مجسمه هرکول

مجسمه هرکول در نزدیکی بنای بیستون کرمانشاه به دوران اشکانیان و سلوکیان تعلق دارد و جزو معدود آثار باقی‌مانده از این دوره‌های تاریخی است. این مجسمه در حین عملیاتی عمرانی در سال ۱۳۳۷ کشف شده است. مجسمه هرکول یکی از جاهای دیدنی کرمانشاه محسوب می‌شود که هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. متاسفانه بخشی‌هایی از این اثر تاریخی در حین عملیات عمرانی آسیب دیده است. مجسمه هرکول جزو آثار به ثبت رسیده در یونسکو است و در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. 

_{منبع: hr.irancultura.it}

هرآنچه باید درباره مجسمه هرکول بدانید:

• مجسمه هرکول کجاست؟
• تاریخچه مجسمه هرکول کرمانشاه
• داستان مجسمه هرکول
• سر اصلی مجسمه هرکول کجاست؟
• نکات مهم در بازدید از مجسمه هرکول 
• بهترین زمان سفر برای بازدید از مجسمه هرکول
• جاهای دیدنی اطراف مجسمه هرکول

مجسمه هرکول کجاست؟

مجسمه هرکول در ۳۹ کیلومتری (۴۰ دقیقه‌ای) شرق کرمانشاه و در شهرستان هرسین واقع شده است. این مجسمه در زیر سایه کوهستان پراو (بخشی از رشته‌کوه زاگرس در غرب) و قله‌های بلند این کوهستان زیبا همچون قله پراو و قله بیستون جای گرفته است. مجسمه هرکول تنها یکی از آثار ثبت شده روی کوه بیستون از میان ۲۸ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی است.

این مجسمه در کنار شاه‌راه شرقی- غربی جاده بزرگ ابريشم يا جاده بزرگ خراسان و در ۳۵۰ متری (دو دقیقه‌ای) مجموعه تاریخی کم‌نظیر بیستون قرار گرفته است. مجسمه هرکول از فرودگاه بین‌المللی کرمانشاه ۳۱٫۶ کیلومتر (۲۸ دقیقه) و از بازار قدیمی فیض‌آباد کرمانشاه (تاریکه بازار) ۴۰ کیلومتر (۴۰ دقیقه) فاصله دارد. 

•  آدرس مجسمه هرکول: کرمانشاه، شهر بیستون، غرب جاده خراسان و ۳۵۰ متری مجموعه تاریخی بیستون مجسمه هرکول (مشاهده روی نقشه)

تاریخچه مجسمه هرکول کرمانشاه

_{منبع: tafarojnameh.ir}

مجسمه هرکول در یک اتفاق تصادفی در دهه ۱۳۳۰ کشف شد؛ زمانی که شرکت شوسه در حال احداث جاده کرمانشاه به همدان بود. این جاده بر طبق برنامه‌ریزی‌ها باید از کنار مجموعه تاریخی بیستون عبور می‌کرد. در سال ۱۳۳۵ زمانی که کارگران مشغول پاک‌سازی جداره کوه و صاف کردن بخشی از دامنه آن برای احداث جاده بودند، سرکارگر پروژه، «علی سلمانی»، متوجه درگیر بودن چنگک‌های بلدوزر با یک جسم سخت می‌شود.

بولدوزر با تذکر سرکارگر خاموش می‌شود. با تلاش باقی کارگران تکه‌های سنگ از روی مجسمه برداشته می‌شود و پیکره هرکول پدیدار می‌شود. متاسفانه در آن سال‌ها هنوز میراث فرهنگی جایگاه قدرتمندی نداشت و پیگیری و تلاش‌های بسیاری برای توقف پروژه احداث جاده صورت گرفت؛ تا هم اکتشافات بیشتری صورت بگیرد، هم مسیر جاده از مجموعه تاریخی بیستون فاصله بگیرد و منحرف شود.

