مسجد جامع زواره

مساجد جامع که بزرگ‌ترین مسجد هر شهر محسوب می‌شدند، جدا از اهمیت مذهبی، نقش مهمی در اداره امور اجتماعی و فرهنگی شهرها نیز داشتند. مسجد جامع زواره که یکی از قدیمی‌ترین مساجد استان اصفهان به‌حساب می‌آید، اهمیت زیادی در تاریخ شهر زواره داشته است. در ادامه این مقاله به این مسجد تاریخی خواهیم پرداخت.

• آدرس: استان اصفهان، شهر زواره، کوچه‌ پامنار (مسجد جامع) (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محمد لباف

مسجد جامع زواره، در بخش مرکزی زواره، در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی اردستان قرار دارد. این مسجد در کوچه‌ پامنار این شهر واقع شده و تاریخ کهنی در خشت‌خشت آن نهته است.

برای دسترسی به مسجد زواره از میدان طالقانی در مرکز شهر زواره، به‌سمت خروجی شمال‌شرقی حرکت کنید و وارد خیابان امام‌خمینی (ره) شوید. پس از رسیدن به میدان امام‌خمینی (ره)، به‌سمت راست بپیچید و وارد خیابان منتظری شوید. از طریق خیابان فرعی محمود مختاریان قادر خواهید بود تا به کوچه‌ پامنار (مسجد جامع) دسترسی پیدا کنید.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: رضا نجیب

مسجد جامع زواره که به مسجد جمعه شهرت دارد، یکی ازجاهای دیدنی زواره محسوب می‌شود. از این مسجد با عنوان نخستین مسجد جامع چهارایوانی تاریخ جهان اسلام یاد می‌کنند. مسجد جامع زواره در ۱۲ اسفند سال ۱۳۱۵، با شماره‌ ثبت ۲۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع زواره در دوران سلجوقی ساخته شده و کار ساخت آن در سال ۵۳۰ هجری قمری پایان یافته است. قدمت محراب این مسجد که از زیباترین بخش‌های بنا محسوب می‌شود، نیز به سال ۵۵۱ هجری قمری بازمی‌گردد؛ با این وجود، از «مجیرالدوله آل بویه» یا «عمر بن عبدالعزیز آل ابی‌دلف‌» نیز به‌عنوان بانیان اولیه این مسجد در قرن سوم هجری قمری یاد کرده‌اند.

از سوی دیگر، با توجه به این نکته که این مسجد شباهت بسیار زیادی به مسجد جامع اردستان دارد و تقریبا این دو بنا در یک زمان ساخته شده‌اند، می‌توان ادعا کرد که بانی ساخت مسجد جامع زواره و مسجد جامع اردستان، فردی به نام «ابوطاهر بنغالی» بوده است. شاهد دیگر این مدعا کلمه «احمد» به‌حساب می‌آید که در کتیبه‌‌های هر دو مسجد وجود دارد.

گرچه مسجد جامع زواره را نخستین مسجد جامع چهارایوانی تاریخ جهان اسلام می‌دانند، برخی از تاریخ‌نگاران معتقدند که این مسجد در ابتدا سه ایوانی بوده‌ است و در قرن‌های بعدی، ایوانی دیگر به‌آن افزوده‌اند.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: maj raf

ورودی‌های مسجد زواره در اضلاع شرقی و غربی، با آجرکاری و طاق‌نماهای زیبا زینت داده شده است. این ورودی‌ها شما را به‌سمت فضایی طاق‌دار هدایت می‌کند که از آنجا می‌توانید وارد صحن مسجد شوید. صحن مسجد زواره در چهار طرف ایوان و دهانه‌های طاق‌دار دارد و کف آن با آجر و سنگ پوشیده شده است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: مجید سهیلی‌نیا

