- chevron_right کجارو
- chevron_right مجله گردشگری
- chevron_right اخبار
- chevron_right جاذبهها
- chevron_right راهنمای سفر
- تبلیغات در کجارو
تربت جام از شهرهای تاریخی در استان خراسان رضوی است که نزدیک به مرز ایران و استان هرات در افغانستان قرار دارد. این شهر در دورههای مختلف تاریخ کشورمان از جمله یورش مغولها و حمله تیمور لنگ آسیبهای زیادی دید و از هجوم ازبکها و افغانها نیز در امان نبوده است. شهر تاریخی تربت جام از سده سوم و چهارم هجری قمری اهمیت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی فراوانی به دست آورد و در دوره شیخ احمد جامی یعنی سدههای پنجم و ششم هجری قمری شکوفا شد. امروزه آرامگاه شیخ احمد جامی از جاهای دیدنی تربت جام است و در قلب این شهر خودنمایی میکند. با ما همراه باشید تا این عارف بزرگ و آرامگاه او را بیشتر بشناسیم.
آرامگاه شیخ احمد جامی یکی از مهمترین جاهای دیدنی تربت جام به شمار میآید. این آرامگاه در حاشیه شمال غربی این شهر و در کنار مقبره و مسجد خواجه عزیز الله، در محلهای به نام سعدآباد واقع شده است.
منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: هادی دهقان پور
آرامگاه شیخ احمد جامی در مرکز شهر تربت جام و مجاور پارک شیخ جام قرار دارد. برای دسترسی به آرامگاه با استفاده از خودروی شخصی از طریق میدان ولیعصر تربت جام وارد خیابان میر قوام الدین شوید. حدود ۵۰۰ متر جلوتر دور بزنید و وارد خیابان قاضی محمدنعیم شوید؛ سپس نرسیده به پارک شیخ جام، وارد خیابان جامی شوید. این خیابان را طی کنید و وارد خیابان منتهی به آرامگاه شوید. آرامگاه شیخ احمد جامی در حاشیه این خیابان و نزدیک به پارک شیخ جام قرار دارد.
آرامگاه شیخ احمد جامی با ۸۰۰ سال قدمت از جاهای دیدنی تربت جام در استان خراسان رضوی به شمار میآید. این آرامگاه که مدفن و مقبره شیخ احمد جامی محسوب میشود، به سده نهم تا دوازدهم هجری قمری تعلق دارد و امروزه یک مجموعه تاریخی متشکل از بخشهای متنوع و دیدنی است. این اثر تاریخی در ۱۵ دی ۱۳۱۰ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۷۴ بهعنوان یکی از آثار ملی کشورمان به ثبت رسید.
منبع عکس: گوگلمپ؛ عکاس: جلیل بزرافشان
بازدید از آرامگاه شیخ احمد جامی (در سال ۱۴۰۲) رایگان است. شما امکان بازدید از این مجموعه را در هر ساعتی از شبانهروز خواهید داشت؛ اما در حال حاضر (سال ۱۴۰۲) قسمتهایی از مجموعه تاریخی فاقد امکان بازدید هستند. برای گشتوگذار کامل در مجموعه تاریخی شیخ احمد جامی به حدود یک تا دو ساعت زمان احتیاج است.
بعد از وفات شیخ احمد جامی در سن ۹۶ سالگی، بنا به وصیت او پیکرش را در کنار خانقاهش در دروازه معدآباد به خاک سپردند. نفوذ و رابطه خویشاوندی خاندان شیخ با پادشاهان و بزرگان ادوار بعدی، بهخصوص حاکمان «آل کرت» در دوره ایلخانی و پادشاهان تیموری، باعث رونق و آبادی تربت جام شد. این موضوع بهنوبه خود در شکلگیری و توسعه مجموعه معماری آرامگاه شیخ احمد جامی بیتاثیر نبود.
منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: پرنیان ندایی
شیخ احمد جامی که نام کامل او «احمد ابن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی» است، از عارفان، شعرا و موسیقیدانان مشهور قرن پنجم و ششم هجری قمری به شمار میآید. وی در سال ۴۴۰ هجری قمری در روستای نامق از توابع ترشیز (کاشمر فعلی) به دنیا آمد و در سن ۹۵ سالگی در تربت جام درگذشت.