متاسفانه در اولین برخورد بلدوزر بخشی از ریش مجمسه هرکول از چانه آن کنده شد و در حین خاک‌برداری به دست‌های مجسمه و جام در دستان آن نیز آسیب رسید. بخشی از ریش مجسمه در همان زمان با جستجوی بسیار بین سنگ‌ریزه‌ها پیدا شد. برخی می‌گویند سر مجسه که به‌دلیل برخورد بلدوزر  از پیکره جدا شده بود با فاصله چند روز کشف شد. درمجموع، خاک‌برداری و اکتشاف کامل مجسمه هرکول ۱۲ روز کامل زمان برد.

_{عکاس: فرزاد منتی، منبع: خبرگزاری تسنیم}

بسیاری زمان ساخت مجسمه هرکول را به ۱۵۳ سال قبل از میلاد مسیح نسبت داده‌اند که هم‌زمان با اواسط سلطنت مهراد اول از سلسله اشکانیان (اشک نهم، ۱۷۴-۱۳۶ قبل از میلاد مسیح) است. مجسمه هرکول پیکره‌ مردی برهنه با موی مجعد و ریش است که پیاله‌ای در دست دارد و بر پهلوی خود روی پوست شیری دراز کشیده و به آرنج دست دیگر تکیه داده است. این پیکره بر سکویی به طول ۲٫۲۰ متر قرار گرفته و طول خود آن ۱٫۴۷ متر است که از تراش سنگ‌های کوه شکل گرفته و از پشت به کوه متصل است.

پشت مجسمه هرکول نقش برجسته‌هایی حکاکی شده است که درخت زیتونی را نشان می‌دهد. روی شاخه‌های این درخت آثار تیردان و کمان قابل‌مشاهده هستند. در کنار درخت، گرز مخروطی شکلی وجود دارد که نسبت به باقی تصاویر برجستگی بیشتری را نشان می‌‌دهد. در کنار تمام این نقوش می‌توان کتیبه‌ای به خط یونانی دید که روی لوحی شبیه به معابد یونانی با ابعاد ۴۳ در ۳۳ متر در هفت خط نوشته شده است. زیر پیکره هرکول نیز نقش شیر به طول ۲۰۰ سانتی‌متر و بلندای ۱۱۴ سانتی‌متر دیده می‌شود.

داستان مجسمه هرکول 

نام رومی هرکول (Hercules)، «هراکلس» در معنای «شکوه هرا» است. هراکلس یکی از قهرمانان اسطوره‌ای یونان و روم باستان، فرزند خدایان یونان زئوس و آلکمنه است. برخی مجسمه هرکول بیستون را به این شخصیت اسطوره‌ای و شکست‌ناپذیر یونان و روم و برخی دیگر او را به «ورثرغنه» خدای جنگاوری ایران باستان نسبت داده‌اند.

افسانه هرکول در یونان، افسانه‌ای پر فراز و نشیب و طولانی است. زئوس سوگند خورده بود فرزندی شکست‌ناپذیر و فناناپذیر برای خدایان به دنیا خواهد آورد. او برای این اتفاق آلکمنه، همسر آمفیتروئون را انتخاب کرد. زئوس با ترفندی در شبی که آمفیتروئون در نبرد بود، خود را شبیه به او کرد و با همسرش هم‌بستر شد. در همان شب آمفیتروئون نیز با آلکمنه هم‌بستر شد.

هرکول متولد شد و با حمایت آتنا الهه عقل و خرد به آغوش هرا دست پیدا کرد. هرا او را نشناخت و از روی ترحم او را در میان سینه‌های خود قرار داد. هرکول با نوشیدن شیر او قدرتی مافوق طبیعی به‌دست آورد و اندکی بعد آتنا او را به آغوش مادرش بازگرداند. هرکول در آغوش آلکمنه و آمفیتروئون پرورش یافت. آمفیتروئون که در گفت‌وگویی با تیرزیاس پیشگو از آینده قدرتمند هرکول با خبر شده بود، او را زیر نظر اساتید مختلف به آموزش‌های متعددی همچون کمانداری، شمشیرزنی و کشتی گرفتن گماشت.

