این شهر منصوب شد.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Anna Freud)

بنای شهرداری ارومیه به دستور رضا شاه پهلوی در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی ساخته شد و این امر توسط ملا اوستا یکی از زبردست‌ترین معماران آن زمان عملیاتی شد.

از جمله رویداد‌های مهمی که در کنار این بنا رخ داده است، می‌توان به بمباران پادگان توسط ارتش روسیه در سال ۱۳۲۰ هجری شمسی اشاره کرد که طی آن، بخشی از نمای جنوبی بنا تخریب شد. پس از این حادثه، افرادی همچون اوستا مهبور و یک استاد کار ارمنی بر بازسازی این بنای ارزشمند همت گماردند.

از بدو تاسیس ساختمان شهرداری، بالکن آن رابط اصلی مقامات کشوری و لشکری با مردم بوده است. به‌طوری که در اوایل انقلاب این میدان نقطه مشترک پایانی بیشتر راه‌پیمایی‌ها بود و عمده سخنرانی‌ها نیز در حضور خیل عظیم جمعیت از بالکن این بنا انجام می‌شد.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Diazinon bm)

طراحی ساختمان شهرداری ارومیه توسط معماران آلمانی صورت گرفت. آن‌ها تصمیم گرفتند در طراحی بنا از عقابی با بال‌های گشوده الهام بگیرند که آن زمان نماد آلمان بود. در پیروی از این اصل طراح مجبور به رعایت تقارن نسبت به محور عرض شده و نیز قسمت‌هایی از پلان را با زاویه ۴۵ درجه طراحی کرده است. از آنجا که در آن زمان ساختمان بلدیه تبریز ساخته‌ شده بود، طراحی ساختمان بلدیه ارومیه شبیه به آن انجام شد.

در طراحی این بنا یک سری اصول فنی ظریف در نظر گرفته شده است. به‌طور نمونه ارتفاع کف پنجره‌ها، به‌جز پنجره‌های پاگرد راه‌پله، از کف زمین ۸۵ سانتی‌متر هستند که این باعث می‌شود هر فردی هنگام نشستن روی صندلی به‌راحتی بتواند به تماشای محیط بیرون بپردازد. پنجره‌های راه‌پله دارای ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر از کف هستند و به این دلیل اینکه پاگرد نیم طبقه از طبقه اول بالاتر است، این کار در نمای شمالی باعث ایجاد ریتم منظم در طراحی بنا و نمای بیرونی چشم‌نواز و منظم شده است.

در نمونه‌ای دیگر می‌توان به پخ‌بودن جرز پنجره‌ها از داخل به خارج اشاره کرد که با توجه به آب‌وهوای سرد شهر احتمالا طراح برای هدایت بیشتر نور خورشید این ریزه‌کاری هوشمندانه را انجام داده است.

همچنین با استفاده از خطوط برجسته افقی که به ایجاد سایه روشن‌های چشم‌نواز می‌انجامد و همچنین دو نوع قاب مختلف برای پنجره‌های طبقه همکف و اول، سعی بر این شده است تا این دو طبقه از نظر بصری از یکدیگر تفکیک شوند که با کمی دقت در نمای بیرونی متوجه این دو عامل خواهید شد.

ایده دیگری که در طراحی بنا وجود دارد، استفاده از برجستگی‌های عمودی و اریب در طرفین ورودی است تا به موجب آن از یکنواختی سطح خارجی بنا کاسته شود و ابهت بیشتری به آن ببخشد.

در قسمت بالای ساختمان نیز کتیبه‌ای وجود دارد که هم‌اکنون نشان شهرداری ارومیه روی آن حک شده است. این ساختمان در میان جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی جای گرفته است و با معماری متفاوت و چشم‌نواز خود نگاه هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Mahila H)

ساختمان شهرداری از طبقه همکف، اول و زیرزمین تشکیل شده است که سرسرا و فضاهای اداری در طبقه همکف، سالن اجتماعات و فضاهای اداری در طبقه اول و موتورخانه در زیرزمین قرار دارند. طبقه‌های همکف و اول توسط دو ردیف پله دو طرفه عریض به یکدیگر مرتبط می‌شوند. این بنا دارای یک ورودی اصلی از جبهه شمال شرق و سه ورودی فرعی از جبهه جنوب شرق است.

