بازار خوی

بازار خوی که در دوره صفوی ساخته شده، از جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی است. این بازار در تاریخ ۲۴ خرداد ۱۳۶۶ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۷۲۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. بازار در بافت قدیمی شهر قرار دارد و از نظر تاریخ‌نویسان و بسیاری از جهانگردان، یکی از زیباترین بازارهای ایران بعد از بازار تبریز، اصفهان و شیراز است. بازار شکلی مستطیلی دارد و به ‌علت نوسازی و گسترش شهر خوی در چند دهه اخیر تغییراتی در آن به وجود آمده است.

بازار قدیمی خوی كه از جاهای دیدنی خوی به شمار می‌رود، در ضلع جنوب شرقی چهارراه مركزی و به راستای خیابان‌های طالقانی و انقلاب قرار گرفته است.

• آدرس: استان آذربایجان غربی، شهر خوی، ضلع جنوب شرقی چهارراه مرکزی، خیابان طالقانی (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: معصومه شاه‌محمدی)

شهرستان خوی به‌سبب قرارگیری بر سر جاده‌های معروف بازرگانی مانندجاده ابریشم، مکه یولی، راه طرابوزان به جلفا و غیره از قدیم دارای كاروان‌سراهای متعدد جهت تخلیه كالا و استراحت بازرگانان و بازاری وسیع و گسترده برای دادوستد كالاهای مختلف بوده است.

بازار قدیمی خوی كه بازمانده مجموعه گسترده‌تری به حساب می‌آید، از زمان‌های گذشته در ضلع شرقی شهر و متصل به دیوار دروازه ورودی شهر بوده است. این بازار شکلی مستطیلی دارد و به‌واسطه نوسازی و گسترش شهر خوی در چند دهه اخیر و بی‌توجهی به آثار تاریخی، دخل‌وتصرف فراوانی در آن به عمل آمده است.

منبع عکس گالری: گوگل مپ (عکاس: پیمان خلیل‌زاده، رضا غفاری، داریوش نورواش)

بازار خوی با نام ثبتی مجموعه بازار شهر خوی مربوط به دوره صفوی است. این اثر در تاریخ ۲۴ خرداد ۱۳۶۶ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۷۲۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

وجود کاروان‌سراها، مساجد بسیار زیبا و تاریخی ملاحسن، حاج بابا و حجتیه و حمام دیدنی محمد بیگ و وجود دروازه سنگی با معماری منحصربه‌فرد در جنوب این بازار قدیمی، این بنا را بیش از بیش برای علاقه‌مندان به بناهای تاریخی دیدنی‌ کرده‌اند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: پیمان خلیل‌زاده)

احداث اولیه مجموعه بازار خوی به دوره صفویه می‌رسد و طبق کتیبه موجود که در گنجینه خوی نگهداری می‌شود، این بازار در زمان شاه طهماسب ساخته شد و در زمان عباس میرزا نایب‌السلطنه به دستور عباس میرزا و توسط امیر احمدخان دنبلی و در اوایل دوران قاجاریه، دخل و تصرفاتی در آن صورت گرفته است.

این بازار قدیمی با داشتن کاروان‌سراها و چهارسوق‌های متعدد یادآور روزهای پررونق اقتصادی بازار به هنگام عبور جاده ابریشم (ایپک یولی) از شهر بوده است. بازار خوی در بافت قدیمی شهر قرار دارد و به عقیده مورخان و جهانگردان یکی از زیباترین بازارهای ایران بعد از بازارهای تبریز، شیراز و کرمان است.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Fabienkhan)

بازار خوی با پلان مستطیلی از چندین راسته بازار سرپوشیده، تعدادی سرا، چندین چهارسو و گذرهای قدیمی تشکیل شده است؛ هرچند بخش‌های زیادی از راسته بازارها و كاروان‌سراها بعدها به آن اضافه شده‌اند. بخش‌های به جا مانده از بازار اصلی دارای اتصال منظم هستند و درمجموع از نظر معماری متناسب و هماهنگ به‌ نظر می‌‌رسند.