هرکول علاوه بر آموزش زیر نظر اساتید مختلف از هرکدام از خدایان ابزاری برای نبرد دریافت کرد؛ هرمس به او شمشیر، آپولو تیر و کمان، هفائستوس زره سینه و آتنا به او جامه‌ای داد. در نتیجه آن شب دو فرزند دو قلو، یکی هرکول فرزند زئوس و دیگری ایفیکلس متولد شدند. زئوس سوگند خورد هرکول، نوه پرسئوس روزی بر سراسر یونان حکمرانی خواهد کرد؛ اما همسر او، هرا، با حسادت توانست همراهی ایلی‌ثیا، الهه وضع حمل، را جلب کند و با کمک او وضع حمل هرکول را به عقب و تولد یکی دیگر از نوادگان پرسئوس، ائوروستئوس را به جلو بیندازد؛ به این ترتیب ائوروستئوس پادشاه یونان شد. 

_{گرفتن گله گاوهای گروئون، اثر  Lucas Cranach the Elder}

هرا که دشمن اصلی هرکول از آغاز تولد بود، با ترفندهایی موفق شد تا از او دیوانه‌ای بسازد. او در جنونی افسارگسیخته در ذهن خود به حیوانات خیالی تیراندازی می‌کرد. هرکول به برادرزاده‌اش یولائوس حمله‌ای ناموفق داشت؛ اما در نهایت همسر او، مگارا و سه فرزندش از جنون رهایی نیافتند و به‌دست او کشته شدند. هرکول پس از کشتن همسر و فرزندانش به نزد پیشگوی آپولو رفت و از او راهنمایی خواست. پیشگو آپولو راه رهایی و بازگشت او را ۱۲ سال خدمت به پادشاه سرزمین موکنای معرفی کرد.

هرکول به آن سرزمین رفت و پادشاه موکنای برای پسر زئوس ۱۲ مرحله مبارزه طراحی کرد که پس از سربلند بیرون آمدن از این مراحل به انسانی آزاد بدل شود. هرکول در تمامی این مراحل در عین حال که از حمایت آتنا بهره‌مند بود، از تنفر هرا بی‌نصیب نماند که به فرزندان زئوس از زنان دیگر حسادت می‌ورزید.

اولین مبارزه‌ای که در آن قدرت هرکول محک زده شد، مبارزه او با شیری در کوه‌های کیثارون بود که منجر به نابودی گله‌های آمفیتروئون شده بود. او آن شیر را کشت و بسیاری بر این باور هستند که آنچه بر تن دارد از پوست همان شیر است. در زمان نبرد هرکول، جنگی میان تبس و  اورکمنوس‌ها در گرفت که  آمفیتروئون نیز درگیر آن بود. هرکول به جنگ پیوست و دلاوری‌های زیادی از خود نشان داد که به واسطه آن آتنا تا همیشه متحد و همراه او شد؛ اما آمفیتروئون در این جنگ کشته شد و کاری از او و آتنا ساخته نبود. 

_{گرفتن گوزن کرینیا، کشتن گراز وحشی اریمانتوس اثر Lucas Cranach the Elder، آوردن سربروس، سگ سه سر هادس به روی سطح زمین اثر Peter Paul Rubens، گرفتن و کشتن گاو وحشی واقع در کریت اثر  B. Picart}

مبارزه هرکول شامل ۱۲ مرحله می‌شد که عبارت بودند از کشتن شیر نیمیایی (این شیر دارای پوستی نفوذ ناپذیر بود)، کشتن مار نه سر هیدرا (ماری که با قطع هر سر او، دو سر جدید به‌جای آن می‌رویید)، گرفتن گوزن کرینیا، کشتن گراز وحشی اریمانتوس، تمیز کردن اصطبل شاه آوگیاس، کشتن پرندگان گوشت‌خوار در سواحل استومفالوس، گرفتن و کشتن گاو وحشی واقع در کریت، گرفتن مادیان‌های دیومدس، به‌دست آوردن کمربند هیپولیتا، ملکه آمازون‌ها، گرفتن گله گروئون (جنگجویی غول‌پیکر دارای سه سر، سه بدن و ۶ دست و دارای گله گاوی به رنگ قرمز)، به دست آوردن سیب‌های زرین از باغ هسپریدس (که توسط اژدهای ۱۰۰ سر لادون محافظت می‌شدند)، آوردن سربروس، سگ سه سر هادس به روی سطح زمین.

