تپه های مریخی گرمسار

در نزدیکی روستای نمونه گردشگری پاده با پدیده‌ای جذاب و تماشایی روبه‌رو خواهید شد که شباهت بسیاری به پستی و بلندی‌های سیاره مریخ دارد. این پدیده که به «تپه‌های مریخی» مشهور است، از جمله جاهای دیدنی سمنان به شمار می‌آید و در شهرستان‌های دامغان و گرمسار دو نمونه از آن را می‌توان مشاهده کرد.

تپه‌های مریخی گرمسار با رنگ‌های گرم و متنوع در حد فاصل شهرهای ایوانکی و گرمسار قرار گرفته‌اند و منظره‌ چشم‌نوازی را به نمایش می‌گذارند. علاوه بر آن، تونل‌های نمکی و معادن نمک گرمسار نیز در این منطقه واقع شده‌اند و با گذر از تپه‌های مریخی، می‌توان از این جاذبه‌های طبیعی نیز دیدن کرد. در این مقاله با تپه‌های مریخی گرمسار و دیدنی‌های اطراف آن بیشتر آشنا خواهید شد.

• آدرس: استان سمنان، چهار کیلومتری شرق شهرستان آرادان، حد فاصل گرمسار و ایوانکی، روستای پاده (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: ecarevan؛ نام عکاس: ناشناس

حد فاصل شهرهای ایوانکی و گرمسار و جایی در نزدیکی روستای گردشگری «پاده» یکی از زیباترین پدیده‌های طبیعی کویر سمنان را شاهد خواهید بود؛ تپه‌هایی به رنگ‌های قهوه‌ای، زرد، سرخ و نارنجی که منظره اقلیم نیمه بیابانی را صورت جذابی بخشیده است؛ تصویری که اغلب از سیاره مریخ ثبت و پخش می‌شود و از این‌رو، نمونه‌های مشابه آن را روی زمین به همین نام می‌شناسند.

تپه‌های مریخی گرمسار در منطقه‌ای آرام و بکر حدود ۲۰ کیلومتری غرب این شهر و در ارتفاع ۸۴۰ متری از سطح دریا قرار دارند. شاید در نگاه اول، جذابیت باشکوه و چشم‌انداز وسیع و رنگین این منطقه به‌صورت تمام و کمال خود را نشان ندهد. باید از تپه‌ها بالا بروید و تنها پس از صعود است که منظره‌ای رنگین و خیره‌کننده از تپه‌های مریخی پیش رویتان قرار خواهد گرفت.

کوهپیمایی در این تپه‌ها حدود سه تا چهار ساعت به طول می‌انجامد و در انتهای این مسیر ماجراجویانه به معدن یا غار نمکی خواهید رسید که از زیباترین پدیده‌های نمکی طبیعت کویری سمنان محسوب می‌شود.

منبع عکس: hipersia؛ نام عکاس: ناشناس

تپه‌های مریخی گرمسار در ۱۴۰ کیلومتری تهران (از جاده گرمسار)، پنج کیلومتری شرق آرادان و در روستای پاده قرار گرفته است. آرادان تا پیش از سال ۱۳۹۰ خورشیدی شهرستانی مستقل نبود و بخشی از شهرستان گرمسار به حساب می‌آمد؛ از این‌رو،‌ تپه‌های مریخی را نیز که اکنون در این شهرستان قرار دارد،‌ به نام گرمسار می‌شناسند.

اگر از تهران و با خودروی شخصی قصد سفر به این منطقه را داشته باشید، باید وارد اتوبان خاوران و سپس بزرگراه امام رضا شوید و پس از عبور از پاکدشت، مسیر خود را به‌سمت ایوانکی و سپس گرمسار ادامه دهید. با عبور از ایوانکی و نزدیک شدن به گرمسار، تفاوت بافت طبیعی منطقه و رنگ خاک و تپه‌ها در دو طرف جاده، توجه شما را به خود جلب خواهد کرد. حدود ۲۰ کیلومتر پس از گرمسار و تقریبا یک کیلومتر بعد از خروجی آرادان، در مسیر خروجی سمت راست (علی آباد پایین) به روستای پاده خواهید رسید.

چنانچه از استان‌های قم یا اصفهان به‌سمت گرمسار و تپه‌های مریخی حرکت می‌کنید، آزادراه راه حرم تا حرم (قم – گرمسار) بهترین گزینه پیش رو است. این آزادراه در انتهای شمالی به بزرگراه امام رضا متصل می‌شود و در نهایت به استان سمنان و شهر گرمسار منتهی خواهد شد.

منبع عکس: netbarg؛ نام عکاس: ناشناس

وقتی سخن از تپه‌های مریخی به میان می‌‌آید، شاید تپه‌های مریخی دامغان یا کوه های مریخی چابهار از اولین نقاط کشور باشد که به ذهن متبادر می‌شود؛ اما در استان سمنان و حوالی گرمسار، مکان مشابه دیگری با همین نام وجود دارد که کمتر شناخته شده است. این پدیده زیبای زمین‌شناسی در بسیاری دیگر از نقاط ایران نیز قابل‌ مشاهده است که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان مناطق زیر را نام برد:

• منطقه حفاظت‌شده آق‌داغ: استان زنجان، شهرستان ماهنشان، جنوب جاده زنجان به تبریز
• کوه‌های آلاداغ‌لار: استان خراسان شمالی، غرب جاده بجنورد به اسفراین
• کوه‌های آلاداغ‌لار: استان آذربایجان شرقی، شمال غرب جاده تبریز به اهر
• کوه‌های رنگی قم: استان قم، ابتدای جاده قم به اراک

این پدیده طبیعی نه به‌طور انحصاری، اما معمولا در اقلیم نیمه خشک و مناطق فاقد پوشش گیاهی، به‌واسطه فرسایش‌های زمین به وجود می‌آید. علاوه بر نواحی خشک و نیمه‌خشک، مناطق مدیترانه‌ای، خشک و استوایی و نیز مناطقی با خشکسالی‌های فصلی، از دیگر مکان‌هایی است که هزار دره در آن‌ها شکل می‌گیرد. به‌طور کلی، پدیده بدلند اغلب در زمین‌های نرم‌سنگ و مرتفع ایجاد می‌شود و با فرسایش خاک ناشی از فرایندهای طبیعی یا فعالیت‌های انسانی گسترش می‌یابد.

خشک و تر شدن یا انجماد و ذوب مکرر رسوبات سطحی، از جمله مهم‌ترین عوامل ایجاد هزار دره است. در اثر این شرایط، سطح زمین به‌تدریج متورم می‌شود و این پدیده با حضور نمک در رسوبات شدت می‌یابد. روی هم رفته، پستی بلندی‌های موجود در سطح زمین و وجود سنگ‌های قابل فرسایش چون سنگ‌های آهکی، رسی و سنگ لوح را برای تشکیل و گسترش بدبوم یا هزار دره لازم می‌دانند.

منبع عکس: ecarevan؛ نام عکاس: ناشناس

چنانچه از نام گرمسار بر می‌آید، این شهر از آب وهوای گرم و خشکی برخوردار است؛ ازاین‌رو، سفر به آن در روزهای گرم سال توصیه نمی‌شود. بهترین زمان سفر به این منطقه گردشگری و تپه‌های مریخی گرمسار را نیمه اول بهار و نیز فصل پاییز معرفی می‌کنند. سفر به این منطقه در فصل زمستان، با توجه به سرد و خشک بودن هوای منطقه، توصیه نمی‌شود.

روستای پاده و نواحی اطراف آن به‌ویژه در ماه‌های فروردین و اردیبهشت، هوای خنک و مطبوعی دارد و چون دیگر نواحی کویری کشور با فرا رسیدن فصل گرما، از تعداد مسافران آن کاسته می‌شود. از این جهت، بسیاری از افراد پاییز یا زمستان را فصل سفر‌های کویری می‌دانند. تنها باید به یاد داشته باشید که در زمان سفر، حتما لباس گرم و کاپشن بادگیر را همراه خود ببرید.

• آدرس: استان سمنان، شهرستان آرادان، بخش کهن آباد (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

روستای نمونه گردشگری پاده را از روستاهای تاریخی استان سمنان و شهرستان آرادان معرفی می‌کنند که روزگاری اهمیت بالایی داشت و در راه جاده ابریشم قرار گرفته بود. گنجینه‌های بسیاری از منابع طبیعی، آثار معماری و ابنیه تاریخی در این روستای قدیمی به چشم می‌خورد که همین امر، آن را به یکی از مقاصد متفاوت و تماشایی گردشگری تبدیل کرده است. امامزاده سلطان ابو سعید، قلعه تاریخی، حمام قدیمی، آب‌انبار و حوض آب از جمله آثار تاریخی این روستا به حساب می‌آیند.

گفته می‌شود نام این روستا در ابتدا پاده نبوده و در گذر زمان به این نام تغییر کرده است. برخی معتقدند که این روستا در گذشته به دو قسمت حصار بالا و حصار پایین تقسیم می‌شده و مرکز روستا و محل اصلی سکونت به‌همراه حمام، آسیاب، مسجد و … در حصار پایین قرار داشت؛ از این جهت، به این روستا «حصار پایین» و سپس «پایین ده» می‌گفتند که در نهایت «پاده» نامیده شد. در نقل قول دیگری آمده است که زمین‌های حاصلخیز این روستا بهره فراوانی برای ساکنان داشت و بر این اساس، نام روستا را «بهره ده» گذاشته بودند که به‌تدریج به پاده تغییر نام یافت.

محمدحسن خان اعتمادالسلطنه (صنیع‌الدوله) نویسنده نامدار عصر قاجار نیز درباره وجه تسمیه این روستا در «مرآت البلدان» نوشته است:

اصل اسم این ده، پایین ده‌ است؛ چون سمت مغرب از این ده که می‌گذرد، خاک خوار (گرمسار کنونی) است؛ ولی آبادی نیست جز ده نمک که آن هم جمع دیوانی ندارد. به‌علاوه جدید است؛ از این جهت اینجا را پایین ده نامیده‌اند.

• آدرس: استان سمنان، شهرستان گرمسار، روستای پاده (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از تپه‌های مریخی: ۴۰ کیلومتر (حدود نیم ساعت رانندگی)

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

حدود ۲۷ معدن نمک در حوالی گرمسار وجود دارد؛ اما به‌طور خاص، گنبدها و تونل‌های نمکی در منطقه نسبتا بزرگی در ۱۵ کیلومتری غرب این شهر پراکنده شده‌اند. تونل نمکی گرمسار را بزرگ‌ترین معدن و تونل نمکی در منطقه خاورمیانه معرفی می‌کنند که در روستای پاده قرار گرفته است و شامل ۴۰ تونل نمک می‌شود.

این تونل‌های نمکی را از معادن خارق‌‌العاده نمک در ایران می‌دانند که سهم بزرگی در استخراج نمک در کشور دارد. علاوه بر تولید نمک مصرفی کشور، معادن نمک گرمسار با منظره جذاب خود، توجه گردشگران بسیاری را به خود جلب می‌کنند. در بدو ورود به تونل نمکی گرمسار با دیواره‌های تیره و طوسی روبه‌رو خواهید شد که با نزدیک‌تر شدن به عمق غار، رنگ‌ها روشن‌تر و براق‌تر به نظر می‌رسد. قندیل‌های نمکی زیبا، کریستال‌های نمک با رنگ‌های متنوع و نیز برکه یا حوضچه‌هایی به رنگ سبز، جذابیت بصری این تونل‌ها و محیط اطراف آن را مضاعف ساخته است.

