پارک ملی سالوک

یکی از جذابیت‌های غیرقابل انکار استان خراسان شمالی حضور طیف وسیعی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی در گوشه و کنار این استان است. شما به‌عنوان یک گردشگر زمانی که به این استان سفر می‌کنید، به طیف وسیعی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی دسترسی خواهید داشت. پارک ملی سالوک از جاهای دیدنی خراسان شمالی و یکی از پارک های ملی ایران است که علاوه بر دیدنی‌های طبیعی جذابیت‌های تاریخی را نیز در دل خود جای داده است. برای آشنایی بیشتر با پارک ملی سالوک با کجارو همراه باشید.

• آدرس: استان خراسان شمالی، شمال غربی شهر اسفراین (مشاهده روی نقشه)

پارک‌ ملی سالوک در استان خراسان شمالی و حدودا ۲۰ کیلومتری شمال غربی اسفراین واقع شده است. بجنورد در فاصله ۳۰ کیلومتری شمال شرقی این پارک قرار دارد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: مصطفی رضایی جوشقان

برای دسترسی به پارک ملی سالوک از مبدا اسفراین و با استفاده از خودروی شخصی باید از طریق بلوار مدرس و میدان پهلوان تختی وارد مسیر جاده اسفراین- بجنورد شوید. با طی کردن حدود ۱۲ کیلومتر از مسیر به جاده بجنورد- گرمه- جاجرم نزدیک می‌شوید و باید مسیر این جاده را در پیش بگیرید. در مسیر این جاده با گذشتن از روستای گرمه خوش و نرسیده به روستای سامران، باید وارد جاده باغی شوید و این جاده را تا رسیدن به مقصد، یعنی پارک ملی سالوک ادامه دهید.

پارک ملی سالوک که از جاذبه های گردشگری استان خراسان شمالی است، در شمال غربی اسفراین قرار دارد. در این منطقه دره‌های زاری، جوزی، چهار برج و جنگل‌های پراکنده مشهود است. این منطقه زیستگاه پرندگان و حیوانات بسیاری همچون آهو، قوچ، میش و گیاهانی مانند گلابی و آلوچه وحشی، زرشک، قره‌میغ، ریخوک، زالزالک، نسترن وحشی، افرا کرکو، گز انجیر و گردو به شمار می‌آید. دره «توی» سالوک با طول حدود ۱۵ کیلومتر دارای ۱۵ چشمه دائمی به‌صورت نهر است. درمجموع وسعت پارک ملی سالوک ۸,۲۳۱ هکتار و وسعت منطقه حفاظت‌شده سالوک ۱۱,۶۷۷ برآورد می‌شود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: نیما گریوانی

منطقه سالوک با تنوع مطلوبی در گونه‌های گیاهی و جانوری پس از شناسایی و معرفی به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده سالوک، در سال ۱۳۵۷ هجری شمسی به‌عنوان منطقه امن سالوک انتخاب شد. پس از ۱۳ سال قرق و حفاظت کامل از منطقه که سبب رشد و غنای طبیعت آن شد، در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی این منطقه به خاطر ویژگی‌های باارزش اکولوژیکی به سطح پارک ملی ارتقا یافت و در حال حاضر نیز با همین نام تحت کنترل و مدیریت است.

بر اساس فرهنگ لغت فارسی سالوک از کلمه صعلوک به معنی فقیر گرفته شده است. واژه صعلوک که در منابع تاریخی وجود دارد احتمالا معرب واژه سالوک محسوب می‌شود.

آبشار دره راضی معروف‌ترین آبشار پارک ملی سالوک است و در دره‌ای به همین نام قرار دارد. این آبشار فصلی و تماشایی در ۶ کیلومتری شمال روستای چهار مادران واقع شده است و آب آن از ارتفاع ۳۰ متری پایین می‌ریزد. تماشای این آبشار زیبا و شنیدن صدای برخورد آب با صخره‌های پایین‌دست آبشار می‌تواند زیبایی‌های سفر به این پارک ملی را دوچندان کند.

