میدان هیپودروم استانبول

یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی استانبول که گردشگران در همان روز اول از آن بازدید می‌کنند میدان سلطان احمد یا میدان هیپودروم (Hippodrome) است. این مکان برای اکثر گردشگران شناخته شده است و نقطه خوبی برای آغاز سفر در استانبول و شناخت تاریخ و فرهنگ این شهر به شمار می‌آید. کاخ و آثار تاریخی زیادی در اطراف میدان هیپودروم متمرکز هستند؛ بنابراین این منطقه فرصت خوبی برای گشت و گذار با پای پیاده و به دور از ترافیک برای شما فراهم می‌کند. این میدان که هیپودروم بیزانس یا همان استادیوم بزرگ ویژه مسابقات اسب‌دوانی بوده خود نیز شامل آثار و مناظر تاریخی است.

_{منبع: howtoistanbul.com}

همه چیز درباره میدان هیپودرم استانبول:

• میدان هیپودروم کجاست؟
• مسیر دسترسی به میدان هیپودروم
• تاریخچه میدان هیپودروم
• جاهای دیدنی میدان هیپودروم
• جاهای دیدنی اطراف میدان هیپودروم

میدان هیپودروم کجاست؟

_{منبع: howtoistanbul.com}

میدان سلطان احمد که به‌عنوان میدان «هیپودروم» یا «آت میدانی» نیز شناخته می‎‌شود با مسجد معروف آبی، موزه ایاصوفیه و موزه هنرهای ترکی و اسلامی احاطه شده است و به تمام مکان‌های تاریخی اطراف سلطان احمد منتهی می‎‌شود. میدان هیپودروم در پنج کیلومتری (۲۰ دقیقه‌ای) میدان تکسیم، چهار کیلومتری ( ۱۷ دقیقه‌ای) خیابان استقلال و سه کیلومتری (۱۳ دقیقه‌ای) خلیج شاخ طلایی قرار دارد. این میدان در فاصله ۴۴ کیلومتری از فرودگاه استانبول (حدود ۴۵ دقیقه) قرار گرفته است.

مسیر دسترسی به میدان هیپودروم

ساده‌ترین راه برای رسیدن به میدان هیپودروم استفاده از تراموا یا مترو است. شما می‌توانید در صورت استفاده از تراموا در یکی از ایستگاه‌های چمبرلی‌تاش (Çemberlitaş) یا سلطان احمد (Sultanahmet) پیاده شوید و با پیاده‌روی کوتاهی در حدود دو دقیقه خود را به هیپودروم برسانید. این دو ایستگاه در فاصله ۲۰۰ تا ۳۰۰ متری این میدان قرار دارند.

آدرس میدان هیپودروم: استانبول، منطقه فاتح، میدان سلطان احمد، میدان هیپودروم (مشاهده روی نقشه)

تاریخچه

هیپودروم در دوره بیزانس مکانی پر جنب‌وجوش برای برگزاری مسابقات اسب‌سواری بود و افراد برای برنده شدن باید هفت دور به دور آن می‌چرخیدند. هیپودروم قسطنطنیه واقع در میدان سلطان احمد امروزی استانبول، میدانی عمومی بود که عمدتا برای مسابقات اسب‌سواری یا ارابه‌سواری مورد استفاده قرار می‌گرفت. هیپودروم با چهار مجسمه اسب در اندازه‌های واقعی تزیین شده و دورتا‌دور آن ردیف‌های صندلی بود؛ هرچند که این اسب‌ها امروز جلوی کلیسای سنت مارک ونیز قرار دارند و در طی جنگ‌های صلیبی ربوده شده‌اند. خود واژه هیپودروم از واژه یونانی «هیپوس» (hippos) به‌معنای اسب و واژه «دروموس» (dromos) به‌معنای راه تشکیل شده است. 

هیپودروم قسطنطنیه محلی برای برگزاری بازی‌های گلادیاتورها، مراسم رسمی، جشن‌ها، اعتراضات و شکنجه محکومان نیز بود. این میدان در دوره‌های رومی (۲۰۳ تا ۳۳۰ پس از میلاد)، بیزانس (۳۳۰ تا ۱۴۵۳ پس از میلاد) و عثمانی (۱۴۵۳ تا ۱۹۲۲ میلادی) پابرجا بود.

