روستای اشتبین

روستای تاریخی اشتبین یا اوشتبین که مربوط به دوره‌ صفوی است، در شهرستان جلفا قرار دارد. این روستا در کنار رودخانه‌ ارس، از رودخانه‌ های مرزی ایران، واقع شده است و به ماسوله‌ آذربایجان شهرت دارد. اشتبین با معماری پلکانی و منحصربه‌فرد و آثار تاریخی متعدد، یکی از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود. این روستا در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۷۹ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۶۹۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

روستای پلکانی اشتبین از توابع بخش سیه‌رود و دهستان نوجه‌مهر در شهرستان جلفا محسوب می‌شود. فاصله روستا از جاده اصلی و مرزی سیه رود-خداآفرین حدود هفت کیلومتر است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمد صابری)

برای بازدید از این روستا باید از جلفا، روستای سیه‌رود، نوردوز و کردشت بگذرید و از سه راهی آبادی هراس وارد اشتبین شوید. تنها راه ارتباطی این روستا با مناطق دیگر، جاده‌ای است که از مرز نوردوز و کردشت به روستا منتهی می‌شود. رود ارس در سمت شمال اشتبین قرار دارد و از فاصله‌ ۱۴ کیلومتری آن عبور می‌کند. رود هراس نیز در سمت شرقی اشتبین واقع شده است.

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، جلفا، بخش سیه رود، دهستان نوجه‌مهر (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهدی رنجبر)

روستای اشتبین که به ماسوله آذربایجان معروف است، به دوره صفویه تعلق دارد و یکی از ده‌ها روستایی است که در حاشیه رود ارس قرار دارد. این روستا که در دل کوه‌های بلند آذربایجان شرقی جای گرفته است، از مکان‌های بکر و دست‌ نخورده‌ منطقه به حساب می‌آید و متشکل از سه آبادی به نام‌های هراس، سیاوشان و جعفرآباد است. این روستا که از جاهای دیدنی جلفا محسوب می‌شود، در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۷۹ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۶۹۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

از مهم‌ترین کوه‌های مجاور روستا می‌توان به کیامکی، دوسته‌شا و قازان‌داغی اشاره کرد. ارتفاعات و اراضی اطراف آن پوشیده از جنگل‌ها و مراتع است. آب و هوای اشتبین تابع آب و هوای منطقه‌ ارسباران است و در زمستان بسیار سرد و پوشیده از برف می‌شود و دارای اقلیم سرد و زمستان‌های طولانی است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهدی رنجبر)

برخی کارشناسان بر این عقیده‌اند از آنجا که روستای اشتبین از سه آبادی هراس، سیاوشان و جعفرآباد تشکیل شده، «اشتبین» از ترکیب دو کلمه‌ «اوش» در زبان ترکی به معنی «سه» و کلمه‌ «تبین» در زبان ترکی تاتی به معنی «طایفه» تشکیل شده است.

همچنین اغلب مردم محلی روستا می‌گویند که روستا میان سه کوه بلند قرار دارد و نام روستا از ترکیب دو کلمه‌ «اوش» به معنی «سه» و «بیین» به معنی «میان» گرفته شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Aras Freezone)

روستای اشتبین در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده است و به‌دلیل شیب تند کوه، معماری منحصربه‌فردی دارد. خانه‌های آن به‌صورت پلکانی بنا شده، به‌طوری که سقف هر خانه، حیاط خانه‌ دیگر است. این امر و عوامل دیگری مانند بستر سنگی و شرایط اقلیمی خاص روستا باعث شده‌اند که این محل بافت مسکونی متمرکزی داشته باشد و امکان توسعه فقط از محدوده‌ شمالی آن میسر باشد. کوچه‌های تنگ این روستا با پله‌های زیادی به یکدیگر راه دارند. خانه‌های قدیمی اشتبین به سبک معماری دوره‌ صفویه و قاجاریه ساخته شده‌اند. الگوی داخلی و خارجی خانه‌ها بنا بر اقتصاد و معیشت روستا بنا شده است و هرکدام از خانه‌ها دارای اتاق نشیمن، آشپزخانه، اتاق‌ خواب، انبار علوفه، آغل و کارگاه ابریشم‌بافی هستند. جهت ساخت خانه‌ها نیز برای محفوظ ماندن از سرما به‌سمت شرقی-غربی است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهدی رنجبر)

ویژگی دیگر معماری این روستا، استفاده از بالکن است که مردم محلی به آن «آرتیرما» می‌گویند؛ فضایی که از ساختمان بیرون آمده است و روی معابر قرار دارد. آرتیرما در تابستان جلوی تابش زیاد آفتاب به درون اتاق را می‌گیرد و به‌عنوان فضای بادگیر و خنک محسوب می‌شود.

