مرکز حیدر علی‌ اف

مرکز حیدر علی اف یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی باکو به شمار می‌رود که به‌خاطر معماری شگفت‌انگیزش در میان گردشگران شهرت دارد. این مجموعه فوق‌العاده زیبا اثری منحصربه‌فرد از زاها حدید، معمار برجسته بین‌المللی است که از بخش‌های مختلفی همچون موزه، آمفی‌تئاترها و سالن‌های نمایشگاهی تشکیل می‌شود. این مرکز در فاصله سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ ساخته شد و ساختمانی چندمنظوره است که برای کنسرت‌ها، جشنواره‌ها و... نیز به کار می‌رود.

• آدرس:آذربایجان، باکو، خیابان حیدر علی اف (نمایش روی نقشه)

مرکز حیدر علی اف در مرکز شهر باکو در کشور جمهوری آذربایجان قرار دارد.

منبع عکس: سایت archdaily.com (عکاس: Hoftan Crow)

از آنجا که ساختمان حیدر علی اف درست در مرکز شهر باکو قرار دارد، بسیار راحت می‌توانید با اتوبوس، مترو و تاکسی خود را به این مجموعه برسانید.

• مترو: نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به این مجموعه، ایستگاه «نریمان نریمانوف» (Nariman Narimanov) است. از شهر قدیمی می‌توانید از ایستگاه ایچری‌شهر با خط قرمز تا ایستگاه نریمان نریمانوف بروید. وقتی از ایستگاه خارج شدید، به‌سمت غرب حرکت کنید تا پس از چند دقیقه مرکز حیدر علی اف را در سمت چپ خود ببینید.
• اتوبوس: دسترسی به مرکز حیدر علی اف با اتوبوس‌های یک، دو و ۱۳ امکان‌پذیر است و باید در ایستگاه «آکادمی هنرهای زیبا» (Fine Arts) پیاده شوید. این ایستگاه درست جلوی ورودی ساختمان قرار دارد.

منبع عکس: سایت archdaily.com (عکاس: Hoftan Crow)

مرکز حیدر علی اف یا حیدر علیف، سازه‌ای زیبا و باشکوه است که با طراحی خارق‌العاده و منحصربه‌فرد خود در قلب شهر باکو قرار دارد. امروزه در کنار جاذبه‌های تاریخی پایتخت آذربایجان، این مرکز فرهنگی یکی از مهم‌ترین و پربازدیدترین جاذبه های گردشگری جمهوری آذربایجان و به‌عنوان نمادی از شهر باکوی مدرن محسوب می‌شود. در حال حاضر گردشگران بسیاری در طی سفر چندروزه خود به سازه حیدر علی اف سر می‌زنند تا حداقل عکسی به یادگار با آن بگیرند.

ساختمان چندمنظوره حیدر علی اف به دست زاها حدید، یکی از سرشناس‌ترین معماران قرن حاضر طراحی شد. البته باید بدانید که طراحی مرکز حیدر علیف به‌صورت مشترک و با همکاری «پاتریک شوماخر» (Patrik Schumacher) صورت گرفت. این مجموعه در فاصله سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ ساخته شد و ساختمانی هشت طبقه دارد که از بخش‌های مختلفی مانند موزه، نمایشگاه‌ها، آمفی‌تئاتر و سالن کنفرانس تشکیل می‌شود.

مرکز حیدر علی اف از زمان افتتاح، افتخارات بسیاری را از آن خود کرده که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• نامزد دریافت جایزه در فستیوال جهانی معماری در سال ۲۰۱۴
• نامزد دریافت جایزه در فستیوال دو سالانه طراحی داخلی در سال ۲۰۱۴
• برنده جایزه طراحی سال ۲۰۱۴

در کنار نمایشگاه‌های دائمی و بین‌المللی، انواع کنسرت، جشنواره‌ها و غیره در این مرکز برگزار می‌شود.

