عمارت ملک بوشهر

در سراسر ایران عمارت‌ها و خانه‌های اربابی بسیاری وجود دارد که اکثر آن‌ها مربوط به دوره قاجار هستند. نگاهی به این عمارت‌های زیبا نشان می‌دهد که صاحبان آن‌ها معمولا افرادی دارای بضاعت مالی بالا یا سرمایه‌دار بوده‌اند. صاحبان این عمارت‌ها اربابانی بودند که اداره یک یا چندین روستا را بر عهده داشتند یا افراد تاجر و سرمایه‌داری بودند که به‌دلیل بضاعت مالی و داشتن روابط اقتصادی با دیگر تجار داخلی یا خارجی، ساختمان‌هایی با هدف انجام دیدارها و کارهای تجاری ساختند.

عمارت ملک بوشهر از جمله این بناهای تاریخی و جاهای دیدنی بوشهر محسوب می‌شود که در دوره قاجار ساخته شد و صاحب آن یکی از تجار معروف شهر بود. برای کسب اطلاعات بیشتر از این عمارت باشکوه، با کجارو همراه شوید.

عمارت ملک با مساحتی بالغ بر ۴۰۰۰ متر مربع در دوره قاجاریه ساخته شد. این مجموعه ساختمانی که در بافت قدیم بوشهر همچنان پابرجا و سرفراز ایستاده است، توسط معماران فرانسوی با مصالح محلی احداث شد و در و پنجره آن زیر نظر مهندسان فرانسوی ساخته شد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حامد یونسی)

این اثر در ۱۷ آذر ۱۳۷۷ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در ادامه، جعفر پورکبگانی، فرماندار وقت بوشهر، اقدام به خرید این بنا در دهه ۸۰ هجری شمسی از وارثان ملک‌التجار به مبلغ دو میلیارد تومان کرد و عمارت مذکور در اختیار اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان بوشهر قرار گرفت.

با وجودی که سال‌های زیادی از این موضوع می‌گذرد، وارثان سابق این ملک با سندهای تفکیک‌شده در حال فروش زمین‌های کنار عمارت هستند.

عمارت ملک در محله بهمنی قرار دارد و سراسر کوچه ملک را اشغال کرده است.

• آدرس: بوشهر، محله بهمنی، خیابان ماهینی، کوچه ملک، عمارت ملک (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمود روشن)

ملک التجار پس از سفر به فرانسه، عمارت باشکوهی را با الهام از کاخی در فرانسه و همچنین معماری بوشهر ساخت. پس از ورشکستگی ملک التجار، انگلیسی‌ها این ساختمان را برای کاربری‌های نظامی خریداری کردند. و سال‌ها در آن مستقر بودند. سپس با ورشکستگی ملک‌ التجار، انگلیسی‌ها لوازم نفیس او را با قیمت کم خریداری کردند و با خود به انگلستان بردند. در اواخر سلطنت رضا‌شاه، عمارت ملک به‌عنوان خوابگاه نظامیان استفاده می‌شد.

عمارت ملک که در عصر خود از اصلی‌ترین ساختمان‌های بوشهر محسوب می‌شد، در طول ۳۸ سال گذشته بیش از ۵۰ خانوار فقیر و جنگ‌زده را در خود پناه داده بود. بعد از تملک این عمارت از سوی میراث فرهنگی، اقدامات لازم برای تخلیه افراد ساکن شروع شد.

این عمارت زیبا چندین بار مورد بازسازی قرار گرفت؛ اما به‌تدریج رو به ویرانی رفت. تا اینکه از سال ۱۳۹۹ هجری شمسی، کار مرمت روی عمارت ملک به جریان افتاد تا با تغییر کاربری، برای اقامت و پذیرایی به کار رود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امین صفر‌ی‌پور)

صاحب اصلی عمارت ملک، یکی از تجار و ثروتمندان شهر به نام محمد مهدی ملک‌ التجار بود. این طور به نظر می‌رسد که ملک‌ التجار در عصر خود بسیار معروف بود و علاوه بر بازرگانی، به سیاست نیز پرداخته و توانسته بود نمایندگی چندین کمپانی جهانی را بر عهده بگیرد. وی که برای سفرهای تجاری به کشور فرانسه تردد داشت، در یکی از سفرهای تجاری خود، از کاخی در فرانسه دیدن می‌کند. این کاخ که از لحاظ تاریخی مربوط به قرون‌وسطا بود، چشم ملک‌التجار را می‌گیرد و شیفته آن می‌شود. این تاجر معروف پس از بازگشت از فرانسه تلاش می‌کند تا با ساخت عمارت ملک، اقتباسی از بنای کاخ فرانسه را در بوشهر پیاده کند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حسین صفری)

عمارت ملک به دست معماران فرانسوی ساخته شد. تحقیق درباره مصالح آن نشان می‌دهد که با مصالح محلی مورد استفاده در سایر بناهای معاصر عمارت ملک، یکسان است و از شهرستان بوشهر تهیه شده است.