هنگامی که امپراطور روم، لوسیوس سپتیمیوس سوروس (Septimius Severus) در سال ۲۰۳ پس از میلاد، قسطنطنیه باستانی را به نام امپراتوری بیزانس فتح کرد، این شهر را آگوستینا آنتونینا نامید و بناهای زیادی در آن ساخت. هیپودروم یکی از بناهای مهمی بود که توسط سوروس ساخته شد. در ابتدا این بنا کوچک بود؛ اما در سال ۳۳۰ پس از میلاد، کنستانتین اول این شهر را به‌عنوان پایتخت امپراتوری بیزانس اعلام کرد و آن را قسطنطنیه نامید که در یونانی به‌معنای شهر کنستانتین است.

هیپودروم یکی از اولین بناهایی بود که کنستانتین اول بازسازی کرد. او هیپودروم را بزرگ و آن را به «کاخ اعظم کنستانتین» متصل کرد؛ کاخی که امروزه در زیر مسجد آبی قرار دارد و تنها می‌توان موزاییک‌کاری‌های هنرمندانه آن را در موزه موزاییک استانبول مشاهده کرد.

_{هیپودروم}

کاخ اعظم کنستانتین یا کاخ مقدس، مجموعه کاخ‌های دوران بیزانس بود که در قسمت شمالی هیپودروم قرار داشت؛ اما امروز تنها بقایای اندکی از پایه‌های آن باقی مانده است. این مجموعه در جریان شورش نیکا در سال ۵۳۲ میلادی ویران شد؛ اما در دوره‌های مختلف از جمله دوره امپراطور ژوستین اول و کنستانتین هفتم بازسازی شد و تغییر کرد. قسمت بزرگی از کاخ قسطنطنیه در سال‌های اول دوران عثمانی ویران شد و سلطان احمد اول، آخرین بقایای آن یعنی کاخ دافنه (Daphne) و کاتیسما (Kathisma) را تخریب کرد تا مسجد سلطان احمد و ساختمان‌های مجاور آن را بسازد.

قرار گرفتن محل زندگی امپراطور یعنی کاخ بزرگ در کنار محل برگزاری مسابقات، هیپودروم و میدان غول‌پیکر کنستانتین برای جمع شدن مردم، نشان از اهمیت پایتخت و شکوه و عظمت آن برای امپراطور داشت.

در دوره بیزانس، هیپودروم مرکز زندگی روزمره قسطنطنیه بود. ظرفیت هیپودورم تقریبا ۴۰ هزار نفر و حضور در آن برای مردان جامعه کاملا آزاد و باز بود. در طول یک روز در این مکان حداقل امکان برگزاری هشت بازی متفاوت وجود داشت. مبالغ هنگفتی روی مسابقات ارابه‌سواری شرط‌بندی می‌شد و چهار تیم در این مسابقات شرکت می‌کردند که هرکدام از نظر مالی توسط یکی از احزاب سیاسی متفاوت در سنای بیزانس حمایت می‌شدند. از جمله این احزاب می‌توان به آبی‌ها (Venetoi)، سبزها (Prasinoi)، قرمزها (Rousioi) و سفیدها (Leukoi) اشاره کرد.

در دوران بیزانس ارابه‌سواران، خود به‌اندازه قهرمانان عمومی اهمیت داشتند. ارابه‌سوار افسانه‌ای پورفیریوس که ارابه‌سواری بسیار موفق بود، هم برای آبی‌ها و هم برای سبزها مسابقه می‌داد. بر اساس منابع اولیه، مجسمه‌های متعددی از این ارابه‌سوار در اطراف هیپودروم وجود داشتند که متاسفانه امروز هیچ یک از این مجسمه‌ها باقی‌نمانده است؛ اما پایه دو مجسمه از جمله کتیبه‌ای در ستایش پورفیریوس در موزه‌های باستان‌شناسی استانبول به نمایش گذاشته شده است. 

علاوه بر این هیپودروم به‌عنوان نمادی از قدرت برای امپراتوری نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. امپراتوری بیزانس با این بنا و باقی بناهایی که از سراسر جهان آورده شده بود با افتخار قدرت و قلمرو هزاران کیلومتری خود را نشان می‌داد که توسط آن‌ها اداره می‌شد.