وقتی نگاهی به‌شکل کلی ساختمان می‌کنید، صعودی موجی شکل را در کل بنا می‌بینید که از زمین به‌سمت آسمان می‌رود و دوباره به زمین می‌رسد. این طراحی نه‌تنها ادای احترامی به معماری پست مدرن، بلکه تمثیلی از چرخه ابدی انرژی است. خطوط مشکی‌رنگ روی این سازه سفید نیز به پلی شباهت دارند که زمان گذشته را به حال مرتبط می‌کنند. یکی دیگر از نمادهای آشکار در معماری ساختمان حیدر علی اف، وجود پیوستگی و ارتباطی هماهنگ میان تمام اجزای سازه است که به مخاطب نشان می‌دهد، هر کسی فارغ از جنسیت، نژاد، سن و مذهب می‌تواند وارد آن شود، با دیگر تعامل داشته باشد و نظرات و افکار خود را با آن‌ها در میان بگذارد.

منبع عکس: سایت archdaily.com (عکاس: Helene Binet)

پس از برگزاری مسابقه‌ای در سال ۲۰۰۷ در آذربایجان، شرکت معماری زاها حدید برای طراحی مرکز فرهنگی حیدر علی اف انتخاب شد. معمار ایرانی تیم طراحی شرکت زاها حدید، خانم «سارا شیخ اکبری» مسئولیت طراحی داخلی این پروژه را بر عهده داشت.

باکو روزگاری جزو اتحاد جماهیر شوروی محسوب می‌شد و طراحی شهری و معماری آن به‌شدت تحت‌تاثیر آن دوره بود. از زمان استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱، آذربایجان سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در مدرن‌سازی و توسعه زیرساخت‌ها و معماری باکو انجام داده و از میراث معماری شوروی به‌تدریج دور شده است.

ساختمان حیدر علی اف برای استفاده به‌عنوان محل اصلی برنامه‌های فرهنگی کشور طراحی شده و فرم و هندسه‌ شگفت‌انگیز آن در مقابل معماری خشک دوره شوروی قرار گرفته است. از سوی دیگر این بنا درک و احساسات لطیف فرهنگ آذربایجانی را به نمایش می‌گذارد و چهره‌ خوش‌بین یک ملت را نشان می‌دهد که نگاهشان به سوی آینده است. سبک کاری حدید ساختار‌شکنی بود و تصویری متفاوت از ساختارها خلق می‌کرد.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: ناشناس)

طرح مرکز فرهنگی حیدر علی اف، ارتباطی سیال و پیوسته بین درون ساختمان و میدان اطرافش دارد. شکل آن به‌نحوی استادانه، با امواج و انشعاب، تاشدگی‌ها و انعطافش، سطح میدان را به چشم‌انداز معمارانه‌ای مبدل کرده است که عملکردهای متعددی از جمله خوش‌آمدگویی، دعوت، پذیرایی و هدایت بازدیدکنندگان به سطوح مختلف درون بنا دارند. ساختمان این مرکز با حالت خاص خود مرز اختلاف مرسوم میان بنای معمارانه و چشم‌انداز شهری را محو کرده است.

در ارتباط با کاهش ارتفاع توپوگرافی که معمولا ساختمان را به چند سطح و طبقه تقسیم می‌کند، این پروژه یک تراس دارد که با شیب سازه همراه می‌شود و ارتباط‌ها و مسیرهای ثانویه بین ساختمان، میدان شهر و پارکینگ زیرزمین را پوشش می‌دهد. با این راه‌حل دیگر نیازی به حفاری‌های اضافه نبوده و از شیب‌ آن به‌عنوان مزیت اصلی در طراحی استفاده شده است.