عمارت مذکور شامل چندین بخش می‌شود. پیشخوان بنا یکی از این بخش‌ها است که فضای باز و گسترده‌ای را به خود اختصاص می‌دهد و فضای شهری را به این مجموعه متصل می‌کند. همچنین از عقب به سکوی سردر و عمارت اصلی می‌رسد. بخش دوم این مجموعه، سکوی بنا است که سفره‌ای عظیم دارد و از طریق یک ردیف پله‌، به بنای اصلی وصل می‌شود. سردر بنا، بخش سوم عمارت به حساب می‌آید که فضای ایوان را نیز در بر می‌گیرد. فضای ایوان از سه جفت ستون تشکیل شده است که به ساختمان اصلی منتهی می‌شوند. در بزرگی از چوب آبنوس با تزیینات فلزی در این بخش وجود دارد که چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. عمارت اصلی، بخش چهارم و عظیم‌ترین بخش مجموعه است که دو طبقه با دیوارهای مزین به نقاشی دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمد دروگر)

سالن پایین عمارت اصلی برای ملاقات‌های رسمی ملک‌ التجار و طبقه بالا برای ضیافت‌های خصوصی او در نظر گرفته شده بود. علاوه بر معماری فرانسوی، در معماری این عمارت از سبک ساختمان‌سازی در گذشته‌های سواحل خلیج فارس موسوم به «بنگله» استفاده شده است که شامل قسمت استحفاظی، بارو و شاه‌نشین و قسمتی به‌صورت چند ایوان و اتاق‌های مسکونی می‌شد.

یکی دیگر از عناصر این معماری، باغ‌های تودرتویی است که با چند ردیف دیوار از یکدیگر جدا شده‌اند و هرکدام ورودی جداگانه‌ای برای ارتباط با دیگر بخش‌ها و فضای خارج دارند. این باغ‌ها به یکدیگر شبیه نیستند و از تزیینات و فضاسازی‌ متفاوتی برخوردارند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حسن نظری)

اين اثر ملی از ساختمان‌ها و كوشک‌های داخلی تشکیل شده است كه در فصول و شرايط خاص به‌عنوان محل اقامت استفاده می‌شد. بخش‌های گوناگونی مانند شاه‌نشین، ایوان، چند تالار، تن‌شویی، اتاق‌های فراوان و برج‌ها در کوشک دو اشکوب ملک وجود دارد.

با وجودی که امروزه کسی در مجموعه‌ اصلی ساكن نيست؛ داخل کوشک‌ها و ساختمان‌های داخلی آن برای چندین دهه به محل زندگی افراد كم‌بضاعت تبدیل شده بود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بابک معاون)

عمارت ملک از طریق صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی به بخش خصوصی واگذار شد و به‌ این ترتیب، کار مرمت آن کلید خورد. استحکام‌بخشی اثر شامل رفع خطر، مقاومت پی و مقاوم‌سازی دیوارها، اولین مرحله از مرمت عمارت را تشکیل می‌داد که با موفقیت به پایان رسید.

پس از مقاوم‌سازی دیوارها، عملیات سبک‌سازی و مرمت سقف شروع شد که تعویض تیرهای فرسوده را نیز در بر می‌گرفت. با اتمام کار سبک‌سازی قرار بود که اندودبرداری و گچ‌کاری انجام شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حامد یونسی)

سرمایه‌گذار بخش خصوصی، اعتبار این پروژه چهار میلیارد تومانی را تامین کرده است که امید می‌رود تا پایان سال ۱۴۰۰ هجری شمسی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. این طور به نظر می‌رسد که کاربری این بنا به محل پذیرایی و اقامت تغییر خواهد کرد.

نویسنده: زهرا آذرنیوش/بازنویسی: صدیقه شجاعی