تپه حسنلو

تپه باستانی حسنلو با قدمتی بیش از هفت هزار سال قبل از میلاد مسیح در نقده استان آذربایجان غربی قرار دارد و نمادی از تاریخ کهن ایران است. این تمدن در دوران پیش از تاریخ شکل گرفت و اوج اقتدار خود را در دوران تاریخی طی کرد و متاسفانه در آتش خصم دشمنان خود سوخت و به تلی از خاکستر تبدیل شد.

معروف‌ترین اثر باستانی یافت‌شده از این محل جام زرین حسنلو است که حدود ۳۰۰۰ سال قدمت و ۹۵۰ گرم وزن دارد. منطقه تاریخی حسنلو در سال ۱۳۴۴ هجری شمسی به شماره ۴۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تپه حسنلو در ۹ کیلومتری شهر نقده و ۸۵ کیلومتری شهرستان ارومیه قرار دارد و یکی از جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی محسوب می‌شود. تپه باستانی حسنلو در میان جلگه‌ای سرسبز و خرم به نام «سلدوز» می‌درخشد.

• آدرس: استان آذربایجان غربی، نقده، روستای حسنلو (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمد محمدی)

روستای حسنلو حدود ۱۰ کیلومتر با شهر نقده فاصله دارد. باید از شهر نقده مسیر این روستا را در پیش بگیرید تا تپه‌ حسنلو را ببینید. در واقع، این تپه‌ به‌دلیل قرارگیری در مجاورت روستا به این نام نام‌گذاری شده‌ است.

از شهر ارومیه نیز می‌توانید راهی تپه حسنلو شوید. برای این منظور باید جاده نقده را در پیش بگیرید تا پس از حدود یک ساعت رانندگی به این منطقه برسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: عرفان ابراهیمی)

حسنلو، تپه بزرگی به‌شکل دایره است که حدود ۲۵۰ تا ۲۸۰ متر قطر دارد. این تپه از جاهای دیدنی نقده به شمار می‌رود و بین دو روستای حسنلو و امین‌لو قرار گرفته است.

تپه‌های باستانی زیادی پیرامون تپه حسنلو قرار گرفته‌اند و گویا هنگام آبادی حسنلو و تمدن عظیمش، تمدن‌های دیگری با این تپه در تماس بوده‌ و هم دوره تمدن حسنلو به وجود آمده‌اند. می‌توان گفت در اطراف تپه حسنلو، به‌‌طور تقریبی ۱۴ تپه باستانی شناسایی شده‌ است که از آبادانی، آب‌وهوای مناسب و رشد فرهنگی انسان‌های روزگار کهن در این ناحیه حکایت دارد. وجود تپه‌های باستانی متعدد نشان می‌دهد که اقوام ساکن در حسنلو با اقوام ساکن در تپه‌های اطراف از یک تیره بوده و با هم دادوستد و رابطه داشته‌اند.

منبع عکس: سایت nagadeh-ag.ir (عکاس: ناشناس)

ساکنان اولیه تپه حسنلو احتمالا قوم مناعی (مانائی) بوده‌اند که تمدن وسیع و درخشانی از خود به یادگار گذاشته‌اند. از اشیای مکشوفه در این تپه چنین به نظر می‌رسد که آثار مفرغی آن‌ها کاملا قابل مقایسه با آثار مفرغی لرستان یعنی قوم کاسی است و شاید قرابتی بین این دو قوم موجود باشد.

از قوم مناعی و محل سکونت آن‌ها که سرزمین‌های جنوبی دریاچه ارومیه بوده، یادی در تورات شده است و قوم مناعی را قوم «مان» نیز گفته‌اند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: عرفان ابراهیمی)

قلعه حسنلو طی تهاجم دشمن در هزاره اول پس از میلاد به‌طور ناگهانی طعم حریق شد و بناهای آن به ‌یک‌باره فروریخت. بقایای اجساد بسیاری از ساکنان شهر در حالی پیدا شد که بسیاری سرشان قطع یا ضربات سنگینی به سرشان وارد شده بود و برخی دست و پا نداشتند و دست‌کم یک نفر هم کاملا از وسط دو شقه شده بود. بررسی‌های باستان‌شناسان نشان داد، اکثر قربانیان زنان و کودکان و افراد مسن بودند که ظاهرا مهاجمان نمی‌توانستند آن‌ها را به‌عنوان برده به‌ اسارت بگیرند. به‌ همین‌ دلیل، با بی‌رحمی تمام قتل‌عامشان کردند.