سر اصلی مجسمه هرکول کجاست؟ 

سر مجسمه هرکول دو بار در سال‌های متفاوتی، اولین بار در سال ۱۳۵۶ و بار دوم در ۱۳۷۲ توسط سارقان فرهنگی دزدیده و مجدد کشف شد. در سرقت سال ۱۳۷۲ سر مجسمه آسیب‌های جدی دید و مسئولان وقت برای جلوگیری از آسیب و تخریب بیشتر این اثر فرهنگی و تاریخی سر دیگری شبیه به آن از جنس همان سنگ (سنگ آهنک) را به هنرمندان امروزی سفارش دادند تا به‌جای سر اصلی بر مجسه قرار گیرد و سر اصلی مجسمه هرکول پس از دردسرهای در گنجینه میراث فرهنگی حفظ و نگهداری شود.

نکات مهم در بازدید از مجسمه هرکول

• شما می‌توانید برای بازدید از این بنای تاریخی هر روز به‌غیر از روزهای جمعه از ساعت هشت صبح تا هشت شب مراجعه کنید. 
• در نزدیکی مجسمه هرکول برای اقامت می‌توانید هتل چهار ستاره جمشید (در نزدیکی طاق بستان) در ۳۳ کیلومتری (۳۳ دقیقه)، هتل پنج ستاره پارسیان (در نزدیکی فرودگاه) در ۳۴ کیلومتری (۳۰ دقیقه)، هتل آزادگان در ۳۶ کیلومتری (۳۳ دقیقه)، هتل آپارتمان پاتاق در ۳۷٫۵ کیلومتر (۳۵ دقیقه) و هتل آپارتمان کوروش در ۳۸ کیلومتری (۳۸ دقیقه) این جاذبه را انتخاب کنید.

بهترین زمان سفر برای بازدید از مجسمه هرکول

شهر کرمانشاه آب و هوایی سرد و کوهستانی و در نتیجه زمستان‌هایی بسیار سرد و تابستان‌هایی نسبتا مطبوع دارد. از طرفی مجسمه هرکول نیز در دامنه کوهستان واقع شده است. ازاین‌رو برای سفر به کرمانشاه بهتر است از آغاز بهار تا اواسط پاییز که هوای نسبتا گرم‌تری بر این استان چیرگی دارد، به این شهر سفر کنید. بهترین زمان سفر و بازدید از مجسمه هرکول از اواسط بهار تا پایان خرداد است؛ چراکه کرمانشاه معتدل‌ترین هوا و زیباترین طبیعت خود را به شما پیشکش می‌کند.

جاهای دیدنی اطراف مجسمه هرکول 

غار بیستون

غار بیستون با وجود شواهد یافت شده از دوران پارینه سنگی سندی بر حضور انسان‌های اولیه در منطقه زاگرس میانی است و کرمانشاه نیز به‌عنوان یکی از مراکز جمعیتی مهم در گذشته شناخته می‌شود. این غار که به غار شکارچیان شهرت دارد، با مساحت ۳۵ متر مربع فقط گنجایش ۶ نفر را دارد. غار بیستون در دامنه کوه بیستون و در بالاتر از مجسمه هرکول قرار دارد. در پژوهش‌ها با توجه به کشف بقایا و استخوان‌های گوزن، غزال، گاو وحشی، اسب سانان و گراز این احتمال می‌رود که این غار پناهگاهی برای شکارچیان بوده است. 

