گوردخمه اسحاق وند

در باور اقوام باستانی ایران، تن بی‌جان، هیچ ارزشی نداشت و ناپاک بود؛ از این‌رو، نحوه‌ی از بین رفتن جسد نیز چندان اهمیتی نداشت و تنها قاعده‌ی ضروری در باب تدفین اموات، این بود که از بین رفتن جسد آن‌ها موجب آلودگی مکان زندگی نشود. تحت‌تاثیر همین باور، صخره‌ها و بلندی‌های دور از آبادی‌ها را برای تدفین اموات انتخاب می‌کردند. این تدفین‌ها به روش‌های مختلفی انجام می‌شد که نتیجه‌ی اعمال این روش‌ها، باقی ماندن بناهای کهن بی‌شماری مانند گوردخمه‌ها و دخمه‌ها در این سرزمین است. در ادامه این مطلب به گوردخمه‌های اسحاق وند (سکاوند) خواهیم پرداخت که از جاهای دیدنی هرسین به شمار می‌روند.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: آرمین امینیان

گوردخمه، آرامگاهی مستطیل‌شکل محسوب می‌شود که دارای یک یا چند محل دفن است. این آرامگاه در دل کوه‌ها و صخره‌ها کنده می‌شد و گاهی آن‌قدر بزرگ بود که برای نشستن، قرار دادن اشیا و حتی برگزاری مراسم تدفین، جای کافی داشت. منشا این معماری صخره‌ای برای خاکسپاری اموات، به پادشاهی آرارات و تمدن اورارتوها (Urartu) بازمی گردد که از تمدن‌های هزاره‌ی دوم قبل از میلاد به شمار می‌روند. اورارتوها، نیاکان گرجی‌ها و ارمنی‌ها هستند. در نواحی اطراف دریاچه‌ی وان در کشور ترکیه و بلندی‌های ارمنستان که جزو گستره‌ی جغرافیایی تمدن اورارتوها بوده است، تعداد قابل‌ملاحظه‌ای از این گوردخمه‌ها وجود دارد.

عکس‌ از وب‌سایت نشاط‌‌آوران

گوردخمه‌های ایران از حیث قدمت به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند که از این میان باید به گوردخمه‌های مربوط به دوران مادها، گوردخمه‌های مربوط به دوران هخامنشیان و گوردخمه‌هایی که مربوط به دوره‌های تاریخی بعد از هخامنشیان می‌شوند، اشاره کرد.

این گوردخمه‌ها نوع تکامل‌یافته‌‌ای از گوردخمه‌های اورارتویی هستند. تنها تفاوت‌ این گوردخمه‌ها با گوردخمه‌های اورارتویی، این است که نمای ورودی آن‌ها ساده نیست و نقش‌برجسته‌ها و تزیینات معماری مانند ستون‌ها و نیم‌ستون‌ها در آن‌ها دیده می‌شود. این نماهای ورودی بر اساس اهمیت فرد مدفون و تاریخ ساخت، اشکال متفاوتی دارند. برخلاف گوردخمه‌های هخامنشیان، صاحبان این گوردخمه‌ها، مشخص و معین نیستند و چون در طول تاریخ، مورد دستبردهای فراوان قرار گرفته‌اند، از چگونگی دفن اموات در آن‌ها و ماهیت اشیای همراه فرد مدفون، هیچ اطلاعاتی در دست نیست.

گوردخمه‌های دوره‌ی ماد بر اساس نمای ورودی در یکی از این سه دسته قرار می‌گیرند:

• گوردخمه‌هایی که نمای ورودی آن‌ها دارای ستون‌های آزاد هستند؛ مانند گوردخمه‌ی فخری‌گاه در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی مهاباد.
• گوردخمه‌هایی که در دو طرف نمای ورودی آن‌ها نیم‌ستون‌هایی در کوه کنده شده‌اند؛ مانند گوردخمه‌ی آخور رستم در ۸ کیلومتری جنوب تخت جمشید.
• گوردخمه‌هایی که نمای ورودی آن‌ها ساده است و ستون یا نیم‌ستون ندارد. بیشتر گوردخمه‌هایی که در منطقه‌ی کردستان قرار دارند از این نوع هستند؛ مانند گوردخمه‌ی اسحاق‌وند در نزدیکی هرسین کرمانشاه.

عکس‌ از گوگل‌مپ| عکاس: نوید ابدایی

این گوردخمه‌ها برخلاف گوردخمه‌های مادها، همگی شکلی یکسان دارند. این گوردخمه‌ها طرح یک صلیب را دارند و ورودی آن‌ها معمولا در محل تلاقی دو خط صلیب قرار گرفته است. در اطراف ورودی و روی خط افقی صلیب، نیم‌ستون‌ها کنده می‌شدند. در قسمت بالایی صلیب، نقش‌برجسته‌های ظریفی قرار داشته و قسمت پایین صلیب معمولا فاقد تزیین بوده است. نخستین نمونه‌ی این گوردخمه‌ها مربوط به داریوش بزرگ است و نمونه‌ی بسیار زیبای این گوردخمه‌ها، گوردخمه‌ی خشایارشا در نقش رستم است.

طبق تحقیقات تاریخی انجام‌شده پس از هخامنشیان تا ورود اسلام به ایران و تغییر در باورهای مردم نسبت به تدفین اموات، ساخت گوردخمه‌ها با توضیحاتی که آمد، رواج چندانی نداشته و حتی در برخی از دوره‌های تاریخی این زمان، هیچ نمونه‌ای به‌چشم نمی‌خورد.

گوردخمه‌هایی که در این دوره ساخته می‌شده‌اند، به‌منظور دفن رعایا و به‌شکل عمومی بوده و علاوه بر اینکه درون سنگ حفر می‌شدند، درون خاک نیز حفر می‌شدند و پس از قرار دادن اجساد درون آن‌ها، درب‌شان با سنگ و آهک مسدود می‌شد. البته ساخت این نوع گوردخمه‌های عمومی، تا قرن‌ها پس از ورود اسلام در برخی از مناطق ایران ادامه داشته است.

• آدرس:‌ استان کرمانشاه، ۲۵ کیلومتری جنوب‌غربی شهرستان هرسین (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ| عکاس: حمیدرضا کریمی

گوردخمه‌های اسحاق وند (سکاوند) که سه گوردخمه در ابعاد مختلف هستند، از جاهای دیدنی هرسین محسوب می‌شوند. این گوردخمه‌ها در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان هرسین در استان کرمانشاه و در صخره‌هایی که در شمال شرقی روستای ده نو واقع شده‌اند. نام اسحاق‌وند با توجه به روستایی که در همان حوالی وجود دارد، بر این گوردخمه‌ها گذاشته شده است. این گوردخمه‌ها طبق نظر برخی از باستان‌شناسان، قدیمی‌ترین مقابر صخره‌ای سرزمین پارس هستند. این آثار در تاریخ ۱۹ اسفندماه سال ۱۳۸۰ به در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

برای بازدید از گوردخمه‌های هرسین واقع در استان زیبای کرمانشاه، باید خود را به روستای «دهنو» در فاصله ۲۵ کیلومتری از جنوب غربی شهر هرسین برسانید. گوردخمه‌های اسحاق‌وند در شمال شرق این روستا واقع شده‌اند. به‌منظور دسترسی به این روستا، در جاده‌ی کرمانشاه به هرسین حرکت کنید و پس از طی مسافت پنج کیلومتر و رسیدن به پل چهر، وارد مسیر فرعی واقع در حاشیه جاده شوید. این مسیر فرعی از روستاهای عزیزآباد، گرمیانک، شمس‌آباد، سرخ‌ده و پاسار عبور خواهد کرد و سپس به روستای ده‌نو خواهد رسید. پس از عبور از روستای ده‌نو و با پیمایش مسافت ۱٫۵ کیلومتری، به جاده‌ای خاکی خواهید رسید. این جاده خاکی که دو کیلومتر طول دارد و در سمت چپ جاده اصلی واقع شده است، شما را به گوردخمه هرسین خواهید رسانید.

عکس‌ از گوگل‌مپ| عکاس: حمیدرضا کریمی

گوردخمه‌های اسحاق‌وند مربوط به دوره‌ مادها هستند؛ اما در بین باستان‌شناسان درباره‌ قدمت این گوردخمه‌ها اختلاف نظر وجود دارد که مهم‌ترین این نظرات، متعلق به «ارنست امیل هرتسفلد»، ایران‌شناس آلمانی است.

هرتسفلد، گوردخمه‌ی میانی را منسوب به گئوماتای مغ (بردیای دروغین) می‌داند و معتقد است نام سکاوند با توجه به محل قتل گئوماتای مغ توسط داریوش یکم که قلعه‌ی سکوند بوده، بر این گوردخمه‌ها گذاشته شده است. البته در رابطه با صحت این نظریه و همچنین ماجرای بردیای دروغین، بحث‌های تاریخی پیچیده‌ای وجود دارد.

گوردخمه‌های اسحاق وند، از سه گوردخمه تراشیده‌شده در کوه تشکیل می‌شود که گوردخمه سمت راست، بالاتر از دو گوردخمه دیگر قرار دارد. عمق گوردخمه سمت چپ که شکل طاقچه‌ای دارد، ۸۵ سانتی‌متر است و عرض آن به ۲٫۱۰ متر می‌رسد. گوردخمه میانی نیز ۱٫۷۵ متر عرض دارد و طول آن ۲٫۱۰ متر است. اطراف هر یک از این گوردخمه‌‌ها به‌شکل مستطیل قاب‌‌بندی شده‌اند.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: آرمین امینیان

در بالای گوردخمه‌ی میانی برخلاف گوردخمه‌های سمت راست و چپ که تزییناتی ندارند، تصویر مردی به حالت تمام‌قد با چهره‌ای نیم‌رخ وجود دارد. این مرد که لباس چین‌دار بلندی به تن دارد، دست‌هایش را به حالت نیایش بلند کرده است. در مقابل او، مشعل و آتش‌دان قرار دارد و هیکلی کوچک در پشت آتش‌دان ایستاده که دست‌هایش بلند است و شئی در دستان خود دارد.

استان کرمانشاه جغرافیایی سردسیر دارد و سفر به این استان در فصل زمستان توصیه نمی‌شود؛ بنابراین بهترین زمان بازدید برای دیدن گوردخمه‌های هرسین، فصل بهار و تابستان است. کرمانشاه در اوایل بهار، آب‌و‌هوای بسیار مطبوع و دل‌انگیزی دارد.

عکس‌ از گوگل‌مپ| عکاس: حشمت ابراهیمی

• محوطه باستانی گوردخمه‌‌های اسحاق وند هیچ‌گونه امکانات رفاهی، فروشگاهی و اقامتی ندارد.
• پوشش شبکه تلفن همراه در محوطه گوردخمه‌‌های اسحاق وند مطلوب نیست.
• هنگام بازدید از گوردخمه‌‌های اسحاق وند، از بالا رفتن از صخره‌های باستانی خودداری کنید.
• در جریان بازدید از گوردخمه‌‌های اسحاق وند، نسبت به حفظ محیط زیست و پاکیزگی محوطه باستانی کوشا باشید.
• بازدید از گوردخمه‌‌های اسحاق وند رایگان است.

• آدرس: استان کرمانشاه، شهر بيستون، محوطه تاریخی بیستون (مشاهده در نقشه)

محوطه تاریخی بیستون واقع در ۳۰ کیلومتری شهر هرسین، یکی از مهم‌ترین سایت‌های باستانی ایران محسوب می‌شود که از دوران پارینه‌سنگی میانی تا دوران معاصر، در مرکز توجه قرار داشته است. نقش‌برجسته‌ داریوش، مجسمه‌ هرکول، غار شکارچیان، پرستشگاه مادی، نقش‌برجسته‌های اشکانی و بقایایی از شهر پارتی، از جمله بخش‌هاس مختلف محوطه‌ تاریخی و سراب بیستون هستند.

• آدرس: شهرستان هرسین، روستای سرماج حسین خانی (مشاهده در نقشه)

قلعه سرماج با قدمتی مربوط به قرن چهارم و پنجم هجری قمری، در لابه‌لای بافت مسکونی روستایی به‌همین نام واقع شده و بخش عمده‌ای از آن، از میان رفته است. تاریخ‌دانان قلعه سرماج را مقر اصلی حکومت آل حسنویه می‌پندارند.

نویسنده: حمیده کریمی / پوریا محمدی پیوند