منبع عکس: سایت archdaily.com (عکاس: Hoftan Crow)

مرکز حیدر علی اف به‌طور عمده از دو سیستم هم‌سو تشکیل شده است؛ سازه‌ای بتنی و شبکه‌ای از سازه‌های فضاکار که با یکدیگر ادغام شده‌اند. در واقع این ترکیب برای احداث سازه‌ای بسیار بزرگ و بدون ستون مورد استفاده قرار گرفت. به این ترتیب، عناصر عمودی سازه توسط دیوارها پنهان شدند تا بازدیدکنندگان ویژگی سیال و جریان بدون وقفه را در فضای داخل مشاهده کنند. از آنجا که این ساختمان بدون ستون است، تمهیداتی برای حفاظت از چارچوب و بنا ترتیب داده شد؛ به‌عنوان مثال در شرق ساختمان از ساختار تیر کنسولی به‌صورت مخروطی دم چلچله‌ای استفاده شد. در غرب سازه نیز ستونی حجم‌دار و منحنی به چشم می‌خورد که از سطح زمین تا بخش غربی سازه امتداد می‌یابد و وزن ساختمان را به دوش می‌کشد.

فیبر شیشه‌ای بتن مسلح (GFRC) و فیبر شیشه‌ای پلی استر مسلح (GFRP) به‌عنوان مصالح ایدئال برای پوشش این ساختمان انتخاب شدند؛ زیرا این مصالح انعطاف‌پذیری بالایی دارند و در عین حال پاسخ‌گوی نیازهای مرتبط با موقعیت‌های گوناگون در میدان، فضاهای سنتی و درون ساختمان هستند. این مصالح برای مشکلات ساخت‌وساز مثل تولید، جابه‌جایی و سرهم‌بندی مناسب بودند و به مسائل تکنیکی از جمله حرکت‌های موضعی ناشی از پیچش، بارهای خارجی، تغییرات دمایی، زمین‌لرزه و نیروی باد واکنش خوبی نشان می‌دادند.

منبع عکس: سایت archdaily.com (عکاس: Iwan Baan ،Huftan Crow)، ویکی پدیا (عکاس: Sefer)، سایت sealthedealtravels.com (عکاس: ناشناس)

جالب است بدانید برای سقف مرکز فرهنگی، از سازه‌ای فلزی به طول ۹۰ کیلومتر استفاده شد! این سطح عظیم و غول‌پیکر از ۱۲,۰۰۰ قطعه با اشکال متفاوت نظیر مثلث، ذوزنقه، مستطیل و متوازی‌الاضلاع ساخته شد و مساحتی حدود ۴۰,۰۰۰ متر مربع دارد.

در این ترکیب‌بندی معمارانه اگر سطوح را موسیقی فرض کنیم، آنگاه درزهای مابین آن‌ها همانند ریتم موسیقی هستند. مطالعات فراوانی روی هندسه سطوح صورت گرفت تا پنل‌ها به‌صورت منطقی و ریاضی ارتباط خود را در امتداد ساختمان و محوطه به‌صورت پیوسته حفظ کنند.

برای تاکید بر یکپارچگی ارتباط میان درون و بیرون ساختمان، نورپردازی این مجموعه با ظرافت زیادی مورد توجه قرار گرفت. استراتژی نورپردازی در روز و شب با هم متفاوت است. هنگام روز حجم ساختمان نور را منعکس می‌‌کند و بر اساس حرکت خورشید و نقطه دید پرسپکتیو، جلوه‌ ساختمان پیوسته در تغییر است. در شب این خصیصه به نحو استادانه‌ای توسط تجهیزات نورپردازی خودنمایی می‌کند.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: ناشناس)

زاها حدید در سال ۱۹۵۰ در بغداد در خانواده‌ای روشن‌فکر و مسلمان متولد شد. او تحصیلات دوران ابتدایی را در یکی از دیرهای کاتولیک فرانسوی‌زبان بغداد سپری کرد. پس از آن، به‌‌سبب جو فرهنگی خانواده، با حمایت والدینش و روابط گسترده‌شان به آرزوی ایام کودکی‌اش تحقق بخشید و بعد از گذراندن دوره ریاضیات در دانشگاه آمریکایی بیروت (۱۹۶۸ـ۱۹۷۱) به مدرسه معماری AA لندن رفت و بدین ترتیب وارد دنیای زیبای معماری شد.