دیگر ویژگی خاص معماری این روستا فضایی به نام «بنه‌گاه» یا «بناگاه» است که طبق اظهارات مردم محلی به‌دلایل امنیتی شکل گرفته است. این قسمت از بنا هیچ روزنه‌ای به خارج ندارد و تنها نورگیر آن، قسمت انتهایی سقف است. ارتفاع آن تقریبا به‌اندازه دو طبقه ساختمان است و سقف چوبی و هرمی آن را چهار ستون چوبی نگه می‌دارند که معمولا سرستون‌های آن حکاکی شده‌اند. زیر این سقف اغلب تنوری برای پخت نان وجود دارد.

اکثر بناهای روستا دارای نرده‌های زیبا، ستون‌های نقش‌دار و ارسی هستند و این تزیینات زیبا نشان‌دهنده‌ هنر و تمدن اهالی این روستا است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Aras Freezone)

روستای اشتبین قدمت زیادی دارد و وجود گویش تاتی میان مردمان این روستا دلیل اثبات این ادعا است. به همین دلیل، آثار تاریخی متعددی از جمله گورستانی قدیمی، چند کتیبه‌ به خط ثلث مربوط به دوران شاه طهماسب و شاه عباس صفوی در این روستا وجود دارد. ضمن اینکه کتیبه‌ مرمرین آرامگاه خواجه ملک کدخدا به تاریخ ۸۴۳ هجری قمری و کتیبه‌ای دیگر متعلق به خواجه احمد به تاریخ ۹۷۶ هجری قمری نیز صحت این موضوع را تایید می‌کنند.

در گورستان اشتبین، سنگ‌نوشته‌هایی وجود دارد که قدمت آن به ۸۰۰ سال قبل می‌رسد؛ اما متاسفانه امروزه به‌دلیل عدم مدیریت و نظارت صحیح بر این آثار، شکسته‌های این سنگ‌نوشته‌ها در زمین گورستان پراکنده شده‌اند.

همچنین کتابی موسوم به کتاب نادری در این روستا نگهداری می‌شود که در سال ۱۲۳۱ توسط مشهدی محمدعلی نوشته شده است. مردم روستا نسبت به آثار هنرمندان خود حساسیت دارند و سعی می‌کنند این آثار را شخصا نگهداری کنند.

از آثار تاریخی دیگر روستای اشتبین می‌توان به سنگ در خانه‌های روستا اشاره کرد که یکی از آن‌ها متعلق به دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده است.

مقبره ابوالقاسم نباتی، شاعر نامدار آذربایجان، روی تپه‌ای در پایین‌ترین قسمت روستا قرار دارد و یکی از آثار تاریخی اشتبین به حساب می‌آید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهدی رنجبر)

روستای اشتبین به‌دلیل نزدیکی به دو رودخانه‌ ارس و هراس، بسیار سرسبز و مملو از باغ‌های وسیع و حاصلخیز است. سرسبزی باغ‌ها به زیبایی منحصربه‌فرد این روستا افزوده‌اند. محصولات آن شامل انار، انجیر، گردو، آلبالو، زردآلو، انگور، سماق، زغال اخته، ازگیل و توت می‌شود که بسیار مرغوب هستند.

زنان محلی از محصول باغ‌های خود رب و لواشک بسیار خوشمزه درست می‌کنند. همچنین انجیرها را بعد از فصل چیدن خشک کرده و نوعی شیرینی به نام «میان‌پر» درست می‌کنند که به‌خصوص در شب یلدا و چهارشنبه سوری رواج دارد. گردوی اشتبین نیز بسیار چرب‌تر و خوشمزه‌تر از گردوهای مناطق دیگر است. عسل‌های بی‌نظیری نیز در این منطقه پیدا می‌شود. اهالی اشتبین از سال‌های دور به تولید ابریشم مشغول بوده‌اند و چندین کارگاه تولید ابریشم در این روستا وجود دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Aras Freezone)

• بهترین زمان بازدید از روستای اشتبین را می‌توان فصل تابستان دانست که آب و هوای فوق‌العاده‌ای پیدا می‌کند.
• در سفر به روستای اشتبین، حتما سوغاتی‌های مردم بومی را خریداری کنید تا به این طریق به اقتصاد محلی کمک کنید.
• در روستای اشتبین به فرهنگ مردم بومی احترام بگذارید.

نویسنده: مینا رهبری/ بازنویسی: صدیقه شجاعی