کاخ توپکاپی (کاخ توپ‌ قاپی)

کاخ توپکاپی (Topkapi Palace) که در قلب استانبول واقع شده و از سراسر تنگه‌ی بسفر قابل‌مشاهده است، مجموعه‌ای بسیار بزرگ و باشکوه به شمار می‌رود که زمانی به‌عنوان اقامتگاه سلطنتی و محل استقرار دولت عثمانی بوده است. این مجموعه یکی از مهم‌ترین مکان‌هایی است که همواره در تورهای استانبول مورد بازدید قرار می‌گیرد. با کجارو همراه باشید.

هرآنچه باید در بازدید از کاخ توپکاپی بدانید:

• معرفی کاخ توپکاپی
• کاخ توپکاپی کجاست؟
• تاریخچه کاخ توپکاپی
• بخش‌های کاخ توپکاپی
• اطلاعات بازدید از کاخ توپکاپی

معرفی کاخ توپکاپی

بخش عمده و مهم تاریخ شهر استانبول با نام قسطنطنیه گره خورده است، شهری که می‌توانید شاهد سرگذشت امپراتوری عثمانی در آن باشید. قصر توپکاپی، مرکز حکومت و زندگی سلاطین عثمانی، خانه‌ هزار داستان از چهارصد سال زندگی این امپراتوری بوده در شهر استانبول واقع شده است.

بخش اعظمی از این قصر به حرم‌سرای سلطنتی اختصاص داشت، جایی که زنان خاندان سلطنتی از جمله مادر، زنان و فرزندان سلطان و خدمه‌ آن‌ها در آن زندگی می‌کردند. اقامتگاه شاهزادگان عثمانی درست متصل به حرم‌سرا و در پشت دیواری بلند قرار داشت. فضای داخلی این ساختمانِ یک طبقه دارای تزییناتی زیبا، سقفی بلند، دیوارهای کاشی‌کاری و کف‌های مفروش است. پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگی مزین دارد که می‌توان از تراس بلند و باغ زیرش به تماشای آن‌ها پرداخت. 

کاخ توپکاپی کجاست؟

کاخ توپکاپی در محله جان کورتاران استانبول قرار دارد. این کاخ یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی استانبول به‌ شمار می‌رود و دسترسی به آن نیز راحت است. برای این منظور تراموای T1 باجیلار-کاباتاش را سوار و در ایستگاه سلطان احمد پیاده شوید. از این ایستگاه تا قصر حدود پنح دقیقه پیاده‌روی فاصله است. (مشاهده روی نقشه)

تاریخچه کاخ توپکاپی

سلطان محمد دوم مشهور به سلطان محمد فاتح پس از فتح استانبول در سال ۱۴۵۳، قصر امپراتوران بیزانس را مناسب و درخور زندگی باشکوه و شاهانه‌ خود ندانست، قصری که پس از جنگ نابود شده بود. بنابراین وی در سال ۱۴۶۰ دستور ساخت قصری جدید را داد که ساخت آن در سال ۱۴۷۸ به پایان رسید. وی این قصر را توپکاپی (به‌معنای دروازه توپ) نامید.

_{عکس از ویکی‌پدیا (اثر Konstantin Kapıdağlı)} 

توپکاپی مرکز اداری، تحصیلی و هنری حکومت عثمانی به‌مدت حدودا چهارصد سال از زمان سلطان محمد دوم تا سلطان عبدالمجید یعنی سی و سومین سلطان عثمانی بوده است. اگرچه عثمانی‌ها در قرن نوزده این قصر را ترک و به هدف زندگی مدرن و اروپایی به قصر دلمه باغچه نقل مکان کردند؛ اما کاخ توپکاپی به‌دلیل اهمیت بسیار بالایی که داشت پابرجا ماند.

قفس توپکاپی؛ زندان سلطان‌های عثمانی

با همه‌ شکوه و عظمت کاخ توپکاپی، این قصر یک کاربری شیطانی نیز داشت؛ چراکه به‌عنوان زندان استفاده می‌شد. به‌عبارتی این مکان برای زندانی کردن جانشینان احتمالی سلطنت به‌کار می‌رفت تا آن‌ها هیچ‌گاه سلطان در راس قدرت را به چالش نکشند. اقامتگاه این افراد را کافس (kafes) می‌نامیدند که ترجمه‌ تحت‌اللفظی آن «قفس» می‌شود. این روش ظالمانه در اوایل قرن ۱۷ ابداع شد تا جایگزینی برای یک سنت وحشیانه‌تر باشد. از روزهای آغازین امپراتوری عثمانی، رایج بود که سلطان جدید، برداران خود را به قتل برساند، به‌طوری که برخی از آن‌ها فقط کودکی شیرخوار بودند. ترک‌ها نیز مثل بسیاری از خاندان‌های اسلامی، طبق قانون پسر ارشد عمل می‌کردند که در آن ارث به‌جای اینکه از پدر به پسر منتقل شود، از برادر به برادر می‌رسید. بنابراین، کلیه‌ مردهای یک نسل بزرگ‌تر باید از بین می‌رفتند تا قدرت به بزرگ‌ترین فرد ذکور در نسل بعدی انتقال یابد. همین موضوع باعث شد برادران زیادی علیه برادر بزرگ‌تر خود دسیسه‌چینی کنند و به‌تبع آن شورش، جنگ و حتی قتل نیز اتفاق بیفتد.

سلطان محمد دوم که در قرن پانزدهم موفق به فتح قسطنطنیه شد، اولین نفری بود که این رسم کشتن را به قانون تبدیل و اعلام کرد که به‌منظور ایجاد نظم در جهان، هر کسی که پس از مرگ سلطان فقید، به پادشاهی می‌رسد می‌تواند برادران، عموها و پسرعموهای دردسرسازس را بکشد تا به این ترتیب جلوی شورش‌ و جنگ‌های داخلی احتمالی در آینده را بگیرد. در طول ۱۵۰ سالی که از اجرای این قانون گذشت، حداقل ۸۰ عضو خاندان عثمانی به قتل رسیدند. یکی از خشن‌ترین فجایع طول تاریخ این امپراتوری در اواخر قرن ۱۷ اتفاق افتاد، زمانی که سلطان محمد سوم به‌تازگی به پادشاهی رسیده بود و دستور قتل همه‌ ۱۹ برادرش را با طناب ابریشمی صادر کرد.

شاید همین اتفاق وحشیانه باعث تغییر نگرش سلطان احمد اول، فرزند سلطان محمد شد و پس از رسیدن به قدرت، از کشتن بردارش مصطفی که از معلولیت ذهنی رنج می‌برد، سر باز زد. در عوض او را در کاخ توپکاپی زندانی کرد و به این ترتیب سیستم قفس به وجود آمد.

پادشاهان عثمانی دریافته بودند که اگر همه‌ وراث ذکور را در جایی محبوس کنند تا امکان اغتشاش و آشوب برایشان وجود نداشته باشد، بسیار بهتر از این است که همه‌ آن‌ها را یک‌جا به قتل برسانند، به‌خصوص در شرایطی که سلطان در راس قدرت ناگهان از دنیا برود و هیچ پسری نداشته باشد که امپراتوری را ادامه دهد. در این صورت وارث ارشد بعدی از قفس آزاد می‌شود و به قدرت می‌رسد. یک شاهزاده از سن پایین هشت سالگی به قفس منتقل می‌شد و تا زمان مرگش یا نشستن بر تخت پادشاهی، در آنجا می‌ماند. از درب این قفس در تمام ساعت روز نگهبانی می‌شد، هرچند که این شاهزاده‌ها آزادی‌های محدودی نیز داشتند. آن‌ها به معلم دسترسی داشتند و می‌توانستند همسر موقت نیز داشته باشند، با این حال اجازه نداشتند که ازدواج کنند یا بچه‌دار شوند.

سال‌ها تنهایی و انزوا، این شاهزاده‌های زندانی را به مرز دیوانگی می‌کشاند، به‌طوری که در صورت لزوم قادر به انجام وظایف یک سلطان نبودند. شاهزاده مراد چهارم که در سال ۱۶۲۳ پس از مرگ مصطفی به پادشاهی رسید، با مشتی آهنی حکومت کرد. او نوشیدن قهوه را قدغن و استفاده از موادی نظیر تنباکو را نیز ممنوع کرد. هر کسی که این ممنوعیت‌ها را زیر پا می‌گذاشت، به‌شدت مورد ضرب‌وشتم قرار می‌گرفت و در صورت تکرار، فرد خاطی در تنگه‌ بسفر غرق می‌شد. سلطان مراد چهارم شخصا به‌صورت ناشناس در خیابان‌ها و کافه‌های استانبول گشت می‌زد تا بر اجرای این قوانین نظارت کند؛ اگر هم شخصی را مشغول نوشیدن قهوه یا مصرف دخانیات مشاهده می‌کرد، همان جا پوشش مخفی خود را کنار می‌گذاشت و با دستان خودش او را خفه می‌کرد. گاهی اوقات مراد چهارم در اتاقی در مجاورت آب در نزدیکی قصر Seraglio می‌نشست و به هر فرد عبوری یا قایق‌رانی که بیش از اندازه به محوطه‌ کاخ امپراتوری‌اش نزدیک می‌شد، با تیر و کمان تیراندازی می‌کرد. برخی مواقع او در نیمه‌های شب از محل اقامتش فرار می‌کرد و با شمشیری در دست و با پای برهنه در خیابان‌ها می‌دوید و هر کسی که سر راهش بود، می‌کشت.

یکی دیگر از قربانیان سیستم قفس، ابراهیم دیوانه بود. ابراهیم ۲۲ سال از عمرش را در قفس محبوس بود، با این ترس مستمر که سرنوشتی مشابه برادران مقتولش پیدا خواهد کرد. با مرگ سلطان وقت، زمانی که از او خواستند تا بر تخت سلطنت بنشیند، او به زنده‌بودن برادرش مشکوک شد و برای به تله‌انداختن او شروع به کشیدن نقشه کرد. مادر ابراهیم با هر ترفندی بود، او را از قفس بیرون کشاند تا جنازه‌ سلطان فقید را ببیند. هشت سال حکومت ابراهیم با ولنگاری و فساد همراه بود و به دوستان فرصت‌طلبش اجازه داد تا به اسم او حکمرانی کنند. گفته شده است در یکی از مواردی که خشمگین شده بود، دستور داد همه‌ زنان حرمسرایش که به ۲۸۰ نفر می‌رسیدند، در رودخانه‌ بسفر غرق کنند.

اثرات منفی حبس‌های طولانی‌مدت مشخص شده است. زمانی که سلطان سلیمان دوم پس از تحمل ۳۶ سال حبس در کاخ توپکاپی، در سال ۱۶۸۷ به قدرت رسید، هنگام آزادی‌اش گفت:

اگر دستور قتل مرا صادر کرده‌اند، به من بگویید. از زمان کودکی‌ام، ۴۰ سال زندان را تحمل کرده‌ام. یک‌ دفعه مردن بهتر از این است که هر روز مرگ را تجربه کنم. برای یک نفس‌کشیدن، چه وحشتی را تحمل می‌کنیم.

آخرین سلطان عثمانی، محمد ششم واحیدتین (Mehmet VI Vahidettin) در سال ۵۶ سالگی به پادشاهی رسید، در حالی که تقریبا کل عمرش را یا در حرم‌سرا یا در قفس گذرانده بود. او توسط عمویش ابدالعزیز زندانی شد و در کل دوران پادشاهی سه برادرش همچنان در حبس باقی ماند. این مدت، طولانی‌ترین و آخرین حبس یک جانشین پادشاهی به حساب می‌آمد. او تا زمانی که امپراتوری عثمانی پس از جنگ جهانی اول از بین رفت، به پادشاهی خود ادامه داد.

بخش‌های کاخ توپکاپی

کاخ توپکاپی در فضایی با ۷۰۰ هزار متر مربع در یک قلعه‌ رومی در استانبول واقع شده است. ازسوی خشکی، قصر با دیوارهای قلعه‌ای از فضای شهر استانبول جدا می‌شود که سلطان محمدفاتح ساخته بود. همچنین از قسمت دریا با دیوارهای بلند شهر قسطنطنیه‌ قدیم از شهر جدا شده است.

بارگاه اول

ورود به این کاخ از طریق باب همایونی امکان‌پذیر است که از همین مسیر می‌توان به چشمه‌ سلطان احمد سوم رسید. به‌دلیل علاقه‌ شدید این پادشاه به گل لاله، دوره‌ حکومت وی عصر لاله‌ها نام گرفته است. پس از عبور از چشمه، به زنجیره‌ای از چهار بارگاه خواهید رسید. بارگاه اول برای عموم یا افرادی آزاد بود که به هر دلیل تجاری به قصر می‌آمدند. با ورود به بارگاه دوم حس جدایی و انزوا را تجربه خواهید کرد؛ این بارگاه با دروازه‌ای میانی از بارگاه اول جدا می‌شود که به دستور سلطان سلیمان ساخته شده است. در زمان حکومت عثمانی، هیچکس غیر از سلطان و مادرش اجازه‌ عبور از این دروازه را با اسب نداشت.

کاخ توپکاپی دارای موزه‌ای است که در آن، آثار ادبی و فرهنگی بسیاری مربوط‌به ایرانیان نگه‌داری می‌شود؛ به همین دلیل بازدید از این موزه برای ایرانیان جذابیت خاص خود را دارد.

بارگاه دوم

اتاق شورا، آشپزخانه و حرم‌سرا تمامی در بارگاه دوم واقع شده‌اند. حرم‌سرا محل زندگی زنان بی‌شمار پادشاه بود و این زنان تمامی از کشورهای دیگر به بردگی به آنجا آورده شده بودند. متاسفانه تنها درِ چند اتاق به روی بازدیدکنندگان باز است. 

بارگاه سوم

بارگاه سوم متعلق به سلطان بوده و اتاق های خصوصی وی در آنجا قرار دارد. همچنین اتاق جلسات با سفیران و کتابخانه‌ی بزرگ شاه احمد سوم در این بارگاه است. یک اتاق جالب دیگر در این بارگاه خوابگاه قشون نظامی است. اینجا می‌توانید شاهد مجموعه‌ای از گلابتون زر، قبا، یونیفرم و دیگر وسایل نظامی باشید.

البته موارد جالب‌تری نیز در این قسمت وجود دارد؛ خزانه! خزانه در ساختمانی قرار دارد که توسط محمدفاتح ساخته شد. این مکان محل نگه‌داری آثار هنری است که از جنگ‌های مختلف به غنیمت گرفته شده یا آثار ارزشمندی است که توسط هنرمندان معاصر در امپراتوری عثمانی خلق شده‌اند. همچنین جواهراتی قیمتی از روسیه و انگلیس و دیگر کشورها در اینجا وجود دارد.

بارگاه چهارم

در آخر با بارگاه چهارمی رو‌به‌رو می‌شوید که در قرن نوزدهم به این کاخ اضافه شد. محرمانه‌ترین اتاق‌های سلطان‌ها در این بارگاه قرار داشته است. در قرن نوزدهم کاخ‌های جدید و مجلل‌تری مانند دلمه باغچه به‌دلیل داشتن طراحی غربی مورد توجه قرار گرفتند و امپراتوران عثمانی کاخ توپکاپی را به قصد زندگی در محیطی اروپایی‌تر ترک کردند. پس از برقراری جمهوری ترکیه، کاخ توپکاپی در آوریل ۱۹۲۴ به موزه تبدیل شد که اولین موزه‌ جمهوری ترکیه نیز به‌ شمار می‌رود. اگرچه در همین دوره ترک‌ها به‌طور رسمی مدرن‌تر شدند، به دلایلی بخش حرم‌سرا تا سال ۱۹۶۰ به روی بازدیدکنندگان بسته ماند. توپکاپی با سازه‌های معماری خود، کلکسیون‌ها و مجموع ۳۰۰ هزار اسناد بایگانی از بزرگ‌ترین کاخ موزه‌ها به‌شمار می‌آید.

یادمان بغداد

یادمان بغداد توسط سلطان مراد چهارم، از شاهان عثمانی ساخته شد. وی این یادمان را به افتخار لشکرکشی خود به بغداد، در سال ۱۶۳۸ میلادی بنا کرد. کاشی‌کاری زیبای بنا به قرن ۱۷ میلادی تعلق دارد و از تزیینات صدف و پوسته لاک‌پشت برای زیباسازی درب و پنجره‌های آن استفاده کرده‌اند. یکی از چشم‌نوازترین اجزای سازه سقف آن به‌ شمار می‌رود. این سقف به رنگ قرمز تزیین شده است و پس از ورود به بنا اولین چیزی است که توجه شما را به خود جلب می‌کند.

اطلاعات بازدید از کاخ توپکاپی

برای گشت و گذاری کامل نیاز به سه تا چهار ساعت زمان دارید؛ اما در فصولی که میزان سفر در اوج خود است کاخ توپکاپی خیلی شلوغ خواهد بود. می‌توانید در فضای حاکم در این قصر غرق شوید و تصور کنید که اتاق‌ها و سالن‌ها هنگامی که ساکنین آن در گذشته در آنجا رفت‌و‌آمد می‌کردند چه حال و هوایی داشته است. پس خود را برای یک روز خستگی لذت‌بخش آماده کنید. همچنین از لباس سبک و کفش‌های کاملا راحت استفاده کرده و آب و میان‌ وعده به‌همراه داشته باشید (کافه‌ی موجود در کاخ بسیار گران‌قیمت است).

دیگر نکات لازم برای بازدید کاخ توپکاپی شامل موارد زیر می‌شود:

• ساعات بازدید از ۳۰ اکتبر تا ۱۵ آوریل، برای کاخ‌موزه توپکاپی و حرم‌سرا از ۹ تا ۱۶:۴۵ است و باجه فروش بلیط در ساعت ۱۶ بسته می‌شود.
• ساعات بازدید از ۱۵ آوریل تا ۳۰ اکتبر، برای کاخ‌موزه توپکاپی و حرم‌سرا از ۹ تا ۱۸:۴۵ است و باجه فروش بلیط در ساعت ۱۸ بسته می‌شود.
• مجموعه توپکاپی در روزهای سه‌شنبه تعطیل است.
• به‌دلیل ازدحام جمعیت، توصیه می‌شود به‌صورت آنلاین پیش از بازدید، بلیط را تهیه کنید.
• بهای بلیط کاخ‌موزه توپکاپی ۱۰۰ لیر (۲۰۲۱) است.
• بلیط بازدید از حرم‌سرا جداگانه فروخته می‌شود و بهای آن ۷۰ لیر (۲۰۲۱) است.
• راهنمای صوتی به‌صورت رایگان در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.

_{نویسندگان: صدیقه شجاعی و سعیده واقعی}