در اثر کاوش‌‌های صورت‌‌گرفته، بیش از ۱۴ هزار اثر باستانی از حسنلو به دست آمده که مهم‌ترین آن‌ها جام زرین حسنلو است که اسرار تمدن فاخری را به جهان معرفی کرده است. منطقه تاریخی حسنلو در سال ۱۳۴۴ هجری شمسی به شماره ۴۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: رضا حاجی‌پور)

سکونت در تپه حسنلو به ۱۰ قسمت زمانی تقسیم می‌شود و از قدیمی‌ترین دوره یعنی دوره دهم به دوره اول می‌رسد. تقریبا می‌توان گفت که اولین دوره سکونت (دوره دهم) به ۶ هزار سال پیش از میلاد تعلق دارد. به‌طور کلی اطلاعات ما از دوره‌های هفتم تا اول بیشتر از دوره‌های دهم، نهم و هشتم است. به‌عنوان نمونه، در دوره پنجم سکونت، ظروف سفالی خاکستری کشف شده است و همچنین ساختمان‌های خشتی یا گلی نیز به این دوره نسبت داده می‌شوند.

از شاخص‌ترین آثار دوره چهارم سکونت می‌توان به ساختمان‌های سنگی اشاره کرد. دوره سوم سکونت مصادف با دوره مادها و دوره دوم سکونت در حسنلو مصادف با دوران پارت‌ها می‌شود. دوره اول نیز به اواخر دوره ساسانی و اوایل اسلام می‌رسد که البته آثار این دوره در حسنلو از بین رفته‌اند.

دوره چهارم از مهم‌ترین دوره‌های سکونت در حسنلو به حساب می‌آید که بیشتر ساختمان‌های سنگی حسنلو مربوط به این دوره هستند و تابه‌حال تحقیقات فراوانی نیز روی آن‌ها انجام شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Msadegh Sansari)

معماری عصر آهن در قلعه حسنلو عامل نوظهوری است که آن را از دیگر مناطق ایران چه قبل و چه پس از دوران تاریخی متمایز می‌‌کند؛ به‌طوری که با آغاز این عصر، در شمال ‌غرب و سپس در غرب ایران پیشرفت‌‌های قابل‌ملاحظه‌‌ای در زمین معماری رخ داده است. گسترش پلان‌‌های معماری، تالارها و ایوان‌‌های ستون‌دار، نیمکت‌‌های خشتی و سنگی کنار دیوار، بناهای دو طبقه، شکل‌‌گیری معماری حکومتی و مذهبی و نظامی و گسترش تزیینات معماری از خصوصیات این دوره به شمار می‌‌روند.

هیئت حفاری دایسون توانست اتاق‌‌های متعددی با تالارهای بزرگ در مرکز تپه کشف کند و باروی قلع نظامی و دژ محکم این شهر را از زیر خاک بیرون آورد. از مهم‌ترین کشفیات این هیئت، سه معبد (تالار) بزرگ ستون‌دار هستند که هم‌زمان با هم ساخته نشده بودند؛ بلکه ابتدا تالار ستون‌دار شرقی، سپس تالار ستون‌دار بزرگ جنوبی و پس از آن دو، تالار ستون‌دار غربی احداث شدند.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Mahdi Rahnavard)

قلعه مستحکمی روی تپه حسنلو وجود دارد. در واقع با حفاری‌هایی که پیش از انقلاب انجام شد، آثاری از جمله اتاق‌های متعدد، سالن‌ها، دیوار دفاعی قلعه نظامی و بناهای دیگر قلعه کشف شدند.