منبع عکس: گوگلمپ؛ عکاس: محسن موسوی زاده
شیخ احمد در سن ۲۲ سالگی دچار تحول روحی شد و به عرفان روی میآورد. او در این دوران از مردم و معاشرت با آنها فاصله گرفت و ۱۸ سال در ارتفاعات نامق و کوهستان بزد، گوشه عزلت اختیار کرد و به مطالعه قرآن، تفاسیر و تحقیق در حال عرفا مشغول شد. سرانجام او به خدمت حضرت خضر (ع) مشرف شد. مذهب شیخ احمد جامی برخلاف ادعای تعدادی از مولفان از جمله «قاضی نورالله شوشتری»، سنت است.
ایشان در سن ۴۰ سالگی به تعلیم، ارشاد، گفتار و نگارش رساله و کتاب مشغول شد و در سفرهایی که به نقاط گوناگون داشت، در میان طبقات مختلف مردم از جمله برخی حکمرانان و زمامداران سیاسی، قدرت و نفوذ به دست آورد. شیخ احمد القابی همچون شیخالاسلام، قطب الاوتاد، شیخ ابونصر احمد ژنده پیل، پیر جام و شیخ جام دارد.
پیشگویی در رابطه با آینده و حوادث پیشرو، شفا بخشیدن برخی از بیماران، درمان افراد فلج، شفای افراد نابینا و دیوانگان، اشراف بر ضمایر و خواندن ذهن افراد و تصرف بر عالم ماده و قوانین طبیعت از جمله کرامات شیخ احمد جامی بودند.
آرامگاه شیخ احمد جامی که از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی محسوب میشود، در واقع یک مجموعه تاریخی متشکل از قسمتهای مختلف است. این مجموعه از بخشهایی همچون مقبره شیخ احمد، ایوان، گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد عتیق، مدرسه امیر جلالالدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو تشکیل شده است. البته الحاقات دیگری از جمله آبانبار، مسجد زیرزمینی و قبور مجاور مزار نیز در این مجموعه وجود دارند که در دورههای مختلف به وجود آمدهاند.
در قسمت شرقی مجموعه آرامگاه شیخ احمد جامی ورودی قرار دارد. این قسمت بهگونهای است که نظر بیننده را به خود جلب میکند. معماری این بخش شامل پیش طاق ورودی، آستانه درگاه با در چوبی و طاقهای دو اشکوبه به طرفین است. در چوبی قدیمی مجموعه با کتیبههای کوفی آراسته شده بود که متاسفانه بهدلیل محو شدن، بیشتر قسمتها قابل خواندن نیست؛ اما ظاهر آن نشان از قدمت بالای این اثر دارد.
منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: پرنیان ندایی
بهطورکلی ورودی از قسمتهای قدیمی مجموعه آرامگاه شیخ احمد جامی به شمار میرود و مربوط به قرن هشتم هجری قمری است. بخش ورودی که از خشت ساخته شده است، در ابتدا هیچگونه تزئیناتی را شامل نمیشد. در دوره ایلخانی نمای مجموعه با گچ سفید تزیین شد و در دورههای بعد با استفاده از گچبریهای زیبا و استفاده از رنگ قرمز ورودی مجموعه را آراستند.
آنچه از همه بیشتر در مجموعه تاریخی شیخ احمد جامی جلب نظر میکند، آرامگاه او است که نزدیک به ایوان مرتفع در فضای باز قرار دارد. آرامگاه با آجر و گچ ساخته شده و به شیوهای خاص از سطح محوطه بالا آمده است. مزار شیخ احمد دو سنگ بهصورت افراشته دارد. اولین سنگ لوح، اصلی محسوب میشود و دارای تزئیناتی همچون گل، برگ و آرایههای گیاهی است. دومین سنگ در قسمت پایین مزار قرار دارد.
منبع عکس: گوگلمپ؛ عکاس: بهراد موعودی
از درون سنگ آرامگاه شیخ احمد جامی درخت کهنسالی با شاخههای فراوان بهصورت خودرو روییده است. با اینکه ریشههای درخت در حال تخریب مزار هستند؛ اما نوادگان شیخ میگویند از او روایتی دارند که طبق آن هیچگاه نباید درختی را قطع کنند.
بعضی از زائران نیز ارادت خاصی به این درخت دارند؛ چراکه معتقدند درخت رمز زندگی، باروری، فناناپذیری، واقعیت مطلق و سرچشمه آب حیات است. از طرف دیگر درخت تمثیلی از تمرکز است و رویش درخت بر جاودانگی یاد و خاطره شخصیت مدفون دلالت دارد. به اعتقاد مردم تربت جام این درخت پسته که بومی ناحیه تربت جام است، بر سر مقابر و مزارهای آزادگان مسلمان ایرانی و بزرگان میروید. مردم نواحی شرق خراسان نیز بر این باورند که درختان از ناف دفنشدگان روییدهاند.
محجری از سنگ مرمر اطراف آرامگاه شیخ احمد جامی را محصور کرده است که ۱۸ پایه از سنگ مرمر سیاه در بین آن قرار دارند.
گنبد و گنبدخانه در قلب مجموعه آرامگاه شیخ احمد جامی واقع شدهاند. چهار نماى خارجى گنبدخانه توسط بناهاى اطراف پوشیده شده است و دیوارهاى گنبدخانه در داخل تا حد کتیبه و هشتبخشی گنبد بالا مىروند. هشتضلعی زیر گنبد از چهار سهکنج و چهار طاقنما ساخته شده است. سطح زیر گنبد را نیز با یک کاربندى پوشاندهاند. ساختمان و طرح بناى گنبد آرامگاه شیخ احمد جامی یادآور مقبره سلطان سنجر در مرو (قرن ۱۲میلادی) و بقایاى آرامگاه تیمورى مجاور مسجد هرات است.
منبع عکس: گوگلمپ؛ عکاس: محسن موسوی زاده
گچبریهای اطراف ورودى غربى نشان میدهند که فضای گنبدخانه در گذشته محراب بوده است. بعدها در زمانى که گنبدخانه دیگر محل برگزارى نماز نبود، درى در آن تعبیه کردند. سه جفت در گنبدخانه مربوط به قرن هشتم هجرى قمری هستند که یکى از آنها تاریخ ۷۳۳ هجری قمری را نشان میدهد. جفت دیگر که در حال حاضر در ورودى غربى (محراب سابق) قرار دارد، مربوط به قرن ۱۵ میلادى است.
دیوارها و گنبد آرامگاه شیخ احمد جامی با طرحهاى هندسى و گیاهى با زمینههاى مختلف آبیرنگ تزیین شدهاند. این موضوع از نظر سبک معماری مربوط به نیمه دوم قرن چهاردهم میلادى است. کتیبه زیر گنبد (گریو) یک کتیبه قرآنى به شمار میآید؛ اما کتیبه بزرگ زیرین آن اطلاعات مهم تاریخى را در بردارد.
گنبدخانه آرامگاه شیخ احمد جامی اولین بنایى است که بعد از گذشت ۹۷ سال از وفات شیخ در سال ۵۳۶ هجری قمری در کنار قبر او برپا شد. از آنجا که این بنا روى قبر شیخ احمد ساخته نشده است، بنابراین مقبره محسوب نمیشود. پس از مرگ شیخ، مزار او محل اجتماع مریدان و فرزندان وى بود و درگذشته این مکان بهعنوان جماعتخانه مورد استفاده قرار میگرفت. وجود چلهخانههاى داخل نیز گواهى بر صحت این ادعا است.
ایوان مجموعه آرامگاه شیخ احمد جامی که حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد، در نیمه اول قرن هشتم هجری قمری بنا شده است. قبل از پایان ساخت ایوان معمار آن دار فانی را وداع گفت و ادامه کار به فرزندش «غیاثالدین بن مطهر» واگذار شد. فضای معماری ایوان با سقف نیمگنبدی و تزیینات کاربندی و دو ورودی مستقل، مسیر ارتباطی به بناهای طرفین خود یعنی مسجد کرمانی و گنبد سفید را پدید آورده است.
دو گلدسته کوتاه ششضلعی در بالاى ایوان جاى گرفتهاند که ساخت آنها را به شخصى به نام «شیخ اسماعیلخان مستوفیالممالک» نسبت مىدهند که مستوفى کل کابل و قندهار در زمان نادرشاه بود.
منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: Devil architect
نماى پشتی ایوان آرامگاه شامل دو بخش مىشود:
در تزیین ایوان آرامگاه شیخ احمد جامی از کاشىیکارى و گچبرى استفاده شده است. در این ایوان دو نوع کاشى متعلق به دو دوره مختلف به کار بردهاند:
علاوه بر کاشىکارى، از گچبرى در چند جاى ایوان استفاده شده است که همگی آنها متعلق به یک دوره نیستند.
مسجد کرمانی در سمت چپ ایوان قرار دارد و نام آن منسوب به معمار «خواجه زکی بن محمد بن مسعود کرمانی» است. در میانه هر ضلع این مسجد یک شاهنشین قرار دارد. سه چلهخانه نیز در زوایای شرقی و غربی ساخته شدهاند. در شاهنشین ضلع غربی مسجد، زیباترین عنصر معماری این بنا، یعنی محراب گچبری شده و نفیس آن به چشم میخورد. محراب مسجد از شاهکارهای معماری قرن هشتم هجری بهحساب میآید.
سقف مسجد کرمانی شامل پنج قسمت است:
زیر گنبد کوچک مسجد و در کف بنا سردابى کشف شد که داخل آن سه تابوت قرار داشت؛ اما هویت مدفونان مشخص نیست.
منبع عکس: گوگلمپ؛ عکاس: امیرحسین مقتدایی
تزیینات داخل مسجد کرمانی شامل تعدادى قوس تزیینى در اطراف حجرهها و گچبرىهایى بهشکل مقرنس در بالاى در چلهخانه است. بالاى چلهخانه و در کمرگاه بنا، کتیبهاى به خط ثلث وجود دارد که بنا را دور مىزند و در بالاى آن مقرنسکاری بسیار زیبایى به کار رفته است. این مقرنسکاری که در طاق شاهنشینها قرار دارد، جمعا هشت لوح گچبرى مشبک دارد که امروزه هفت لوح آن باقى ماندهاند.
نماى خارجى مسجد کرمانى رو به صحن اصلى مزار قرار دارد و متشکل از چهار طاقنما و قابهاى ساده آجرى در حدفاصل آنها است. در این بین دو طاقنمایى که بعد از ایوان قرار گرفتهاند، داراى مقرنسکاریهایی مشابه با اسلوب به کار رفته در داخل بنا هستند و حواشى آنها نیز داراى گچبرىهایى نظیر نمونههاى داخل بنا است.
در خصوص تاریخ ساخت مسجد کرمانی نمىتوان اظهار نظر دقیقى داشت؛ اما احتمال بیشترى وجود دارد که این بنا متعلق به نیمه دوم قرن هشتم هجری قمری باشد.
گنبد فیروزشاهی یا «گنبد سبز» یا «مدرسه امیر جلالالدین فیروزشاه» از بناهای مشرف بر صحن آرامگاه شیخ احمد جامی است. این بنا دارای نقشه چلیپایی و بهشکل چهار ایوانی است که بر فراز آن گنبدی قرار دارد. همچنین گنبدخانهای بهشکل چهارطاقی با چهار شاهنشین و دو طاقنما در بخشهای شرقی و غربی گنبد جای گرفته است. سراسر این بنا را تزیینات زیبای کاشیکاری پوشاندهاند.
منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: پرنیان ندایی
در طاقنماى غربى گنبد فیروزشاهی، محرابى قرار داشت که امروزه تنها قسمتى از حاشیه قوس آن برجاى مانده است. بر فراز طاق درگاههاى شمالى و جنوبى که هر دو بهمنزله ورودى بنا محسوب مىشوند، دو طاق سوار کردهاند که در هر یک از آنها نورگیری جاى داده شده است. مهمترین بخش بنا سقف آن است که با به کارگیرى سهکنجها و کاربندیها، به شیوهاى بسیار بدیع و زیبا پوشیده شده و بر فراز آن گنبدى سوار شده است.
مسجد جامع نو در قسمت غربی مجموعه آرامگاه شیخ احمد جامی واقع است. رواق شرقی این بنا با مسجد عتیق پیوند میخورد. ظاهرا گنبد مقصوره تنها بخش قدیمی مسجد به شمار میآید که توسط «جلالالدین فیروز شاه» در سال ۸۴۶ هجری قمری بنا شده است.
رواق شرقى مسجد جامع نو با مسجد عتیق پیوند خورده است که براى این کار، الزاما بخشى از آن و احتمالا بناهاى مغولى شمال مجموعه تخریب شدهاند. دیوارههاى تکیه حیاط مسجد، طاقهاى رواقها و شبستانهاى طرفین گنبد و مقصوره و تزیینات زیر گنبد نسبتا جدید هستند. به نظر میرسد که گنبد مقصوره تنها بخش اصلى مسجد باشد.
منبع عکس: گوگلمپ؛ عکاس: جلیل بزرافشان
ظاهرا مسجد جامع نو نیز توسط «جلالالدین فیروزشاه» در سال ۸۴۶ هجری قمری ساخته شده است. کتیبهاى به خط ثلث و به رنگ سفید با زمینه فیروزهاى روى کاشى خشتى فیروزهاى رنگى به ابعاد ۲۵ در ۲۵ سانتىمتر نقش بسته است که عبارت «عمل العبد الضعیف حاجى زین ابن محمود الجامع الشیرازى سنه ۸۴۶» روی آن دیده مىشود.
در محوطه مجموعه تاریخی شیخ احمد جام تعدادی سنگ قبر ديده میشوند كه بهصورت عمودی نصب شدهاند و روی آنها نام، نام خانوادگی و تاريخ تولد و وفات اشخاص را با آياتی از قرآن و نقشهای اسليمی زيبا حک کردهاند. ارتفاع سنگها متفاوت است و رنگ سفيد، خاكستری یا سياه دارند. مكان دفن متوفی همسطح با خاک است.
چنین به نظر میرسد که هرچه مقام شخص مدفون در رتبه بالاتری قرار داشت، ارتفاع سنگ مزار او نیز بیشتر بود و ظرافت تزیینات و دقت در ساخت و نقش کتیبهها نیز به همان نسبت افزایش مییافته است. اين گورستان به اهل تسنن تعلق دارد.
منبع عکس: گوگلمپ؛ عکاس: بهنام شمسی
مسجد عتیق در جنوب غربى گنبدخانه قرار دارد و مسجد جامعى با پنج رواق محسوب میشود که رواقهاى محورى، عریضتر از رواقهاى کنارى هستند. در گذشته و در مرکز بنا گنبدى روى چهار تویزه قرار داشت که بعدها ویران شد. در امتداد هر دو رواق، طاقهاى دو طبقه قرار دارند که طاقهاى سلهدار (پاطاق کمى پیش آمده) آن به دو شیوه پرى (عمودى) و رومى (افقى) آجرچینى شدهاند.
در داخل دیوارهای طبقه دوم مسجد عتیق (جبهه غربى) راهرویی تعبیه شده است که چند دهانه آن را مسدود کردهاند. با قضاوت بر آنچه از بنا باقى مانده است، مىتوان گفت تنها دو دهانه غرب گنبد، یعنى دو دهانه مقابل محراب با گچبرى تزیین شده بودند. تزیینات گچبری اسلیمى، لنگه طاقهاى رواق محراب را مزین کردهاند.
منابع عکسها (از راست به چپ): ویکی مدیا، ویکی مدیا، گوگل مپ، گوگل مپ؛ عکاسان (از راست به چپ): پرنیان ندایی، حامد حسنی زاده، جلیل بزرافشان
مسجد زیرزمینی تربت جام در واقع آخرین بنا از ابنیه موجود در مجموعه معماری مزار شیخ احمد جامی به شمار میرود. این مسجد تاریخی در مجاورت فضای ورودی و جنب آبانبار قرار دارد. مسجد زیرزمینی شامل دو قسمت زمستانی و تابستانی است. بخش زمستانی مسجد پایینتر از سطح معابر و گذرگاهها قرار دارد و ساختار آن هویت و اصالتش را به بازدیدکنندگان نشان میدهد.
رباط جام یا کاروانسرای تربت جام یک بنای چهار ایوانی و تاریخی در قلب شهر تربت جام است. با توجه به سبک معماری این رباط میتوان آن را از جمله آثار بهجامانده از دوره تیموریان دانست. این بنا در نمای بیرونی بهوسیله برجهایی در گوشهها محصور شده است؛ بهگونهای که این برجها نقش پشتیبان دیوارها را ایفا میکنند. قسمت ورودی رباط جام به یک هشتی منتهی میشود. این اثر در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۷۷ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۰۱۷ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
منبع عکس: گوگلمپ؛ عکاس: Amin Dr
آرامگاه شاه قاسم انوار که یکی از جاذبه های گردشگری تربت جام محسوب میشود، در ۲۷ کیلومتری شمال غرب تربت جام و در روستای «لنگر» قرار دارد. این آرامگاه محل دفن شاه قاسم انوار، از عارفان و صوفیان اواخر سده هشتم و آغاز سده نهم هجری، است. بنای آرامگاه نمونه بارز معماری اواخر دوران تیموری محسوب میشود. این بنا توسط «امیرعلی شیرنوایی» ساخته شد. بر اساس روایات تاریخی، در ابتدا از این مجموعه بهعنوان خانقاه استفاده میکردند؛ تا اینکه پس از مرگ شاه قاسم، خانقاه تبدیل به آرامگاه او شد. این بنای تاریخی در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۴ هجری شمسی بهعنوان یک اثر ملی وارد فهرست آثار ملی کشورمان شد.
منبع عکس: گوگلمپ؛ عکاس: امیر جنگی
اگر تاکنون از آرامگاه شیخ احمد جامی دیدن کردهاید، نظرات خود را با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
منبع عکس کاور: خبرگزاری ایلنا. عکاس: نامشخص
نویسنده: زهرا صالح نژاد / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی
آثار ملی ایران