در جریان شورش‌های نیکا در سال ۵۳۲ پس از میلاد، امپراتوری بیزانس، ژوستین اول دستور کشتن ۳۰ هزار نفر را صادر کرد که در هیپودروم قسطنطنیه محبوس بودند.

_{هیپودروم، منبع: istockphoto.com}

هیپودروم در دوره عثمانی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. در این دوره در سال ۱۷۲۰ میلادی مراسم ختنه پسران سلطان احمد سوم به‌مدت ۱۵ روز در هیپودروم برگزار شد. در کتاب سورنامه وهبی (یا سورنامه عثمانی، کتاب نقاشی مینیاتوری عثمانی که مراسم ختنه پسران سلطان احمد سوم را توصیف می‌کند) هیپودورم با صندلی‌ها و بناهای تاریخی هنوز دست نخورده نشان داده شده است.

در دوره عثمانی نام میدان هیپودروم را میدان اسب (Horse Square) گذاشتند و از آن حقیقتا به‌عنوان میدان استفاده می‌کردند. ساخت‌وساز کاخ ابراهیم پاشا (که اکنون موزه هنر ترکی و اسلامی در آن قرار دارد) در قرن شانزدهم و مسجد آبی در قرن هفدهم به هیپودروم آسیب رساند و در ادامه این مکان در اواسط قرن هجدهم به بعد متروک و ویران شد.

جاهای دیدنی میدان هیپودروم

سه گانه معروف یادبودها، ابلیسک تئودوسیوس یا هرم سنگ (obelisk)، ستون مار یا ستون سرپنت (the Serpent Column) و ابلیسک کنستانتین پرفیروژنیتوس در هیپودروم واقع شده است. هیپودروم با بناهایی که از سراسر امپراتوری روم آورده شده بودند، از جمله ستون مار از دلفی و ابلیسک توتموسیس سوم (ابلیسک تئودوسیوس) از مصر تزئین شده بود.

ابلیسک تئودوسیوس

_{ستون ابلسیک}

ابلیسک ستون یک‌پارچه مخروطی شکلی است که در اصل به‌صورت جفت در ورودی معابد مصر باستان ساخته شد؛ دری که  از یک تکه سنگ، معمولا گرانیت قرمز تراشیده می‌شد. این ستون به‌گونه‌ای طراحی شد که در پایه مربع یا مستطیلی خود پهن‌تر از بخش بالایی هرمی شکل خود باشد. ابلسیک اغلب با آلیاژی از طلا و نقره به نام الکتروم پوشانده می‌شد. هر چهار طرف ابلسیک با هیروگلیف (خط مصر باستان) حکاکی شده که شامل هدایای مذهبی به خدای خورشید (آپولو) و یابود حاکمان است.

در سال ۳۰۹ پس از میلاد، تئودوسیوس اول پادشاه امپراتوری بیزانس، «ابلیسک توتموسیس سوم» را از «کارناک» (مصر جنوبی) به قسطنطنیه آورد. آن را در داخل هیپودروم برپا کرد و نام آن را «ابلیسک تئودوسیوس» گذاشت. این یکی از ۲۹ ابلسیک مصری در جهان است که با وجود تقریبا ۳۵۰۰ سال قدمت در وضعیت بسیاری خوبی قرار دارد. این بنا که یکی از قدیمی‌ترین بناهای استانبول محسوب می‌شود، تنها در عرض ۳۱ روز در جای فعلی خود برپا شده است. ابلیسک روی یک پایه مرمری قرار دارد که امپراطور بیزانس تئودوسیوس اول و مردم را در حال تماشای مسابقات نشان می‌دهد.

ستون سرپنت

_{ستون سرپنتین}

ستون سرپنت (The Serpent Column) که با نام ستون سرپنتین به معنای «مار» نیز شناخته می‌شود، یکی از بناهای بسیار غیرمعمول استانبول است که میدان هیپودروم را زینت داده است. این ستون طلسمی است که از معبد دلفی در آپولو برای محافظت از شهر در برابر هجوم حشرات آورده شد. در ستون سرپنتین سه مار در هم تنیده خواهید دید که سرشان را جدا کرده‌اند و تنها سر مار باقی مانده در موزه باستان‌شناسی استانبول به نمایش گذاشته شده است. این ستون قدمتی برابر با ۲۵۰۰ سال دارد و یادآور یک پیروزی نظامی است که به آپولو در دلفی تقدیم شده است.