در ساخت بناهای پهلوی از ترکیب مواد و مصالح مختلف استفاده شده است که شامل آجر، سنگ، پنجره‌ها و درهای چوبی و غیره می‌شود. استفاده از مصالح در بنای شهرداری متمایل به شیوه سنتی است و از سنگ، آجر، خشت، چوب و فلز تشکیل می‌شود که دارای جنبه سازه‌ای و تزیینی هستند.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: mohammadreza foroutan)

دیوارها از سمت داخل ساختمان تا عمق حداقل ۳۰ سانتی‌متر از خشت و بدنه خارجی دیوارها در طبقه همکف تا عمق ۴۰ سانتی‌متر از سنگ هستند و بعد از آن دیوار خشتی وجود دارد.

در دیوارچینی‌ها در فواصلی که پنجره‌ها نزدیک به یکدیگر قرار گرفته‌اند، معمار برای اینکه بتواند لغاز کنار پنجره‌ها را درآورد، به‌جای سنگ لاشه از آجر استفاده کرده است. به‌کارگیری سنگ در طبقه همکف و زیرزمین نیز مشاهده می‌شود و در طبقه اول بخش‌های بیرونی دیوارهای خارجی از آجر است.

اندازه دیوارهای باربر ۹۰ سانتی‌متر و دیوارهای جداکننده ۳۰ سانتی‌متر است و همگی آن‌ها از آجر ساخته شده‌اند. ایستایی ساختمان به‌طور کلی برعهده دیوارهای باربر، تیر چوبی و خرپا است.

نمای خارجی دیوارها در دو طبقه دارای اندود سیمان سفید بود که در سال ۱۳۸۷ هجری شمسی توسط سازمان میراث فرهنگی برداشته شد و قسمت آجرکاری زیر این پوشش مورد مرمت قرار گرفت که نمای فعلی آن آجری است.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Anna Freud)

مصالح سقف به‌طور کلی تیر چوبی، آجر و تخته به‌صورت توفال است. نحوه ایستایی سقف در طبقه همکف به این ترتیب است که وزن سقف توسط تیرهای چوبی به دیوارهای حمال و سپس پی‌ها منتقل می‌شود.

در طبقه اول نیز به‌جز سقف سالن اجتماعات، سقف بقیه فضاها به همین ترتیب ساخته شده‌اند. سقف سالن به‌خاطر ابعاد بزرگ و قابل‌توجهی که دارد، دارای ساختار خاصی است و ایستایی آن توسط خرپای چوبی محقق می‌شود.

تنها ملات مورد استفاده در ساخت این بنا شفته آهک است. برای تهیه ملات، حوضچه‌ای احداث می‌کردند، آهک را در آن می‌ریختند و با آب پر می‌کردند. بعد از چند ساعت مواد ناخالص و سنگ‌ریزه‌های آن ته‌نشین می‌شد. حالا قسمت رویی آن را برمی‌داشتند و با مخلوط خاک، ملات خاک آهک تهیه می‌کردند.

• همان طور که ذکر شد، ساختمان شهرداری هم‌اکنون به‌عنوان محلی اداری به کار می‌رود و امکان بازدید از داخل آن مانند سایر جاذبه‌های شهر وجود ندارد.
• بسیاری از گردشگران در سفر به ارومیه از این سازه دیدن می‌کنند؛ به‌خصوص که در کنار دو سازه قدیمی دیگر در میدان انقلاب شهر خودنمایی می‌کند.
• نمای بیرونی ساختمان شهرداری در طول شب نورپردازی زیبایی دارد و از همین رو برخی از گردشگران بعد از تاریکی هوا به این بخش از شهر سر می‌زنند.

نویسنده: پویا جوانمرد/ بازنویسی: صدیقه شجاعی