ذخیره گاه زیست کره توران

بخش اعظمی از سرزمین ایران را کویر تشکیل می‌دهد. تا چند سال پیش بسیاری معتقد بودند کویرها هیچ خاصیتی ندارند و باید برای بیابان‌زدایی هزینه و این مناطق را قابل استفاده کرد؛ ولی با توسعه صنعت گردشگری تعریف‌ها از کویر تغییر کرد. کویرنوردی یکی از شاخه‌های پرطرفدار طبیعت‌گردی شد و از آن به بعد بود که سفرهای ویژه کویر برگزار رواج یافتند.

در این رابطه، منطقه حفاظت‌شده توران یا خارتوران یکی از سه منطقه حفاظت‌شده و دیدنی‌های طبیعی ایران است که با مساحت ۱,۴۷۰,۶۴۰ هکتار بعد از سرنگتی آفریقا، واقع در کشور تانزانیا، دومین منطقه بیوسفر جهان محسوب می‌شود. خارتوران پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان در طبس عنوان دومین مجموعه حفاظت شده وسیع ایران را با خود یدک می‌کشد. همچنین، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش توران با وسعت ۱,۰۰۰,۰۰۰ هکتار یکی از ۱۱ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.

پارک ملی توران در منتهی‌الیه شرقی استان سمنان و در جنوب‌شرقی شهرستان شاهرود قرار دارد و قسمت کوچکی از بخش شرقی آن در سبزوار استان خراسان رضوی قرار گرفته‌ است. این مجموعه در ضلع جنوبی جاده تهران- مشهد، شرق دهستان طرود، غرب دهستان زمان‌ها و شمال‌شرقی کویر مرکزی ایران واقع شده‌ است. منطقه‌ای که از ۳ دشت بسیار وسیع تشکیل شده‌ است؛ در واقع، ۳ رشته‌کوهی که شامل قله ۲,۲۸۱ متری شترکوه در غرب، ۲,۲۶۵ متری قلعه بالا در شمال غرب و ۲,۴۱۱ متری پیغمبر می‌شود

این منطقه در سال ۱۳۵۱ خورشیدی به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده تحت مدیریت سازمان محیط زیست درآمد و در سال ۱۳۵۵ قسمتی از آن به‌عنوان پناهگاه حیات وحش انتخاب شد. در همان سال نیز این منطقه از طرف یونسکو عنوان ذخیرگاه زیست‌کره را دریافت کرد. همچنین، در سال ۱۳۸۱ خورشیدی قسمت‌های مرکزی این مجموعه به پارک ملی ارتقا یافت.

زیباترین و خوش آب و هواترین روستای این منطقه ملقب به «دروازه حیات وحش توران»، روستای قلعه بالا است. این روستا که از جاهای دیدنی شاهرود به حساب می‌آید، روی کوهی همانند ماسوله ساخته شده و دیدن آن خالی از لطف نیست.

روستای رضاآباد نیز از دیگر مناطق دیدنی کویر خارتوران و محل اسکان طایفه چوداری است. زندگی در سیاه‌چادرهای این طایفه در فصل کوچ خالی از لطف نیست و می‌تواند تجربه نویی را برای گردشگران فراهم کند.

از سویی قدم زدن روی بلندترین تپه‌های ماسه‌ای ایران، بدون خار و خاشاک و سنگریزه، با پای‌برهنه و تماشای منظره کویری و طلوع و غروب خورشید از فراز تپه‌ها بسیار لذت‌بخش است و می‌تواند ساعت‌ها وقت گردشگران را پر کند.

در کنار این گشت‌وگذارهای فرح‌بخش می‌توان سری هم به صنایع دستی خاص این روستا و ساکنانش زد؛ بافته‌هایی پرنقش و نگار از جمله انواع گلیم ساده و نقش‌برجسته توبره، قالی، پشتی، سفره آردی و... که الهام گرفته از طبیعت پیرامون ایشان است.

از دیگر مکان های دیدنی سمنان در این منطقه کوه دوشاخ عباس‌آباد و شیخ بیارجمند و شن‌های روان، جنگل قطاربند و کلاته‌هایی چون دلبر و گرماب و ماجر را می‌توان نام برد.

در منطقه توران ۴۱ گونه پستاندار، ۱۶۷ گونه پرنده، ۴۲ گونه خزنده و ۲ گونه دوزیست زندگی می‌کنند که شاخص‌ترین آن‌ها همان یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی، از حیوانات اندمیک ایران، هستند.

از سایر پستانداران این منطقه می‌توان به گرگ، شغال، روباه معمولی، كفتار، كاراكال، پلنگ، گربه وحشی يا دشتی، جبير، آهو، پازن، (زير گونه ايرانی) و قوچ وحشی است.

هوبره، زاغ بور، بحری، دليجه، كبك، تيهو، بلدرچين، عقاب دشتی، چاخ لق، كبوتر چاهی، ياكريم، شاه بوف، سبزه قبا هندی، دم جنبان; ابلق، سنگ چشم دم سرخ و گنجش; معمولی از جمله پرندگان اين منطقه هستند.

در میان این پرندگان زاغ بور تنها پرنده بومی انحصاری ایران است که در کنار بوته‌های قیچ زندگی می‌کند. خارتوران بهترین زیستگاه برای این پرنده به شمار می‌رود.

انواع گوناگونی از رده خزندگان در اين منطقه به چشم می‌خورد كه شامل راسته لاک‌پشت‌ها و نيز خانواده آگاماها، سمندرها و اسكينک‌ها است. از ديگر خانواده خزندگان مي‌توان به بزمجه‌ها اشاره كرد. همچنين، از خزندگان شاخص خارتوران هم به‌جز انواع سوسمار و آگاما می‌توان به بزمجه بیابانی ولاک‌پشت مهمیزدار و از راسته مارها به کفچه مار، افعی شاخ‌دار، مار زنگی و انواع مارهای جعفری اشاره کرد.

منطقه خارتوران به دليل وجود ويژگی‌های منحصربه‌فرد، پوشش گياهی خاص (قیچ. درمنه. کاروان کش. خار شتر. گون. گز تاغ) عوارض جغرافيايی پست و بلند اقاليم و... باعث ایجاد اكوسيستمی متنوع و مملو از گياهان، جانوران و حشرات شده است. با تمام اين اوصافی كه ذكر شد منطقه خارتوران را بايد دشت فراموش‌شده در ايران دانست که مورد بی‌مهری، نه‌تنها دستگاه‌های دولتی بلکه، بخش گردشگری واقع شده است.

نویسنده: نرگس صالح نژاد

$('.map-container') .click(function(){$(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){$(this).find('iframe').removeClass('clicked')});