زاها حدید کهدر دنیا شهرتی معادل «چهره‌های معروف» دارد، علاوه بر آثار چشم‌گیرش در معماری و طراحی‌های مختلف، به‌‌دلیل ظاهرمتفاوت و تاثیرگذارش مطرح بود؛ زنی درشت‌ اندام در پوششی همیشه مشکی، با چشماندرشت شرقی که وجهه‌ای دراماتیک به او می‌بخشید. اطلاق عناوینی چون «خانم خارق‌العاده» و «اژدها بانو» از سوی رسانه‌‌ها به وی نیز برداشتی از ظاهر متفاوتاو بود. زاها حدید در سال ۲۰۱۶ از دنیا رفت؛ اما نام او همچنان در عرصه معماری و دنیای سازه‌های خاص می‌درخشد.

ساختمان حیدر علی اف و تمام فضای اطرافش درمجموع مساحتی برابر با ۱۵۹,۳۰۰ متر مربع دارد که ۱۰۱,۸۰۱ متر مربع آن، فضای داخلی ساختمان است. محوطه حیدر علی اف در کنار ساختمان اصلی، شامل پارکینگی زیرزمینی و میدانگاهی در اطراف می‌شود که در آن دو استخر و یک دریاچه مصنوعی وجود دارد. این مرکز فرهنگی شامل سه بخش اصلی می‌شود: موزه، آمفی‌تئاترها، سالن‌های نمایشگاهی.

منبع عکس: سایت azernews.az (عکاس: ناشناس)

موزه، جذاب‌ترین بخش مرکز حیدر علی اف است که سه طبقه دارد و امکان آشنایی با حیدر علی اف، رهبر ملی آذربایجان و سومین رئیس‌جمهوری این کشور را به گردشگران می‌دهد. در این بخش صفحه نمایش‌های بزرگ و لمسی تعبیه شده است و در محیطی تعاملی، عکس‌ها و زندگی‌نامه حیدر علی اف در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد. لباس‌های رسمی، مدال‌های مختلف، خودروهای تشریفاتی و لوازم منزل حیدر علی اف، از جمله آثاری هستند که در این موزه به نمایش درآمده‌اند. برای بازدید از این موزه باید ۱۵ منات آذربایجان بپردازید.

منبع عکس: سایت archdaily.com (عکاس: Hoftan Crow)

آمفی‌تئاترهای مرکز حیدر علی اف، چهار بخش از این مرکز فرهنگی را به خود اختصاص داده‌اند که دو سالن چندمنظوره کنفرانس از آن جمله هستند. زیباترین بخش این مجموعه را می‌توان سالن اصلی آمفی‌تئاتر یا آدیتوریوم با وسعتی بالغ بر ۱۲۰۰ متر مربع دانست که برای ۹۶۰ نفر ظرفیت دارد. از هر یک از ۱۲ ورودی آدیتوریوم که وارد شوید، مجموعه‌ای از خطوط نامتقارن را خواهید دید که جلوه‌ای خاص ایجاد کرده‌اند. در ساخت و تزیین فضای داخلی آدیتوریوم به زیبایی از چوب بلوط استفاده شده است که باعث می‌شود در هر نقطه‌ای از سالن بتوانید به وضوح صداها را بشنوید. از این آمفی‌تئاتر برای برگزاری اپرا، کنسرت و نمایش‌های مختلف و بزرگ استفاده می‌شود و تابه‌حال میزبان هنرمندان معروف و سرشناس بسیاری بوده است.

دو سالن کنفرانس مجموعه نیز به‌گونه‌ای طراحی و تجهیز شده‌اند که برای برگزاری انواع مراسم، همایش‌ها و نشست‌ها مناسب هستند. ارتفاع سالن اول ۷٫۶ متر و ارتفاع سالن دوم ۷٫۸ متر است. سالن کنفرانس اول با وسعت ۱۷۹۶ متر مربع در طبقه همکف و سالن دوم با وسعتی بالغ بر ۱۸۱۱ متر مربع در طبقه سوم قرار گرفته‌اند.