این قلعه در دوره چهارم سکونت در حسنلو ایجاد شده‌ و بنای سوخته شده نیز مربوط به این دوره‌ است. در این هنگام آتش‌سوزی بسیار بزرگی در آن رخ داده که با قتل و خرابی همراه بوده‌ است. به‌عبارت دیگر، برای ساکنان قلعه بلای ناگهانی و غیرمنتظره‌ای اتفاق می‌افتد و شاید شبانه و هنگام خواب مورد تاخت و تاز و حمله قرار می‌گیرند. به هر حال اثرات آتش‌سوزی در قسمت جنوبی، شرقی، شمالی، شمال شرقی و جنوب شرقی حیاط مرکزی و داخل حیاط بیشتر از قسمت‌های دیگر قلعه احساس می‌شود.

در مرکز قلعه، حیاط مرکزی بزرگی به طول ۲۹ و عرض ۱۹ متر قرار دارد. البته این حیاط به‌صورت چندضلعی نامنظم است و طول و عرض آن در همه‌جا یکسان نیست.

بناهای بخش شرقی حیاط

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محیا رضایی)

در سمت شرقی حیاط مرکزی، تالار وسیعی با چند انبار وجود داشت که خمره‌های بزرگی به تعداد زیاد از یافت شد. از این تالار یک در به انبار دیگری با خمره‌های فراوان باز می‌شد. از آنجا که این قلعه، دژ نظامی بوده‌ است، احتمال خمره‌ها برای ذخیره آب در زمان محاصره به کار می‌رفت. در شمال انبار، اولین و قدیمی‌ترین تالار بزرگ ستون‌دار قرار دارد. در ورودی این تالار از انبار به داخل حیاط مرکزی باز می‌شد. طبق حفاری‌ها، تالار مذکور طول و عرضی برابر با ۱۶ و چهار متر داشته؛ گرچه قسمت جنوب شرقی آن هنوز حفاری کامل نشده است و معلوم نیست که ابعاد واقعی آن چند متر است. در مرکز این تالار در دو ردیف، چهار ستون وجود دارد که فاصله ستون‌ها با یکدیگر پنج متر است. در کنار دیوار نیز محل‌هایی برای تعبیه ستون‌های چوبی با ته ستون‌های سنگی دیده می‌شود. در جنوب تالار، محل محراب یا موبد قرار دارد.

جالب اینکه در میان این تالار ستون‌دار، اسکلت دو اسب به فاصله پنج متر از یکدیگر در سوی شرقی و مرکزی آن یافت شده است. این موضوع ثابت می‌کند که پس از ساخت تالار دوم ستوندار که در جنوب حیاط مرکزی قرار دارد، از این تالار دیگر استفاده نمی‌شد و برای نگهداری اسب به کار می‌رفت.

بناهای بخش جنوبی حیاط مرکزی

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Msadegh Sansari)

در جنوب حیاط مرکزی یک واحد بزرگ ساختمانی با اتاق‌ها و تالارهای متعدد کشف شد که از بناهای مهم این قسمت دومین تالار بزرگ ستون‌دار تپه حسنلو بود که گویا به‌عنوان معبد استفاده می‌شد. در این تالار بزرگ هشت ستون در وسط و ستون‌های دیگری در اطراف آن و در کنار دیوارها وجود داشت. تالار مذکور بیشتر از یک طبقه (اشکوب) نبود و ارتفاع آن از کف تا سقف به هفت متر می‌رسید.

تقریبا به فاصله ۵٫۳ متری از در ورودی سمت شمال تالار، سکویی به اضلاع دو در سه متر قرار داشت. این سکو که از خشت و گل ساخته شده بود، احتمالا جهت انجام تشریفات مراسم مذهبی ویژه‌ به کار می‌رفت. شاید روی آن شمعدان‌ها و چراغ‌های پیه‌سوز جهت روشنایی معبد قرار می‌دادند یا قربانی را روی این سکو تقسیم می‌کردند. درست در وسط ضلع جنوبی تالار محلی شبیه محراب وجود دارد که شاید محل ایستادن یا نشستن موبد بزرگ بوده‌ است و راهی به اتاق کوچک پشت معبد دارد. احتمال می‌رود که این اتاق کوچک به‌عنوان محل تعویض لباس روحانی موبد یا محل کار ویژه‌ او استفاده می‌شد.