منبع عکس: سایت قطره؛ عکاس: نامشخص

بنای تاریخی قلعه سالوک یا صعلوک دژی استوار در جبهه جنوبی ارتفاعات سالوک است که قدمت آن به قرن‌های شش تا هفت هجری می‌رسد و در متون تاریخی مختلف از آن یاد کرده‌اند. این قلعه بر فراز یک صخره منفرد با دیواره‌های پرتگاهی بنا شده و همین موضوع تسخیر آن را توسط دشمن بسیار دشوار ساخته است. داخل قلعه بقایای تاسیسات مختلف مانند انبار آذوقه و غلات، حمام، آسیاب، زندان و محل سکونت فرمانده قلعه و افراد دیگر وجود دارد که روی هم رفته مساحت قلعه را به بیش از یک هکتار می‌رساند. قلعه صعلوک از نظر وسعت و موقعیت بسیار صعب‌العبور، یکی از برجسته‌ترین قلعه‌های نظامی دوره اسلامی در شمال خراسان و از جاهای دیدنی اسفراین است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: مجتبی رمضانی سرخی

دره توی سالوک حدود ۱۵ کیلومتر طول دارد و نزدیک به ۱۵ چشمه دائمی را در خود جای داده است. آبشار توی یکی دیگر از جاهای دیدنی پارک ملی سالوک به شمار می‌آید که در نزدیکی روستای توی قرار دارد. رودخانه‌ای که از دره و کوه‌های پارک ملی سالوک سرچشمه می‌گیرد، در طول مسیر خود چندین آبشار زیبا را تشکیل می‌دهد. در فاصله پنج کیلومتری شمال روستای توی سه آبشار زیبا قرار دارند که آبشار توی یکی از آن‌ها است. این آبشار زیبا قطعا ارزش دیدن دارد؛ اما در فصل بهار به‌دلیل سیلاب‌های احتمالی از رفتن به نزدیکی آن خودداری کنید.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: مصطفی رضایی جوشقان

یکی دیگر از دیدنی‌های پارک ملی سالوک قله سالوک است. این قله در امتداد رشته‌کوه البرز قرار دارد و ارتفاع آن حدود ۲,۶۰۰ متر برآورد می‌شود. این ارتفاع قله سالوک را به یکی از بلندترین قله‌های استان خراسان شمالی تبدیل کرده است. این قله علاوه بر ارتفاع مناسب کلکسیونی از جاذبه‌های طبیعی شامل چشمه‌سارها، آبشارهای دیدنی، دیواره‌های بلند و البته مناظر حیرت‌انگیز از پارک ملی سالوک را پیش چشم شما خواهد گذاشت. قله سالوک هرساله هزاران کوهنورد و گردشگر را از سراسر کشور میزبانی می‌کند.

منبع عکس: سایت کوه بیست؛ عکاس: نامشخص

برای بازدید از پارک ملی سالوک احتیاج به مجوز معتبر خواهید داشت. برای دریافت مجوز کتبی می‌توانید به اداره حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی، واحد اسفراین مراجعه کنید. میانگین دمای سالانه در این پارک و محیط حفاظت‌شده حدود ۱۲ درجه سانتی‌گراد برآورد می‌شود. با این اوصاف می‌توان گفت که نیمه اول سال، خصوصا فصل بهار بهترین زمان برای سفر به این پارک ملی خواهد بود.

پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده سالوک از نظر ژئومورفولوژی به دو بخش کوهستانی و دشت تقسیم می‌شود. دوسوم وسعت منطقه را مناطق کوهستانی و حدود یک‌سوم آن را دشت فرا گرفته است. اختلاف ارتفاع بین پست‌ترین نقطه منطقه در دشت جنوبی (۱,۲۱۰ متر) و مرتفع‌ترین نقطه در کوهستان‌های جنوب (۲,۷۲۰ متر) به حدود ۱,۵۱۰ متر می‌رسد. این اختلاف ارتفاع اکوسیستم‌های متنوعی را در این منطقه ایجاد کرده که به تبع آن بر تنوع زیستی منطقه افزوده شده است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: الیاس طالبی

پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده سالوک از نظر منابع آب نسبتا غنی است و علاوه بر تعداد زیادی چشمه در سطح منطقه، بعضی از دره‌ها از جریان ثابت آب در طول سال برخوردار هستند. منابع تامین آب این جریانات اکثرا در ارتفاعات شمالی منطقه قرار گرفته‌اند که با جهت جنوبی به ناحیه دشت وارد می‌شوند و در آبرفت‌های دشت فرو می‌روند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: قاسم میلانلویی

پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده سالوک از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی است. درمنه گونه گیاهی غالب در سالوک محسوب می‌شود و به‌صورت درمنه دشتی در قسمت جنوبی و درمنه کوهی در کوهستان‌های منطقه قابل‌مشاهده است. کلاه میرحسن و گون پس از درمنه، گونه‌های گیاهی غالب منطقه هستند. این دو گونه گیاهی عمدتا در کوهستان‌های شمالی منطقه مشاهده می‌شوند.

در برخی از دره‌های منطقه سالوک از جمله دره توی، زاری، دره جوزی و دره چهار برج جنگل‌های پراکنده مشاهده می‌شوند. ارس درخت غالب در این جنگل‌ها به شمار می‌آید و در گذشته‌های دور به‌صورت جنگل‌های انبوه در این منطقه وجود داشته است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: مصطفی رضایی جوشقان

علاوه بر ارس، زالزالک، زرشک و نسترن وحشی نیز جزو درختچه‌های جنگلی منطقه محسوب می‌شوند. مطالعه آثار به‌جامانده در سالوک حاکی از این است که در ابتدا منطقه دارای جنگل‌های انبوه از نوع ارس بوده و با تخریب جنگل‌های ارس، درخت زالزالک جایگزین آن‌ها شده است.

با تخریب زالزالک‌ها، درختچه‌های نسترن وحشی و زرشک و در نتیجه تخریب بوته‌های زرشک و نسترن وحشی، گون و کلاه میرحسن جایگزین آن‌ها شده‌اند. در نهایت تمام این گیاهان تخریب شدند و امروزه در بیشتر نقاط جای خود را به درمنه داده‌اند. علت اصلی تخریب جنگل‌های منطقه در گذشته الگوی ساختمان‌سازی در روستاهای اطراف، مصرف چوب درختان به‌عنوان سوخت و چرای بی‌رویه دام بوده است.

از جمله گیاهان سمی سالوک می‌توان تلخه، افدرا، فرفیون، گل راعی و زنبق کوهی را نام برد. از نظر تعداد، گونه زرشک با حدود ۶۵۰,۰۰۰ اصله، ارس با حدود ۵۰۰,۵۵۱ اصله و شیر خشت با حدود ۳۲۵,۰۰۰ بیشترین تراکم گیاهی را دارند.

تا امروز بیش از ۱۰۰ گونه جانوری در پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده سالوک شناسایی شده است.

پستانداران

میش و قوچ اوریال با جمعیت نسبتا زیاد، آهو، کل و بز، پلنگ، گربه وحشی و سمور از گونه‌های کمیاب پارک ملی سالوک به شمار می‌آیند. محدوده پارک ‌ملی سالوک نسبت به منطقه حفاظت‌شده سالوک از جمعیت جانوری بیشتری برخوردار است. هرچه از محدوده پارک ملی دور می‌شویم، تعداد جانوران منطقه نیز کمتر می‌شود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: نوید توحیدی

خرس‌ها در گذشته‌ای نه‌چندان دور که هنوز پوشش جنگلی انبوه منطقه دستخوش تخریب نشده بود، از ساکنان ارزشمند این ناحیه بودند. در حال حاضر اگرچه گزارش‌های تایید نشده‌ای مبنی بر مشاهده خرس در منطقه وجود دارند، نمی‌توان به‌طور قاطع از حضور این حیوان در منطقه صحبت کرد.

گرازهای وحشی در کوهستان‌های شمالی از ریشه بوته‌ها و درختچه‌های منطقه تغذیه می‌کنند. این گرازها مکان ثابتی ندارند و گاهی از اوقات تا مسافت‌های طولانی محل زندگی خود را تغییر می‌دهند.

گرگ، شغال و روباه از حیواناتی هستند که امکان مشاهده آن‌ها در تمامی قسمت‌های پارک ملی سالوک وجود دارد. کفتارها فقط در تپه ماهورهای جنوبی منطقه دیده می‌شوند.