منبع عکس: سایت sealthedealtravels.com (عکاس: ناشناس)

در مرکز فرهنگی حیدر علی اف، مجموعه‌ای از سالن‌های نمایشگاهی وجود دارد که در تمام طول سال، میزبان نمایشگاه‌ها و رویدادهای مختلف هستند. این بخش‌ها در طبقات همکف، اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم قرار دارند و در هر طبقه مساحت متفاوتی را به خود اختصاص داده‌اند. برخی از طبقات برای نمایشگاه‌های دائمی استفاده می‌شوند و برخی دیگر فقط برای رویدادهای موقت به کار می‌روند.

کلکسیون خودروهای کلاسیک

منبع عکس: سایت azertag.az (عکاس: ناشناس)

کلکسیون خودروهای کلاسیک در طبقه سوم پارکینگ قرار دارد و حدود ۶۰ خودروی کلاسیک و کمیاب از کشورهای مختلف در آن به چشم می‌خورد که همگی مربوط به اواخر قرن نوزدهم میلادی هستند. این نمایشگاه فقط به خودرو محدود نمی‌شود و در بخش‌هایی از آن مواردی همچون پمپ بنزین‌های تاریخی، علائم راهنمایی و رانندگی در سال‌های قبل، بروشور خودروها و ویدیوهای قدیمی وجود دارد. هزینه بلیط ورودی نمایشگاه ۱۰ منات آذربایجان است.

گنج‌های آذربایجان در گذر زمان

نمایشگاه گنج‌های آذربایجان که از سال ۲۰۱۳ در مرکز حیدر علی اف برگزار شده است، در طبقه اول قرار دارد. در این محل با دوره‌های مختلف تاریخی این منطقه آشنا می‌شوید و می‌توانید از صنایع دستی باستانی آذربایجان خصوصا فرش‌های نفیس، ظروف مسی، آلات موسیقی سنتی و پوشاک خاص این مرزوبوم بازدید کنید.

تندیس من عاشق باکو هستم

منبع عکس: سایت sealthedealtravels.com (عکاس: ناشناس)

تندیس حجمی «من عاشق باکو هستم» یکی از تندیس‌های جالب در محوطه باز اطراف ساختمان حیدر علی اف است که با حروف انگلیسی خودنمایی می‌کند. این تندیس از سال ۲۰۱۶ در این مجموعه فرهنگی قرار دارد و بسیاری از گردشگران و شهروندان باکو برای عکاسی به‌سراغ آن می‌روند.

عروسک‌های هنری

منبع عکس: سایت sealthedealtravels.com (عکاس: ناشناس)

در بخش عروسک‌های هنری حدود ۲۳۰ عروسک دست‌ساز به نمایش درآمده‌اند که تنها بخش کوچکی از یک کلکسیون شخصی و ارزشمند هستند. در واقع این مجموعه شامل آثار منحصربه‌فردی از ۶۰ عروسک‌ساز و هنرمند با ملیت‌های مختلف می‌شود. این عروسک‌ها از کشورهایی همچون آمریکا، آلمان، چک، ایتالیا، فرانسه، اندونزی، اوکراین، ژاپن و... به مرکز حیدر علی اف آورده شده‌اند. عروسک‌های این بخش از مواد مختلفی مانند کاغذ، پارچه، پلاستیک و چوب هستند و در این بین عروسک‌های چینی نیز به چشم می‌خورند. عروسک‌های مرکز حیدر علی اف، ۱۱ بخش موضوعی نظیر عروسک‌های سنتی و مدرن دارد.

نمایشگاه کرکینگ آرت

منبع عکس: سایت azertag.az (عکاس: ناشناس)

«کرکینک آرت» (Cracking Art) نوعی مجسمه‌سازی با مواد بازیافتی است که در نهایت تندیس‌هایی به‌شکل حیوانات بزرگ و رنگی خلق می‌شود. برای بازدید رایگان از این تندیس‌ها باید به پارک مرکز حیدر علی اف بروید.