در سمت شمال شرقی داخلی معبد، محلی برای روشن‌کردن آتش مقدس وجود داشته‌ که آثار سوختگی زیاد در این بخش، نشانه آتش‌افروزی در آن محل است. در گوشه جنوب غربی معبد نیز آتشگاه دیگری به چشم می‌خورد که عبارت از اجاق مستطیلی شکلی است و آثار سوختگی شدیدی در آن محل نیز وجود دارد.

در سمت شمال معبد و در دو طرف دروازه شمالی آن دو سکوی بزرگ سنگ‌فرش دیده می‌شود که عرض هریک ۵٫۲ متر و طولشان تقریبا هشت متر است. از قرائن و شواهد چنین استنباط می‌شود که این سکوها برای نشستن افرادی به کار می‌رفت که به معبد دعوت می‌شدند یا برای اجرای مراسم خاصی به آنجا می‌آمدند. محل سخنران یا موبد که درست مانند سن تئاتر یا سینما در مقابل آن سکوها قرار دارد، نشان می‌دهد که ممکن است افرادی برای استماع سخنرانی موبد بزرگ در این محل گرد هم می‌آمدند و موبد در محل مخصوص خود می‌نشست یا می‌ایستاد.

بناهای اطراف معبد غالبا همه به هم راه داشتند و مانند اتاق‌های تودرتو در چهار سوی معبد ساخته شده‌ بودند. در قسمت شمالی معبد و خارج آن دو ایوان کوچک در طرفین در ورودی قرار دارد که شاید محل رخت‌کن یا نگهداری وسایل افراد هنگام ورود به معبد بوده است که به افرادی تحویل می‌دادند تا در بازگشت از معبد دوباره آن‌ها را پس بگیرند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Msadegh Sansari)

در گوشه جنوب‌غربی حیاط مرکزی، سنگ بزرگی به طول چهار و عرض دو متر وجود دارد که برای انجام مراسم قربانی استفاده می‌شد؛ زیرا طبق رسم احتمالا انسان یا حیوانی را برای بزرگداشت معبد بزرگ و خدای معبد قربانی می‌کردند و این سنگ محل ذبح او بوده است.

اتاق‌های دیگر سمت جنوب حیاط مرکزی شامل انبارها، اسلحه‌خانه و آشپزخانه می‌شد که اغلب به تالار بزرگ ستون‌دار جنوبی راه داشتند. به‌جز آشپزخانه که در پشت تالار بزرگ قرار گرفته بود، اتاق‌های کوچکی با راهروهای بلند سمت جنوب و شرق این تالار را احاطه کرده بودند. در پشت تالار، راهروی بزرگی به چشم می خورد که احتمالا اسلحه‌خانه یا محل ساخت اسلحه‌ بوده و در سال‌های گذشته تعداد زیادی شمشیر و سرنیزه آهنی از آن کشف شده است.

بناهای بخش غربی حیاط مرکزی

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Msadegh Samsari)

در بخش غربی حیاط مرکزی، دری به‌سمت تالار بزرگ ستون‌دار وجود دارد. راهرویی نیز در این بخش به چشم می‌خورد که به سومین تالار ستون‌دار (جدیدترین تالار قلعه) منتهی می‌شود. جام طلایی حسنلو که از مهم‌ترین اشیای تپه به حساب می‌آید، در این راهرو کشف شد.

در این قسمت از حیاط تقریبا بیش از ۱۵ اتاق کوچک و بزرگ کشف شده است که غالبا به یکدیگر راه داشتند. این واحد ساختمانی، از سوی مشرق به حیاط مرکزی و از سوی مغرب به دیوار غربی قلعه و از سوی جنوب به راهرو باریک و از سمت شمال به راهی وصل می‌شد که بازدیدکنندگان هنگام آبادانی قلعه از آن عبور می‌کردند. این راه تنها مسیر ورودی از سمت غرب قلعه و دروازه غربی قلعه دفاعی به حساب می‌آمد.