پارک ملی و منطقه حفاظت‌شده سالوک مهم‌ترین زیستگاه آهو در خراسان شمالی به شمار می‌آید. نزدیک به ۷۰ درصد از کل جمعیت آهوهای استان خراسان شمالی در این منطقه زندگی می‌کنند. آهوها اکثرا در درمنه زارهای دشت جنوب منطقه سالوک مشاهده می‌شوند. جمعیت آهوها در این منطقه حدود ۲۰۰ راس است.

منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان؛ عکاس: نامشخص

خارپشت ایرانی، خارپشت بیابانی، سنجاب‌، همستر خاکستری، دوپای خراسانی، تشی، خرگوش، شغال، روباه، راسو و سمور از دیگر پستانداران سالوک به شمار می‌روند.

پرندگان

منطقه سالوک به‌دلیل برخورداری از اکوسیستم‌های کوهستانی و دشتی، زیستگاه بسیار مناسبی برای انواع پرندگان به شمار می‌رود. پرندگان پارک ملی سالوک عبارت‌اند از پیغوی کوچک، سنقر سفید، سارگپه پابلند، سارگپه معمولی، کوکر شکم سیاه، کوکر شکم سفید، کوکر گندمی، کبوتر چاهی، قمری معمولی، دودوک، شب‌گرد معمولی، باد خورک کوچک، باد خورک معمولی، باد خورک کوهی، زنبورخور معمولی، زنبورخور گلوآبی، سبزقبا، هدهد، چلچله بیابانی، پرستو، چکاوک سنگلاخ، چکاوک سردم سیاه، چکاوک هدهد، دم جنبانک زرد، دم جنبانک ابلق، سنگ چشم دم سرخ، سار، زاغی، کلاغ سیاه، غراب، چک، چکچک پشت سفید، طرقه بنفش، توکای سیاه، کمرکلی بزرگ، سسک ابروسفید، سسک تالابی معمولی، سسک جنبان، مگس گیرخالدار، گنجشک خاکی، گنجشک کوهی، سهره جنگلی، سهره معمولی، زردپره مزرعه، زرد پره گونه سفید و… .

• آدرس: استان خراسان شمالی، شهرستان اسفراین، پنج کیلومتری جنوب غربی اسفراین، شهر تاریخی بلقیس (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید: رایگان
• فاصله از پارک ملی سالوک: حدود ۳۶ کیلومتر (۴۰ دقیقه با ماشین)

شهر تاریخی بلقیس یا اسفراین کهن از جاهای دیدنی استان خراسان شمالی و اسفراین محسوب می‌شود. این شهر تاریخی با ۴,۰۰۰ سال قدمت، در طول قرن‌ها محل زندگی افراد و تمدن‌های مختلف بوده است. شهر تاریخی بلقیس در طول تاریخ پرفرازونشیب خود بارها تخریب و از نو ساخته شد. این جاذبه دیدنی و تاریخی در سال ۱۳۸۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: محمد جهانبخشی

• آدرس: استان خراسان شمالی، شهرستان اسفراین، شرق اسفراین (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید: رایگان
• فاصله از پارک ملی سالوک: حدود ۸۵ کیلومتر (یک ساعت و ۳۵ دقیقه با ماشین)

پارک ملی ساریگل یکی دیگر از مناطق طبیعی و تحت حفاظت در استان خراسان شمالی است که در شرق اسفراین قرار دارد. این منطقه ۲۸,۰۰۰ هکتار وسعت دارد و شامل دو بخش پارک ملی ساریگل با وسعت ۶,۰۰۰ هکتار و منطقه حفاظت‌شده با وسعت ۲۲,۰۰۰ هکتار است. پارک ملی ساریگل و پارک ملی سالوک خصوصیات مشترک بسیاری با یکدیگر دارند. از جاذبه‌های این پارک ملی می‌توانیم به رودخانه‌ها، آبشارها، دره‌ها و روستاهای زیبا و تاریخی اشاره کنیم.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: Na Ser

نویسنده: بهنام شکوری / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی