امامزاده میر محمد حنفیه

جاهای دیدنی بوشهر را بیش از همه آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی تشکیل می‌دهند. در کنار آن‌ها، مقاصد مذهبی جای گرفته‌اند؛ بارگاه‌هایی که نه‌تنها مقدس هستند، بلکه غالبا از ارزشی تاریخی نیز برخوردارند.

امامزاده میر محمد حنفیه در جزیره خارک، مدفن پسر امام علی (ع) است؛ هرچند قطعیتی در این‌‌باره وجود ندارد. معماری جذاب بقعه در کنار اهمیت تاریخی آن، این مجموعه را به مقصدی تاریخی فرهنگی در خارک تبدیل کرده است. با کجارو همراه باشید تا بیشتر درباره امامزاده میر محمد حنفیه بخوانید.

بقعه‌ میر محمد حنفیه، یکی از آثار تاریخی و جاهای دیدنی خارک به شمار می‌آید که قدمت آن به قرن هشتم هجری قمری بازمی‌گردد. این بارگاه همواره مورد توجه مردم شیعه و سنی بوده است. گفته می‌شود دریانوردان خارجی، به‌ویژه گردشگران اهل هندوستان و پاکستان، به‌دلیل ارادتی که برای محمد حنفیه قائل بودند، احتیاجات بقعه را برطرف و آن را ساماندهی می‌کردند.

عکس از خبرگزاری سینا (عکاس: احسان محمدحسینی)

بارگاه محمد حنفیه‌ امروزه به‌عنوان اثری تاریخی و فرهنگی شناخته می‌شود. به گفته‌ کارشناسان معماری، بنای آرامگاه در سال ۷۳۸ هجری قمری، در دوره سلجوقی ساخته شده است. این اثر در تاریخ ۱۶ آذرماه ساه ۱۳۷۷ هجری خورشیدی، به‌عنوان یکی از آثار ملی کشور به ثبت رسید.

امامزاده میر محمد حنفیه در استان بوشهر، جزیره خارک قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

گفته می‌شود امام علی (ع)، از بانویی به نام «خوله بنت جعفر بن قیس» از طایفه‌ بنی حنفیه، صاحب فرزند پسری به نام محمد شد که با توجه به تبار مادرش، به محمد حنفیه شهرت یافت. خاندان بنی امیه و بنی مروان ظلم بسیار بر خاندان بنی هاشم انجام می‌دادند و روزگار را بر ایشان تنگ و سخت می‌ساختند. همین امر سبب شد تا محمد حنفیه از مدینه هجرت کند. طبق روایت برخی وی در مسیر بصره به خارک رفت و همان جا چشم از جهان فرو بست.

عکس از وب‌سایت (عکاس: shrines.ir)

اکنون به اعتقاد بسیاری از مردم، پیکر مطهر او در جزیره‌ خارک استان بوشهر قرار دارد. البته در این مورد قطعیتی وجود ندارد؛ چراکه طبق اعتقاد بعضی، مقبره‌ محمد حنیفه در شهر مکه واقع شده است. برخی دیگر نیز بر این باور هستند که قبر محمد حنفیه در شهر مدینه و در قبرستان بقیع قرار دارد. همچنین در روایتی از امام باقر (ع)، چنین آمده است:

در بیماری محمد بن حنفیه، من در کنارش بودم و خودم چشم او را بستم و غسلش دادم و کفنش کردم و نماز بر او خواندم و او را به خاک سپردم.

سید محسن امین نیز سه شهر طایف، مدینه و ایله را مدفن احتمالی محمد حنفیه اعلام می‌کند.

با تمام این تفاسیر، اعتقادات برخی از مردم بر این است که آرامگاه واقع در جزیره‌ خارک استان بوشهر، متعلق به محمد حنفیه، همان فرزند امام علی (ع) است. کتیبه‌ای با همین عنوان نیز در آرامگاه منسوب به او وجود دارد. در این کتیبه چنین نوشته شده است:

هذه المشهد امیرالمومنین محمد بن امیرالامومنین علی

این قاب طولی برابر با ۲.۵ متر و عرضی معادل نیم متر دارد و عبارت فوق بر زمینه‌ کاشی به رنگ آبی و نیز گلبرگ‌هایی به رنگ حنایی، نقش بسته است.

عکس‌های گالری از خبرگزاری سینا (عکاس: احسان محمدحسینی)

بنای امامزاده میر محمد حنفیه معماری جالب و در عین حال ساده و زیبا دارد. «علی بن حسین بخارایی»، نام سازنده‌ این اثر تاریخی است. وی در این بارگاه دو گنبد هرمی شکل و گنبدی دایره‌ای و کوچک را طرحی و اجرا کرده است. نمونه‌های شبیه به این بنا در بغداد و مناطق نزدیک به خلیج فارس دیده می‌شود.

از آجر، گچ و آهک و نیز سنگ‌های محل برای ساخت بنای بقعه استفاده کرده‌اند. امامزاده میر محمد حنفیه در دو قسمت آرامگاه و مصلی ساخته است.

از وب‌سایت mapio.net (عکاس: نامشخص)

بخش آرامگاه چهارگوشی با مساحت ۲۰ متر مربع است. محرابی زیبا در بخشی از آرامگاه تعبیه کرده‌اند که به مصلی راه دارد. احتمالا ساختمان مصلی با فاصله‌ زمانی حدود ۲۰۰ سال پس از ساخت بنای آرامگاه، احداث شده است.

فضای داخلی آرامگاه را با استفاده از کاشی‌های ستاره‌ای هشت ضلعی تزیین کرده‌اند که متعلق به عهد مغول است. روی کاشی‌ها تاریخ ۷۳۸ هجری قمری دیده می‌شود. همچنین در برخی از نقاط فضای درونی آرامگاه، کاشی‌هایی به رنگ آبی روشن، تیره و نیز سفید با لعاب‌هایی از رنگ سیاه را می‌توان مشاهده کرد که احتمال می‌رود پس از نیمه‌ نخست قرن ۱۴ میلادی تعبیه شده‌اند. در بخش محراب آرامگاه نیز کاشی‌کاری‌هایی زیبا و تماشایی کار شده است.

از گوگل‌مپ (عکاس: امیررضا مهرآباد)

مصلی بنایی چهار ایوانی با اضلاع هفت متر است که قسمت ورودی آن در سمت شرقی قرار دارد. در بخش داخلی مصلی تزییناتی زیبا و چشمگیر با استفاده از هنر کاشی‌کاری صورت گرفته است. در این تزیینات از کاشی‌های کوکبی شکلی استفاده کرده‌اند که متعلق به دوران ایلخانی است. تنوع جالبی از رنگ و طرح را در کاشی‌ها می‌توان مشاهده کرد. با وجودی که بخش زیادی از این تزیینات کاشی‌کاری از بین رفته است؛ ولی همچنان می‌توان زیبایی آن را در نوشته‌های در حاشیه‌ کاشی‌ها با خط نستعلیق مشاهده کرد. اشعار سعدی بیشتر این نوشته‌ها را شامل می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به بیت زیر اشاره کرد:

ابر و باد و مه خورشید و فلک در کارند تا تو نانی بکف آری و به غفلت نخوری

بخش بیرونی گنبد آرامگاه و همچنین سر درب ورودی آن، برجستگی‌ها و فرورفتگی‌ها یا همان مقرنس‌ مشاهده می‌شود. ناگفته نماند که گنبد آرامگاه حنفیه‌ خارک، به گنبد آرامگاه دانیال نبی در شوش شباهت قابل توجهی دارد. سطوح جانبی آرامگاه محمد حنفیه‌ جزیره‌ خارک، بیش از چهار متر ارتفاع دارد و در هر یک از گوشه‌های آن، لچکی‌هایی ایجاد شده‌اند. بدین وسیله طرح چهار ضلعی را به چند ضلعی تبدیل ساخته‌اند و گنبدی مضرسی را روی آن ایجاد کرده‌اند. در نمای بیرونی گنبد می‌توان سه دوره و دو ردیف به‌شکل پله‌ را مشاهده کرد که با استفاده از منشورهایی منظم، ایجاد شده‌اند و روی آن‌ها، گنبدی پیازی شکل با یک قبه، قرار گرفته است.

عکس از وب‌سایت seeiran.ir (عکاس: نامشخص)

در این آرامگاه دو قبر دیده می‌شود:

• مقبره‌ اصلی با ضریحی از جنس چوب مشبک‌کاری شده و صندوق قبری ساده که سنگ قبر زیر صندوق قابل‌مشاهده نیست.
• قبر دوم در بخش شمال غربی که به دیوار تکیه داده شده و با توجه به روایات مردم محلی، احتمالا متعلق به معمار و استادکار آرامگاه است.

نویسنده: محبوبه حسنی