در گذشته جلگه بیستون به واسطه حاصلخیز و پر آب بودن چراگاه مناسبی برای حیوانات بوده است. غار بیستون به واسطه موقعیت مکانی خود مخفیگاه خوبی برای پنهان شدن شکارچیان بوده است. موقعیت مکانی این غار به‌گونه‌ای است که اگر تا نزدیکی آن نروید، به‌هیچ‌وجه آن را نمی‌بینید و در عین حال اگر در غار بیستون باشید به‌خوبی می‌توانید مناطق پایین‌تر از خود و هر جانداری را ببینید که از آن مناطق عبور می‌کند. 

به نظر می‌رسد شکارچیان در غار بیستون لاشه شکار را قصابی و آماده حمل به اقامتگاه خود می‌کردند. در این غار ابزارهای دیگری همچون ابزارهای سنگی، ابزارهای استخوانی، استخوان‌های انسان نئاندرتال متعلق به ۴۰ تا ۷۰ هزار سال پیش و سفال‌های متعلق به دوره تاریخی هخامشیان یافت شده است. این غار در فاصله ۴۰ متری (یک دقیقه) مجسمه هرکول قرار گرفته است.

• آدرس: کرمانشاه، غرب جاده خراسان و ۳۵۰ متری مجموعه تاریخی بیستون، دامنه کوه بیستون، غار بیستون (مشاهده روی نقشه)

_{منبع: www.tafarojnameh.ir}

مجموعه تاریخی بیستون 

بیستون را به‌عنوان کوهی در حاشیه مسیری پر رفت و آمد با نام بغستان (یعنی جایگاه خدایان) می‌شناختند که کاروان‌ها و قافله‌های زیادی از کنار آن عبور و توقف می‌کردند. علت انتخاب مجموعه تاریخی بیستون از سمت شاهان برای درج و به نمایش گذاشتن نشانه‌هایی از قدرت خود نیز چیزی جز این همین مسئله نیست.

آنچه امروز ما از بیستون و کتیبه‌های باقی‌مانده روی آن می‌شناسیم به دوران داریوش یکی از پادشاهان هخامنشیان برمی‌گردد که برای نخستین بار این مکان را برای درج کتیبه انتخاب کرد؛ کتیبه‌هایی که قدمت آن‌ها دست‌کم به ۵۲۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. نقش‌برجسته بیستون با ۶ متر طول و ۳٫۲۰ متر عرض نمایشی از پیروزی داریوش بر گئومات مغ است. در این تصویر ۹ اسیر دست بسته در برابر داریوش قرار گرفته‌اند و دست او به جهت پرستش اهورامزدا بالا رفته است.

قرن‌ها طول کشید تا پژوهشگران موفق به رمزگشایی شوند و به آنچه که روی کتیبه‌های بیستون حک شده بود، آگاهی پیدا کنند. در سال ۱۸۳۵ میلادی دیپلماتی به نام هنری راولینسون از روی کتیبه‌های بیستون نسخه‌برداری کرد و سال‌ها بعد در کتابی با نام کتیبه‌های میخی فارسی پرده از اسرار آن‌ها برداشت. بر طبق این کتاب داریوش در این کتیبه‌ها پس از معرفی خود از دستاورد نبردهایش، سرکوب شورش‌ها، درخواست کمک از اهورامزدا برای پیروزی در نبردها، ستایش راست‌گویی و بیزاری از دروغ سخن گفته است.

مجموعه تاریخی بیستون در فاصله ۳۵۰ متری (دو دقیقه) مجسمه تاریخی هرکول واقع شده است. 