منبع عکس: kite؛ نام عکاس: ناشناس

معدن نمک کوهدشت کهن در جنوب غربی گرمسار از قدیمی‌ترین این معادن و از مهم‌ترین و مشهورترین جاذبه‌های گردشگری این منطقه به شمار می‌رود؛ معدنی که نمای خارجی آن به‌شکل کوهی به نظر می‌رسد که با استخراج نمک، غاری دست‌کند در آن ایجاد شده است. از آن‌جایی که استخراج از این معدن همچنان ادامه دارد، رعایت نکات ایمنی و احتیاط در زمان ورود به غار را نباید فراموش کرد. علاوه بر آن، بازدید از تونل‌های نمکی گرمسار و معدن نمک کوهدشت نیاز به مجوز پلیس راهنمایی و رانندگی و هماهنگی با مسئولان مربوط دارد.

• آدرس: استان سمنان، شهرستان گرمسار، ۵ کیلومتری شمال شهر گرمسار، شمال بزرگراه امام رضا (ع) (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از تپه‌های مریخی: ۲۵ کیلومتر (حدود نیم ساعت رانندگی)

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

کوه اژدها را نادرترین پدیده زمین‌شناسی گرمسار و از کم‌نظیرترین پدیده‌های زمین‌شناسی ایران معرفی می‌کنند. روی این کوه موج‌های منظمی به رنگ قهوه‌ای، قرمز و سفید به چشم می‌خورد که حاصل لایه‌های متعدد خاک و فعل و انفعال زمین‌شناختی در طول هزاران سال است؛ پدیده‌ای کم‌نظیر با اندازه و وسعت بسیار زیاد که از فاصله چند کیلومتری نیز قابل‌مشاهده خواهد بود.

شباهت شکل ظاهری این نوع چین‌خوردگی به اژدها سبب شده تا مردم محلی این منطقه، نام کوه را «کوه اژدها» بگذارند. برخی معتقدند که درون این چین‌خوردگی،‌ تصویری شبیه به اژدها دیده می‌شود که علت ایجاد آن می‌تواند عبور آب‌راهه‌ها از میان چین‌ها باشد؛ اما در داستان‌های عامیانه، اژدهای بزرگی چنگی بر این کوه انداخته است و از این جهت، چین‌های رنگی بر آن شکل گرفته‌اند. در افسانه دیگری نقل می‌کنند که این موج‌های رنگین به جنگ رستم و اژدها ارتباط دارد و در واقع، زمانی که رستم اژدها را به‌سمت کوه پرتاب کرد، چین‌هایی مواج از برخورد جسم این موجود با کوه پدید آمده‌ است.

کوه اژدها با ۱٬۲۶۵ متر ارتفاع از سطح دریا، در شمال شهر گرمسار قرار دارد. در هم تنیدگی لایه‌های خاک از جنس سنگ‌ ماسه، شن و سنگ جوش، این پدیده زیبا و نادر زمین‌شناسی را رقم زده است. چین‌خوردگی‌های افقی خاک در اثر فشارهای چند جانبه از حالت طبیعی خود خارج شدند و در اصطلاح زمین‌شناسی به چین‌خوردگی مرکب تبدیل شده‌اند. تصویر این پدیده زیر نور خورشید بسیار جذاب و تماشایی است و از این جهت،‌ توصیه می‌کنند صبح زود به این منطقه بروید و طلوع آفتاب را در کوه به تماشا بنشینید.

• آدرس: استان سمنان، شهرستان گرمسار، ضلع شمالی مسجد جامع، مجاور بازارچه (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از تپه‌های نمکی: ۲۲ کیلومتر (حدود ۲۵ دقیقه رانندگی)

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

آب‌انبار گرمسار بزرگ‌ترین آب‌انبار این شهرستان و از آثار ملی ثبت شده به شمار می‌آید که در دوره قاجاریه ساخته شده است؛ بنایی به‌شکل گنبد پله‌ای مدور و از جنس آجر که منبع اصلی آن داخل کوچه قرار دارد. سر در بزرگ و طاق گهواره‌ای آب‌انبار نیز که اکنون به‌طور کامل مسدود شده است، در سمت بازار واقع شده بود.