با توجه به ویژگی‌های معماری و اقلیمی خوی، بازار این شهر مانند بازارهای اصفهان، كرمان، اراک فاقد تزیینات خاص گچ‌بری و کاشی‌کاری و كتیبه است. تنها در بعضی قسمت‌ها مخصوصا در چهارسوهای آن، نظم و دقت قابل‌توجهی در كاربرد و رگه‌چینی آجر به چشم می‌خورد.

در گذشته سنگ‌فرش زیبایی كف بازار را پوشانده بود و لوله‌كشی آب شرب نیز درست از وسط بازار می‌گذشت و قسمت شمالی و جنوبی شهر را به یکدیگر وصل می‌کرد. جالب اینکه فاضلاب شهری كه در بازار و کوچه‌های اطرافش وجود دارد، قدیمی‌ترین فاضلاب در سطح ایران به حساب می‌آید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: رضا غفاری)

از قسمت‌های قابل‌توجه بازار خوی، راسته‌های آن هستند که مربوط به شغل معینی بوده‌اند و به نام همان شغل مانند مسگر بازار، بورکچی بازار، زرگر بازار، خرازی بازار، فرشچی بازار و… خوانده می‌شدند. همچنین برخی از این راسته‌ها به نام اشخاص خیری معروف بودند که در عمران و آبادی بازار نقش موثری داشتند مانند امیر، جواد، حاجی‌بابا و… که هم‌اکنون نیز نام‌های قدیمی را دارند.

پنج کاروان‌سرای زیبا در دل بازار سرپوشیده خوی وجود دارد که شامل کاروانسرای خان، کشمش چیلار، بلوسی، چیت‌ساز و کاروانسرای میرزا هاشم می‌شود.

کاروان‌سرای خان در جوار بازار و در ضلع غربی آن قرار گرفته و مشرف بر خیابان طالقانی به‌شکل چهار ایوانی ساخته شده است. اکنون دو ایوان آن در شمال و مشرق باقی مانده‌ و درگذشته محل استقرار مسافران و دادوستد بازرگانان داخلی و خارجی بوده‌اند. ورود به کاروان‌سرا از در چوبی خیابان طالقانی امکان‌پذیر است که طبقه بالای آن را بالکن چوبی تشکیل می‌دهد. دو در دیگر در سمت شمال و مشرق با بازار ارتباط دارند. این کاروان‌سرا منسوب به احمدخان دنبلی حاکم خوی است که توانست با تامین امنیت و گشایش راه کاروان‌های تجاری به‌سوی خوی، ثروت را به این شهر سرازیر کند.

بازار خوی به دستور احمدخان دنبلی به طرح بازار وکیل شیراز ساخته و کاروان‌سرای بزرگی پیوسته به بازار بنا شد که به کاروان‌سرای خان معروف است. چهار دیوار این بنا از سنگ سفید ساخته شده‌اند و ۴۰ حجره تاجرنشین داشته است. هر حجره‌ای با قهوه‌خانه و پستوی جداگانه و در کنار آن کاروان‌سرای دیگری جهت چهارپایان بنا شده بود. ضلع جنوبی این بنا دیوار و پشت آن، محل گذر مردم به داخل بازار از سمت خیابان طالقانی است. این گذر کاروان‌سرای خان را از کاروان‌سرای میرزا هاشم جدا می‌سازد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: پیمان خلیل‌زاده)

• بازار خوی به‌واسطه نزدیکی به مرز ترکیه، اجناس بسیار عالی با تنوع زیادی برای فروش دارد.
• بهترین زمان سفر به خوی و بازدید از بازار دیدنی آن، فصل بهار، تابستان و اوایل پاییز است.

نویسنده: بهنام شکوری/ بازنویسی: صدیقه شجاعی