• آدرس: شهرستان هرسین، شهر بیستون، در ۳۰ کیلومتری شمال شرق شهر کرمانشاه، راه باستانی و کهن کرمانشاه به همدان (مشاهده روی نقشه)

_{عکاس: پوریا پاکیزه، منبع: ایسنا}

فرهاد تراش 

شهرت فرهاد تراش در میان مردم همان طور که از نام آن مشخص است، برگرفته از داستان شیرین و فرهاد نظامی گنجوی است؛ داستانی که در آن فرهاد برای رسیدن به عشق خود حاضر است هر مانعی حتی کوه را نیز از جا برکند. در این داستان خسرو پرویز آنگاه که از عشق فرهاد به شیرین با خبر می‌شود او را در جست‌و‌جوی آب به کندن کوهی فرمان می‌دهد و با او شرط می‌کند که اگر به آب رسید می‌تواند به عشق شیرین دست پیدا کند. خسرو پرویز که فرهاد را در عشق خود جدی نمی‌دانست، وقتی ممارست و پافشاری او را در یافتن آب و کندن کوه می‌بیند، به دروغ او را از خبر مرگ شیرین آگاه می‌سازد و فرهاد در همان لحظه از سوگ خود را با ضربه‌ای از زندگی آزاد می‌کند.

فرهاد تراش جدا از داستان‌هایی که درون ادبیات جا باز کرده‌ است، دیواره‌ای عظیم با عرض ۲۰۰ متر و ارتفاع ۳۶ متر است که قدمت آن با توجه به پژوهش‌های تاریخی به دوره حکومت داریوش اول هخامنشی نسبت داده‌ می‌شود. عده‌ای بر این باور هستند که داریوش قصد داشته است از آن برای نوشتن وصیت‌نامه استفاده کند و برخی دیگر نیز می‌گویند که او این دیوار را برای ثبت پیروزی‌های بعدی خود در نظر داشته است. در کنار آن دیوار دیگری به طول ۱۵۰ متر و عرض ۴٫۵ متر از سنگ و گچ بنا شده که در دو طرف آن سکوهای پله‌داری نیز برای نشستن تراشیده شده است. 

بنای فرهاد تراش در فاصله ۴۵۰ متری (سه دقیقه) مجسمه هرکول واقع شده است. 

آدرس: کرمانشاه، غرب جاده خراسان و ۴۵۰ متری مجموعه تاریخی بیستون، دامنه کوه بیستون، فرهاد تراش (مشاهده روی نقشه)

_{منبع: tafarojnameh.ir}

طاق بستان 

طاق بستان پس از پادشاهی اردشیر دوم (پادشاه نهم ساسانیان در سال‌های ۳۷۹ تا ۳۸۳ میلادی) به‌عنوان مکانی برای ثبت کتیبه‌ها برگزیده شد، علت این انتخاب را می‌توان قرار گرفتن آن در محدوده جاده ابریشم شاه‌راه بازرگانی دانست که قاره آسیا را به اروپا متصل می‌کرد. علاوه بر آن طبیعت بکر اطراف منطقه و وجود چشمه‌ای با آب گورا طاق بستان را به تفرجگاهی مناسب برای شاهان بدل می‌ساخت.

یکی از نقش‌های برجسته طاق بستان مراسم تاج‌گذاری اردشیر دوم را نشان می‌دهد که دست چپ خود را روی شمشیر گذاشته است و با دست راست حلقه روبان‌داری را از اهورا مزدا می‌گیرد. در پشت سر او میترا با هاله‌ای نور بر بالای سر خود قرار دارد. علاوه بر این نقش برجسته در طاق بستان، نقش برجسته‌های دیگری نیز وجود دارد که نمایانگر بخشی از شکوه و عظمت شاهان ساسانی، جلسات بزم و شادی و صحنه‌هایی از شکار شاهان است.

طاق بستان در ۳۳٫۳ کیلومتر (۳۴ دقیقه) مجسمه هرکول واقع شده است.

• آدرس: کرمانشاه، شهر کرمانشاه، میدان پدر، خیابان طاق بستان (مشاهده روی نقشه)

_{منبع: خبرگزاری ایرنا}

شما هم تجربیات خود را از سفر به کرمانشاه و بازدید از مجسمه هرکول با کجارو به اشتراک بگذارید.

_{نویسنده: شقایق وحیدی}

_{عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: آریو برزن، Freek Geldof، Alexandru Ioan)}