سومین تالار ستون‌دار غربی که در شمال غربی تالار دوم جنوبی قرار داشت، حتما پس از آن تالار بنا شده بود. ساختمان این تالار شباهت زیادی به بناهای دوران هخامنشی دارد؛ زیرا ستون‌ها را یک‌پارچه از سنگ ساخته‌اند و نظم بیشتری در ساخت این تالار به کار رفته‌ است. در قسمت شمال شرقی تالار، آتشگاهی قرار داشت و محل اجرای مراسم یا محل موبد تقریبا در مرکز تالار واقع شده بود.

بناهای بخش شمالی حیاط مرکزی

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: MahdiRahnavard)

در بخش شمالی حیاط مرکزی حدود ۱۵ اتاق وجود دارد که احتمالا محل اسکان بانوان یا شاید کنیزان کاخ بوده است؛ زیرا از این قسمت تعداد زیادی جعبه‌های کوچک به‌شکل مکعب مستطیل مخصوص نگهداری وسایل آرایش مانند سرمه‌دان یافت شد که این احتمال را تقویت می‌کند.

در اتاق بزرگی که در سال ۱۳۴۹ هجری شمسی حفاری شد، استخوان‌های ۱۱ اسکلت وجود داشت که وضعیت و موقعیت قرارگیری آن‌ها روی زمین، مرگ غیرطبیعی این افراد را کاملا ثابت می‌کرد. در میان این اسکلت‌ها چهار اسکلت بچه وجود داشت. از آنجا که دفن هیچ‌کدام از اجساد جهت معین و منظمی نداشت، چنین به نظر می‌رسید که هنگام مرگ، آن‌ها با دستپاچگی و در حین فرار به زمین افتاده و مرده‌اند. به احتمال بسیار قوی این اتاق‌ها را آتش زده‌اند و هنگام ریزش تیرها و سقف‌ها ساکنان آن‌ها با وحشت پا به فرار گذاشته‌اند؛ ولی نتوانستند موفق شوند. در میان حیاط مرکزی نیز اسکلت‌های متعددی یافت شد که استخوان‌های آن‌ها اغلب سوخته و کاملا از بین رفته بود.

در بخش دیگری از این محل، چند اتاق وجود داشت که از یکی از آن‌ها دو بشقاب سه‌پایه سنگی با نقش زیبا پیدا شد. در این محل دروازه‌ای به اتاق‌ها باز می‌شد که در شرق آن دو تخته سنگ بزرگ روی سکویی قرار گرفته بود. در همین محل اسکلتی در چاهی افتاده بود که نشان می‌داد این چاه را مخصوص دفن همین اسکلت کنده‌اند. دایسون عقیده داشت:

احتمالا در آن دوره صاحبان این اسکلت‌ها با این نوع دفن حتما دچار بیماری سخت و مسری شده‌ بودند؛ ولی به‌ نظر اینجانب این امر غیرطبیعی و غیرمنتظره‌ است. هر چقدر بیماری خطرناک و مسری بوده باشد و آن‌ها در اثر این بیماری فوت شده باشند، باید بازماندگانش ظرفی یا شیئی در کنارشان می‌گذاشتند که ممکن است اعتقادات مذهبی آن‌ها اجازه گذاشتن چیزی را در قبر آن‌ها ندهد (مانند دین اسلام) یا اینکه آن‌ها بزه‌کار، جانی، جاسوس و اسیر بوده‌اند و برای متنبه‌کردن افراد دیگر حتی خواسته‌اند آن‌ها را در انظار مردم خوار کنند و در دنیای دیگر نیز (به عقیده خودشان) بدون غذا و آب بگذارند.

در گوشه‌ای دیگر از این محل، سه دیوار از سه دوره مختلف یافت شد و یک اسکلت گاو به دست آمد که سه اسکلت انسان در کنار آن افتاده بود. به‌درستی معلوم نیست که این محل چه بوده و علت مرگ انسان‌ها و گاو همان آتش‌سوزی بوده‌ است یا خیر. نظر به اینکه یک سرنیزه آهنی به شکم گاو فرورفته بود و یک پیکان آهنی در بالای سر حیوان دیده می‌شد، معلوم می‌شود که هنگام آتش‌سوزی به این حیوان نیز حمله شده‌ است.