ستون سرپنتین در بهار سال ۴۷۸ قبل از میلاد، در دوران جنگ‌های ایران و یونان چند ماه پس از شکست ارتش ایران در نبرد پلاتئا (Plataea) توسط دولت شهرهای یونانی متحد در برابر تهاجم ایران به سرزمین اصلی یونان، به آپولو پیشکش شده بود.

انتقال ستون سرپنتین توسط امپراطور کنستانتین اول به پایتخت جدیدش قسطنطنیه، توسط ادوارد گیبون (Edward Gibbon) با استناد به شهادت تاریخ‌نگاران بیزانسی همچون زسیموس (Zosimus)، اوسبیوس (Eusebius)، سقراط (Socrates) و سوزومنوس (Sozomenus) شرح داده شده است. نویسندگان زیادی نیز در ادبیات کهن به این ستون اشاره کرده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به هردوت اشاره کرد.

فواره آلمانی

 _{فواره آلمانی}

فواره آلمانی شمالی‌ترین بنای میدان هیپودروم است. این فواره که به «چشمه قیصر ویلهلم دوم» نیز شهرت دارد دارای معماری عالی با ستون‌ها و گنبدی زیبا است. فواره یا چشمه آلمانی به‌شکل هشت ضلعی با هشت پله و هشت ستون مرمری ساخته شده است. سبک معماری این بنا نئوبیزانسی است و قسمت‌های داخلی آن با موزاییک‌های طلایی تزیین شده است.

سقف گنبد فواره آلمانی از داخل با موزاییک‌کاری تزیین شده که هشت طرح‌واره دایره‌ای را با نقش‌های خاص به نمایش می‌گذارد؛ چهار دایره، حرف اول نام ویلهلم (W) را بر زمینه‌ای آبی و چهار طرح دیگر در زمینه سبز، نام سلطان عبدالحمید را به صورت خطاطی‌شده به تصویر کشیده است که بیانگر اتحاد میان آن دو است. در اطراف چشمه آلمانی هفت حوضچه با شیرهای برنزی وجود دارد که برای آب خوردن و وضو گرفتن استفاده می‌شود. این بنا در سال ۱۸۹۸ میلادی در آلمان با هدف گرامی‌داشت دومین سفر ویلهلم به استانبول ساخته شد و در سال ۱۸۹۰ در همین مکان برپا و در سال ۱۹۰۰ به مناسبت تولد سلطان افتتاح شد.

قدم زدن در اطراف میدان سلطان احمد، لذت بردن از فضای آرام و تاریخی که در بین مشهورترین مکان‌های دیدنی، موزه‌ها، مساجد، کلیساها، فواره‌ها و مکان‌های تاریخی استانبول قرار دارد و استراحت در انواع رستوران‌ها و کافه‌های اطراف، از تفریحات اصلی گردشگران در این میدان است.

_{منبع: istockphoto.com}

ابلیسک کنستانتین

_{کلوسوس، منیع: istockphoto.com}

ابلیسک ۳۲ متری کنستانین، دومین ابلیسک در میدان هیپودرم است که بسیار چشم‌گیر است و گفته می ‌شود که در دوره تئودوسیوس، به عنوان قرینه‌ای برای ابلیسک تئودوسیوس ساخته شده است. در گذشته بالای این ستون دارای پوشش برنجی بود که در طول جنگ صلیبی چهارم (۱۲۰۴ میلادی) برداشته و ذوب شد. 

جاهای دیدنی اطراف میدان هیپودروم

ستون کنستانتین

ستون کنستانتین که به زبان محلی چمبرلی‌تاش (Cemberlitas) نیز نامیده می‌شود، به ستون سوخته شهرت دارد. این ستون در نزدیکی ایستگاه چمبرلی‌تاش و میدانی به همین نام قرار دارد. ستون کنستانتین در فاصله ۵۵۰ متری (هشت دقیقه پیاده) هیپدروم واقع شده است.