آب‌انبار بزرگ گرمسار از زمین تا ابتدای بادگیر ۲۴ پله و تا عمق آبگیر آن حدود ۴۰ پله دارد؛ عمق آبگیر آن را حدود ۱۴ متر تخمین می‌زنند. هواکش کوچکی به‌شکل مکعب در قسمت فوقانی گنبد این آب‌انبار طراحی شده که کارایی آن را تهویه هوای داخل و خنک نگه داشتن آب داخل منبع ذکر می‌کنند. گفته می‌شود که این آب‌انبار آب آشامیدنی اهالی شهر و مردم حومه گرمسار را به‌مدت پنج ماه در سال تامین می‌کرد.

آب‌انبار دیگری نیز در این شهر وجود دارد که در جنوب قلعه ناسار گرمسار واقع شده و به آب‌انبار ناسار مشهور است. این آب‌انبار از نظر فیزیکی با سایر آب انبارهای شهر تفاوت دارد و توسط شخصی به نام «سیف‌الله معماریان سمنانی» ساخته شده است که نامش نیز بر سر در آب‌انبار به چشم می‌خورد.

• آدرس: استان سمنان، شهرستان گرمسار، جنوب شهر گرمسار، داخل محدوده پارک ملی کویر (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از تپه‌های مریخی: حدود ۶۵ کیلومتر (بیش از یک ساعت با ماشین)

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

در حوالی جنوب شهر گرمسار و در نزدیکی دریاچه‌ نمک کویر مرکزی ایران (محدوده پارک ملی کویر) بقایای بنایی تاریخی به چشم می‌خورد که به قصر بهرام شهرت دارد؛ یادگاری از معماری عصر ساسانی که گفته می‌شود به دست شاه بهرام ساسانی یا همان بهرام گور ساخته شده است. به گفته مرحوم «ایرج افشار» نام قصر بهرام از آنجا برمی‌آید که برخی معتقدند که بهرام پنجم ساسانی که در همین حوالی شکار می‌کرد، در باتلاق‌های نمکین اطراف سفیدآب و بیابان مخوف ریگ جن فرو رفت و هرگز باز نگشت.

قصر بهرام در عصر صفوی و به فرمان شاه عباس اول مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و به کاروانسرا تغییر کاربری داد. در آن زمان کاروانسرای قصر بهرام یا رباط سیاه‌کوه به مهم‌ترین مرکز ارتباطی بین شرق و غرب حاشیه‌ کویر و محل داد و ستد بازرگانان تبدیل شده بود.

کاروانسرای قصر بهرام با استفاده از سنگ و به‌شکل مکعب مستطیل و متقارن ساخته شده است. حیاط بزرگی در مرکز بنا و اتاق‌های کوچکی دورتادور آن به چشم می‌خورد و دو درب ورودی با دو سکو و دو اتاق در دو قسمت شمالی و جنوبی دارد. یک تالار شاه‌نشین و ایوان در قسمت غربی حیاط طراحی شده و ۶ برج دفاعی دارای تیرکش نیز در چهار گوشه آن تعبیه کرده‌اند.

کاروانسرای قصر بهرام در اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. اکنون نیز از این بنا به‌عنوان مهمان‌سرای پاسگاه شکاربانی در پارک ملی کویر استفاده می‌شود.

منبع عکس: zhiwaar؛ نام عکاس: ناشناس

چنانچه شما نیز سفری به تپه‌های مریخی گرمسار و دیدنی‌های اطراف آن داشته‌اید، لطفا تجربه‌های و اطلاعات خود را با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: فاطمه حکمت‌شعار