دورتادور قلعه را دیواری به قطر سه متر و ارتفاع هفت متر فرا گرفته و در سراسر این دیوار، برج‌های مربع شکلی به فاصله‌ ۳۰ متر از یکدیگر و به ابعاد ۱۰ متر در ۱۰ ساخته شده بود که ارتفاع برج‌ها به‌درستی معلوم نیست. با احتساب هر ۳۰ متر یک برج، تقریبا محل هفت برج روی دیوار دفاعی قلعه مشخص می‌شود و طرز قرارگیری برج‌ها در میان دیوارها طوری بوده که سه متر از طول برج داخل دیوار و پنج متر آن خارج دیوار و دو متر آن در سوی دیگر دیوار (داخل قلعه) قرار داشته است و از این برج‌ها برای حفاظت از قلعه استفاده می‌شد.

از حفاری قسمتی از دیوار قلعه و چند برج می‌توان نتیجه گرفت که تغییراتی در دیوار شهر و برج‌ها در دوران سوم سکونت در حسنلو پدید آمده‌ است و مسیر دیوار قلعه در دوره سوم سکونت با دوره چهارم تفاوت دارد. در واقع، پس از آتش‌سوزی و فروریختن قسمت زیادی از دیوار قلعه و تخریب برخی از برج‌ها، دیوار و برج‌ها از نو بنا شدند؛ ولی در مسیر دیوار اندکی انحراف ایجاد شد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مجید چراغی)

دژی که در حسنلو قرار دارد، اسرار زیادی را در خود جای داده است و به همین دلیل در طول تاریخ باستان‌شناسان چندین مرتبه در این منطقه عملیات حفاری و کاوش انجام داده‌اند که منجر به کشف آثار ارزشمندی شده است که شاید مهم‌ترین آن‌ها جام طلایی حسنلو باشد.

تپه حسنلو در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی توسط گروهی ایرانی، در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی توسط «سر اورل اشتین»، در سال ۱۳۲۶ هجری شمسی توسط آقای «فرهادی»، در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی توسط اداره‌کل باستان‌شناسی و در سال ۱۳۳۴ هجری شمسی توسط یک گروه مشترک ایرانی و آمریکایی به ریاست پروفسور «رابرت دایسون» مورد حفاری و کاوش قرار گرفت و در هرکدام از این حفاری‌ها نیز آثار مهمی به دست آمد.

در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی تیم مشترک تحقیقاتی ایران و آمریکا به سرپرستی دکتر رابرت اچ دایسون مشغول تحقیقات در تپه باستانی حسنلو بودند که قبری با قدمت حدود سه هزار سال پیدا کردند و در آن اسکلت دو نفر در کنار یکدیگر قرار داشت. در قبر به‌جز تخته سنگی که بالای سر شخص سمت چپ گذاشته شده بود، اثر دیگری وجود نداشت و آن زمان به این دو جسد لقب «عشاق» را دادند. به همین دلیل تپه حسنلو را با نام آرامگاه عشاق نیز می‌شناسند.

در فاصله سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۸ هجری شمسی طی حفاری‌های باستان‌شناسان ایرانی و آمریکایی، انواع و اقسام ابزار و ادوات جنگی مانند شمشیر، خنجر، نیزه، سرنیزه‌هایی از جنس مفرغ و آهن به‌همراه هزاران ظروف سفالی و اشیای استخوانی سنگی، سفالی، شیشه‌ای و فلزی گوناگون به دست آمد که دارای ارزش تاریخی، باستانی و هنری هستند. بهترین اشیایی که از بناهای قسمت شرقی حیاط مرکزی یافت شده‌‌اند،‌ شامل یک دستگیره مفرغی با نقش گیلگمش و حیوان شبیه شیر، مقداری پارچه سوخته، دو عدد استوانه با نقش بز و مقداری ابزار مفرغی و دهنه اسب می‌شوند. آثار مکشوفه تپه حسنلو در موزه‌های ایران باستان، آمریکا، فرانسه و دیگر کشورهای جهان در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارند.

منبع عکس: سایت nagadeh-ag.ir (عکاس: ناشناس)

جام زرین حسنلو در جریان کاوش‌های رابرت اچ. دایسون در سال ۱۳۳۶ هجری شمسی کشف شد. این اثر قدمتی ۳,۲۰۰ ساله دارد و احتمالا نقش بسزایی در شکل‌گیری هنر دوره بعدی یعنی دوره مادها داشته‌ است.