امپراتوری کنستانتین جایگاه ویژه‌ای در تاریخ داشت. او اولین امپراطور روم بود که مسیحیت را پذیرفت و امپراتوری روم را وارد دوره‌ای جدید کرد. او پایتخت باستانی روم را که بر اثر جنگ‌های متوالی فرسوده شده بود به بیزانس (اولین تپه استانبول امروزی) منتقل کرد و امپراتوری جدید را با محوریت شرق پایه‌ریزی کرد. ساخت پایتخت جدید در ۱۱ مه سال ۳۳۰ میلادی به پایان رسید. در طول ساخت روم جدید بناهای تاریخی متعددی به شهر اضافه شدند که اصلی‌ترین آن‌ها کاخ بزرگ، کلیسای حواریون مقدس، هیپودروم و میدان کنستانتین بودند؛ اگرچه که امروز اثر زیادی از آن‌ها دیده نمی‌شود. با این حال ستون کنستانتین که در مرکز میدان کنستانتین قرار داشت هنوز هم دیده می‌شود. 

در فرهنگ رومی، مکانی که در آن ستون‌های یادبود برپا می‌شد مهم بود و همچون میدان کنستانتین از تقدس خاصی برخوردار می‌شد. برخی مورخان بر این باور هستند که علت این تقدس دفن آثار مقدس زیر ستون‌ کنستانتین است. طبق روایت‌های مختلف، از جمله آثاری که در زیر این ستون مدفون است می‌توان به دسته چوبی تبری که حضرت نوح کشتی خود را با آن ساخت یا تکه‌ای از اصل صلیبی که حضرت عیسی روی آن به صلیب کشیده شد، اشاره کرد؛ البته وجود هیچ‌کدام از این اشیا ثابت نشده است.  

 _{ستون کنستانتین منبع: istockphoto.com}

در دوره کنستانتین که خطوط مذهبی هنوز مبهم و نامشخص بود، او سیاستی را در پیش گرفت تا دین قدیم و جدید را آشتی دهد. کنستانتین در گذار به مسیحیت نمادهای گذشته بت‌پرستی مردم روم را کنار نگذاشت. بازتاب این دوره در ستون کنستانتین دیده می‌شود. مجسمه‌ای از آپولو (خدای خورشید) در بالای این ستون وجود داشت که سر آن با هفت پرتو تزیین شده بود. این مجسمه شاهد زیباترین سال‌های شهر بود و در سال ۱۱۰۴ میلادی پس از هشت قرن بر اثر طوفان ویران شد و به‌جای مجسمه شکسته، صلیبی در بالای ستون قرار گرفت. در سال ۱۴۵۳ که قسطنطنیه زیر سلطه امپراتوری عثمانی رفت آن صلیب نیز برداشته شد و امروز تنها یک ستون بر جای مانده است.

مسجد آبی

مسجد آبی یا مسجد سلطان‌احمد یکی از زیباترین مساجد و بناهای دیدنی استانبول و جهان است. این بنا در قرن هفدهم (۱۶۰۳-۱۶۱۷) به دستور سلطان احمد اول با ۶ مناره بلند ساخته شد. نام آن از نمای داخلی بسیار زیبای آبی با نام «کاشی های ایزنیک» گرفته شده است. در ساخت این مسجد بیش از ۲۰ هزار موزاییک استفاده شده است. مسجد آبی ۲۶۰ پنجره دارد که نور مورد نیاز فضای داخلی مسجد را تامین می‌کند. این یک نمونه عالی از معماری ترکی و اسلامی و یکی از پربازدیدترین مناظر و مساجد استانبول است.

• آدرس مسجد آبی: ترکیه، استانبول، محله سلطان احمد، مسجد سلطان احمد (مشاهده روی نقشه)

_{منبع: sailanitravels.com}

ایاصوفیه

ایاصوفیه بنایی است که قدمت آن به سال ۵۳۲ میلادی برمی‌گردد و به دستور کنستانتین اول ساخته شده است. دوران امپراتوری کنستانتین به واسطه بناهایی با معماری باشکوه به نخستین عصر طلایی هنر امپراتوری روم شهرت دارد. ایاصوفیه یکی از بزرگ‌ترین آثار معماری جهان است که به‌عنوان هشتمین عجایب دنیا نیز پذیرفته شده است. این بنا در گذشته و در دوره‌های مختلف به‌عنوان کلیسا و مسجد مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

امروز ایاصوفیه یکی از پربازدید‌ترین بناها و موزه‌های استانبول است. در سال ۱۹۸۵ میلادی، این بنا به‌همراه بناهای‌ تاریخی اطراف آن به‌عنوان یکی از سایت‌های میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. بازدید از این بنا در فصل بهار و تابستان از ساعت ۹ صبح تا هفت عصر و فصل پاییز و زمستان از ساعت ۹ صبح تا سه بعد از ظهر و در روزهای سه‌شنبه تا یکشنبه امکان‌پذیر است.