آدرس: محوطه اطراف مرکز حیدر علیف

نمایشگاه آثار برگزیده جهان

مرکز فرهنگی حیدر علی اف از سال ۲۰۱۶ میزبان تعدادی از آثار هنری و برگزیده دنیا نظیر تندیس‌های مختلف است که هر یک در گوشه‌ای از این مرکز به نمایش درآمده‌اند. گل‌هایی که فردا می‌شکفند از یاوی کوساما، چرخش سهمی اثری از آنتیس کاپور، چرخه اول اثری از ماریکو موری، سلف پرتره از جوم پلنزا و نقطه نظر از تونی کرگ در میان آثار دیده می‌شوند.

نمایشگاه آذربایجان کوچک

منبع عکس: سایت sealthedealtravels.com (عکاس: ناشناس)

در نمایشگاه مینیاتوری آذربایجان کوچک کلیه جاذبه‌های مشهور و تاریخی کشور آذربایجان در مقیاس بسیار کوچک در معرض نمایش گذاشته شده‌اند و در عرض چند دقیقه می‌توانید اطلاعات خوبی درباره آن‌ها به دست آورید.

از دیگر بخش‌های مرکز حیدر علی اف می‌توان به بخش آموزش و یادگیری، بخش چند منظوره، تجاری، فعالیت کودکان، کتابخانه، اتاق شبکه، اتاق جلسه، اتاق ترجمه و اتاق پروژکشن اشاره کرد.

منبع عکس: سایت archdaily.com (عکاس: Hoftan Crow)

فعالیت‌ها و بخش‌های پژوهشی این مرکز نیز شامل مطالعه درباره فلسفه ملت‌سازی و ایدوئولوژی آذربایجانی حیدر علی اف، بخش پژوهش و ترویج میراث حیدر علی اف، اجرای پروژه‌هایی در راستای پیشرفت علم، آموزش، سلامت، ورزش، فرهنگ و اقتصاد، نمایش و ترویج تاریخ و فرهنگ آذربایجان، زبان آذربایجانی و ارزش‌های ملی این کشور در تمام دنیا و... می‌شود.

در حال حاضر، مرکز حیدر علیف با سازمان‌های بین‌المللی مشابه برای پیشبرد اهداف در زمینه‌های علمی، آموزشی، فرهنگی، ورزشی، بوم‌شناسی و... همکاری می‌کند و در برگزاری رویدادهای مختلف بین‌المللی دست دارد.

از مکانات مرکز حیدر علی اف می‌توان به کافه‌تریا اشاره کرد که محلی عالی برای رفع خستگی و سفارش انواع نوشیدنی‌های گرم و سرد و میان‌وعده‌های سبک است. سرویس بهداشتی، سرویس بهداشتی مخصوص توان‌یابان و چهار طبقه پارکینگ به وسعت ۳۹,۴۲۰ متر مربع از دیگر امکانات این مجموعه هستند.

منبع عکس: سایت archdaily.com (عکاس: Iwan Baan)

• بازدید از موزه و نمایشگاه‌های مرکز حیدر علی اف ۱۵ منات و کلکسیون خودروها ۱۰ منات آذربایجان هزینه برمی‌دارد. کودکان زیر ۶ سال نیز می‌توانند بدون هیچ هزینه‌ای از این مرکز بازدید کنند.
• قدم‌زدن در فضای بیرونی ساختمان و باغ‌های اطراف آن رایگان است.
• ساعات بازدید در روزهای جمعه تا یکشنبه از ۱۱ تا ۱۸ و سایر روزها از ۱۱ تا ۱۹ است. این مجموعه در روزهای دوشنبه تعطیل است.
• از آنجا که پیاده‌روی زیادی در مرکز حیدر علی اف خواهید داشت، کفش راحت بپوشید و یک بطری آب همراهتان باشد.
• مرکز خرید متروپارک، یاشیل بازار، باغ وحش باکو و مرکز خرید گنجلیک از جاذبه‌های نزدیک به مرکز حیدر علی اف هستند که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.

نویسنده: سمیه اکبری/ بازنویسی: صدیقه شجاعی