جام زیبای حسنلو دارای نقش و نگارهای متفاوتی است و علاوه بر اهمیت تاریخی، ارزش هنری بالایی دارد. قدمت جام طلایی به حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد و در آغوش انسانی جای داشت که بر زمین افتاده بود و بر پشت او خنجری فرو کرده بودند. کارشناسان بر این باور هستند که این مرد با در دست داشتن جام در حال فرار از دست سپاه مهاجمان بوده است که جانش را از دست می‌دهد و جام در زیر فشار بدنش ضربه می‌خورد و کج می‌شود.

منبع عکس: سایت nagadeh-ag.ir (عکاس: ناشناس)

این جام ۹۵۰ گرمی دارای ۲۱ سانتی‌متر ارتفاع و ۲۵ سانتی‌متر قطر است و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می‌شود. جام حسنلو اثر کاملا خیره‌کننده‌ای است؛ زیرا بیش از حد ظریف‌کاری دارد. به نظر می‌آید که در ایجاد نقوش این جام، هنرمند مربوطه از داستان‌های حماسی الهام گرفته باشد.

در ردیف بالای جام، ایزدی بال‌دار سوار بر گردونه‌ای که یک گاو نر آن را می‌کشد، به‌سوی کاهنی در حرکت است که جامی در دست دارد و در این حال از دهان گاو، رودی جاری است که احتمالا نماد حیات و باروری محسوب می‌شود. در ردیف پایینی و زیر گردونه حیات، پهلوانی در حال نبرد با موجودی نیمه انسان و نیمه اژدها است.

از تصاویر قلمزنی آن سوی جام می‌توان به ایزدهای شاخ‌دار سوار بر ارابه، کاهنانی مشغول حمل قوچ‌های قربانی، پهلوانی با گرز و کمان در دست، مردی در حال رام‌کردن شیر و پدر و مادری در حال بازی با کودک خردسالشان اشاره کرد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امیر امیری)

اگر گذرتان به تپه حسنلو افتاد، حتما اقامت در تنها اقامتگاه بومگردی روستا به نام «اقامتگاه بومگردی قاراپاپاق» را تجربه کنید که در کوچه‌ای منتهی به میدان اصلی قرار دارد. دیوار کاه‌گلی آن با در و پنجره فیروزه‌ای مزین شده که پس زمینه‌اش آسمان آبی پررنگ است و نظیرش را هرجایی نمی‌توان دید. با اقامت در این محل نه‌تنها به رونق گردشگری و اقتصاد بومی مردم کمک می‌کنید، بلکه امکان چشیدن غذاهای محلی خوشمزه همچون کوفته، دلمه، آش دوغ مخصوص، آش میوه و... نیز برایتان مهیا است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمد محمدی)

• این گنجینه تاریخی ارزشمند برای کسانی که به بازدید از مکان‌های تاریخی علاقه فراوانی دارند، گزینه بسیار مناسبی است.
• هنگام بازدید از تپه حسنلو در حفاظت از آن بکوشید و از ریختن زباله و نوشتن یادگاری بپرهیزید.
• بهترین زمان بازدید از این مکان تاریخی، فصول بهار و تابستان است.
• برای بازدید از این تپه مسیر مشخصی را در نظر گرفته‌اند که می‌توانید از کل مجموعه دیدن کنید. فقط بخشی از این تمدن دیرین از خاک بیرون آمده و مابقی آن دست‌نخورده باقی مانده است.
• برای بازدید حتما کلاه و عینک آفتابی همراه داشته باشید.
• روستای حسنلو دارای دو تپه باستانی با نام‌های حسنلو و حاجی فیروز، یک موزه با ۱۲۵ اثر کشف شده، اقامتگاه بومگردی، تالاب بین‌المللی با مساحت حدود ۴۰۰ هکتار و سد خاکی حسنلو است که در کنار بازدید از قلعه می‌توانید از آن‌ها نیز دیدن کنید.

نویسنده: پویا جوانمرد/ بازنویسی: صدیقه شجاعی