• آدرس ایاصوفیه: ترکیه، محله سلطان احمد واقع در بخش اروپایی استانبول، ایاصوفیه (مشاهده روی نقشه)

_{منبع: hurriyetdailynews.com}

حمام خرم سلطان ایاصوفیه

حمام خرم سلطان ایاصوفیه (Hurrem Sultan Hamam) یا حمام ترکی در بین ایاصوفیه و مسجد آبی واقع شده است. این بنا در بین سال ۱۵۵۶ تا ۱۵۵۷ توسط معمار معروف آن زمان سینان با خواست خرم سلطان، همسر معروف سلطان سلیمان عثمانی ساخته شد.

انتخاب مکان ساخت حمام خرم سلطان در میان دو مسجد ایاصوفیه و مسجد آبی بی‌دلیل نبوده است؛ چراکه بسیاری از مردم شهر برای عبادت و راز و نیاز به سراغ این مساجد می‌رفتند. بنابراین دسترسی به حمام خرم سلطان در این محدوده برای مردم راحت‌تر بود.

حمام خرم سلطان که در سال ۲۰۱۱ برای عموم مردم باز شد، دارای حمام‌های مجزایی برای زنان و مردان است. این مجموعه علاوه بر خدمات سنتی، خدمات مدرنی همچون ماساژدرمانی و آروماتراپی نیز به افراد ارائه می‌دهد. این مکان کافه و رستورانی در فضا باز دارد که می‌توان در طول قدم زدن در میدان سلطان احمد در آن‌ها استراحت کرد.

• آدرس حمام حرم سلطان: ترکیه، استانبول، منطقه فاتح، میدان ایاصوفیه، محله جانکورتاران (مشاهده روی نقشه)

_{منبع: istanbulutaniyorum.net}

موزه هنرهای ترکی و اسلامی

موزه هنرهای ترکی و اسلامی که در کاخ ابراهیم پاشا قرار دارد یکی از مهم‌ترین بناهای معماری قرن شانزدهم عثمانی است. این موزه بسیار منحصر‌به‌فرد است و بیش از ۴۰ هزار شی از جمله فرش، نسخه خطی، چوب، شیشه، فلز، سرامیک و قوم‌نگاری در بخش‌‌های مختلف آن به نمایش گذاشته می‌شوند. این موزه بخش دیگری نیز دارد که به مردم‌شناسی اختصاص دارد و زندگی مردم ترک را در میان قرن ۱۸ تا ۱۹ به نمایش می‌گذارد.

کاخ ابراهیم پاشا هدیه‌ای از سمت سلطان سلیمان به ابراهیم پاشا، وزیر و همسر خواهرش، خدیجه سلطان بود. ابراهیم پاشا یکی از قدرتمندترین وزرای امپراتوری عثمانی بود. این کاخ پس از اعدام او به دستور سلطان سلیمان، مدتی محل زندگی دیگر وزرای عثمانی بود؛ اما بعدها تغییر کاربری داد و به‌عنوان سفارتخانه، زندان، اقامتگاه نظامی، اقامتگاه نوازندگان ارتش و... مورد استفاده قرار گرفت. با آغاز جمهوری ترکیه و پایان سلطنت عثمانی این کاخ به فراموشی سپرده شد. این کاخ در سال ۱۹۸۳ میلادی به موزه هنرهای ترکی و اسلامی استانبول تبدیل شد. 

• موزه هنرهای ترکی و اسلامی: ترکیه، استانبول، محله سلطان احمد، موزه هنرهای ترکی و اسلامی  (مشاهده در نقشه)

_{منبع: islamicart.museumwnf.org}

_{عکس‌های گالری از ویکی‌پدیا و ویکی‌مدیا (عکاسان: Maurice Flesier، Ank Kumar و JoJan)}

_{نویسنده: شقایق وحیدی}