برج کلاه فرنگی شوشتر

شوشتر یکی از شهرهای قدیمی استان خوزستان است که در دامنه‌ کوه‌های زاگرس قرار دارد. اهمیت ویژه‌ شوشتر از این جهت است که هر دو رودخانه‌های کارون و دز از این شهر می‌گذرند. همچنین یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی استان خوزستان، یعنی سازه‌های آبی شوشتر در این شهر جای گرفته است.

علاوه بر سازه‌های آبی، شوشتر از بناهای تاریخی ارزشمند دیگری نیز میزبانی می‌کند. یکی از این نمونه‌ها، برج کلاه فرنگی شوشتر است. وجود گمان‌های متفاوت پیرامون پیشینه و کاربری این برج، هرگز از ارزش و اهمیت آن نکاسته‌اند و این سازه در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. در سفری به شوشتر، با کجارو همراه باشید و بیشتر درباره برج کلاه فرنگی شوشتر بخوانید.

برج کلاه فرنگی شوشتر به‌عنوان بخشی از سازه‌های آبی، از مهم‌ترین جاهای دیدنی شوشتر به شمار می‌آید. درباره قدمت این بنای تاریخی، نظریه‌ای قطعی وجود ندارد. حتی در مورد کاربری آن گمان‌های گوناگونی وجود دارد. با همه این شک و تردید‌ها، برج کلاه فرنگی قرن‌ها است که در نزدیکی رود کارون به حیات خود ادامه می‌دهد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Hossein)

برج کلاه فرنگی شوشتر در تاریخ ۲۵ اسفند سال ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۶۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. همچنین در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸)، این برج با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسید.

برج کلاه فرنگی شوشتر در میدان ۱۷ شهریور، انتهای خیابان بلوار قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

• فاصله برج کلاه فرنگی شوشتر تا قلعه سلاسل: ۱.۳ کیلومتر
• فاصله برج کلاه فرنگی شوشتر تا سازه‌های آبی شوشتر: ۱.۲ کیلومتر
• فاصله برج کلاه فرنگی شوشتر تا بازار صنایع دستی شوشتر: ۱.۲ کیلومتر

عکس‌‌های گالری از وب‌سایت‌های fa.tripyar.com و seeiran.ir (عکاسان: نامشخص)

طبق گفته برخی، برج کلاه فرنگی کنونی باقی‌مانده‌ برج هشت‌ضلعی از دوره‌ ساسانی است. البته در مورد کاربرد کلاه فرنگی اتفاق‌نظر وجود ندارد. بعضی معتقد هستند این برج، جایگاه دیده‌بانی قیصر روم یا شاپور ساسانی بر رودخانه و محل نظارت بر کار کارگران بوده است. نظریه‌ دوم برج کلاه فرنگی را مکانی می‌داند که از آن‌ بر مقدار و شدت جریان رودخانه نظارت می‌شد.

نظریه‌ تازه‌تری نیز وجود دارد. به‌گفته‌ دکتر مهدی محسنیان راد، قدمت کلاه فرنگی به زمان داریوش هخامنشی برمی‌گردد. دکتر محسنیان راد، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس، این ایده را مطرح می‌کند که کلاه فرنگی بخشی از برج‌های پیام‌رسان هخامنشی بوده است.

عکس از ایرنا (عکاس: نامشخص)

در زمان داریوش تعدادی برج در قلمرو هخامنشی از شمال آفریقا تا آسیای صغیر و شوش و پارسه ساخته شد. پیام‌هایی به‌وسیله‌ افروختن آتش در شب و به‌ زبان رمز، از برجی به برج دیگر منتقل می‌شد تا به‌دست داریوش برسد. دکتر محسنیان در این نظریه که به‌ نام «دارمانی» (ترکیبی از «داریوش» و «مانی‌‌») شهرت دارد، معتقد است داریوش با برج‌های پیام‌رسان و مانی با روش تکثیر پیام‌هایش، به ارتباطات جهانی معنا بخشیدند و کهکشانی در ارتباطات ایجاد کردند.

به گزارش خبرگزاری ایسنا خوزستان، در ۳۰ دی سال ۱۳۹۲ افرادی ناشناس بخشی از جان‌پناه الحاقی را تخریب کردند که در اطراف میل کلاه‌فرنگی طراحی شده بود. به گزارش پایگاه میراث جهانی سازه‌‌ های آبی شوشتر، یک روز پس از این تخریب، در ۱ بهمن همان سال، اقدام حفاظتی در بخش آسیب‌دیده انجام و تا ظهر آن روز مرمت شد.

کلاه فرنگی برجی هشت‌ضلعی و قاعده‌ هر ضلع آن بین ۱٫۱۰ تا ۱٫۲۸ متر است. پایه‌ برج کلاه فرنگی، چهار متر از سطح زمین ارتفاع دارد. پس از سالیان سال فرسایش، از ارتفاع برج حدود هفت مانده متر است. نمای بیرونی برج کلاه فرنگی را از سنگ‌های تراش‌خورده ساخته‌اند. این سنگ‌ها در گذر زمان از جای خود افتاده‌اند. اکنون تنها سه متر از آن‌ها بر بدنه‌ برج باقی است.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: الهام باقری)

نویسنده: مهتاب خسروشاهی