کتیبه‌ای که تاریخ ساختمان این مسجد در آن نگاشته شده است، برخلاف دیگر مساجد، در قسمت بالای نمای رو به صحن قرار دارد و به خط کوفی بسیار ساده و با آجر تراش و به‌صورت سرتاسری نوشته شده است. این کتیبه شباهت بسیار زیادی به کتیبه‌های قرون پنجم و ششم موجود در بسیاری از بناهای اصفهان و اطراف آن دارد. بعد از بسم‌الله، آیه‌ ۱۸ از سوره‌ توبه دیده می‌شود. سپس متنی تاریخی به چشم می‌خورد که متاسفانه بسیاری از بخش‌های آن از بین رفته و به غیر از قطعات ناقص، چیزی بر جای نمانده است. متن باقی‌مانده از این کتیبه به شرح زیر است:

امر ببناء... الفقیر تا رحمه الله... احمد... ثلثین و خمس مائه.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: رامین منصفی

کتیبه‌ای گچی نیز در قسمت گردن گنبد شبستان محراب وجود دارد که حروف آن به خط کوفی نگاشته و با گل‌ها و برگ‌ها آراسته شده است. زمینه‌ این کتیبه نقوش اسلیمی بسیار زیبا دارد؛ اما متاسفانه بخشی از تزیینات به‌شدت صدمه دیده‌اند. از آثار باقی مانده در این کتیبه، می‌توان دریافت که آیات ۱۸۷ و ۱۸۸ از سوره‌‌ آل‌عمران نوشته شده است و بعد از آن متن تاریخی آمده که ظاهرا حاوی تاریخ احداث گنبد بوده است؛ اما با وضع موجود، نمی‌توان چیزی از آن کشف کرد.

به‌رغم صدماتی که بر کتیبه‌های مسجد جامع زواره وارد شده است، از محراب آن به‌خوبی محافظت کرده‌اند. این محراب حاوی کتیبه‌ای به خط کوفی و دو کتیبه‌ دیگر به خط نسخ است. در قسمت بالای کتیبه‌ خارجی محراب، آیه‌ ۵۲ از سوره‌ هفتم قرآن نگاشته شده است و در یکی از دو کتیبه‌ای که به خط نسخ نوشته شده، مجددا آیه‌ ۱۸ از سوره‌ توبه نگاشته شده است. در کتیبه‌ سوم محراب نیز آیات ۱۸۷ و ۱۸۸ سوره‌ آل‌عمران تکرار شده‌اند.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: رضا نجیب

• بازدید از بخش‌های مختلف مسجد جامع زواره تا غروب آفتاب، به‌غیر از اوقات شرعی امکان‌پذیر است.
• نمازهای جماعت پنج‌گانه در مسجد جامع زواره برگزار می‌شود.
• هنگام بازدید از مسجد جامع زواره، سکوت و احترام لازم برای حضور در اماکن مذهبی را در نظر داشته باشید.
• محله پامنار از محله‌های پرتردد شهر زواره محسوب می‌شود و با کمبود جای پارک مواجه است.
• بازدید از مسجد جامع زواره رایگان است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: مجید سهیلی‌نیا

• آدرس: استان اصفهان، حدفاصل اردستان و زواره (مشاهده در نقشه)

کویر دق سرخ در شمال شرقی زواره واقع شده است و به‌واسطه تپه‌ای با نام «آشیانه عقاب‌ها»، شهرت جهانی دارد. از جمله ویژگی‌های جغرافیایی این کویر می‌توان به کوه‌هایی کم‌ارتفاع در کنار جنگل‌های تاغ، شوره زار و دریاچه نمک دق سرخ اشاره کرد. کویر دق سرخ زیستگاه شغال، روباه، پایکا، چکاوک کاکلی، جغد و باز محسوب می‌شود.

• آدرس: استان اصفهان، شهر زواره، بافت تاریخی شهر، خیابان نمازی (مشاهده در نقشه)

قلعه سنگ بست از آثار تاریخی زواره محسوب می‌شود که در بافت سنتی و قدیمی زواره قرار دارد. قدمت این قلعه که از مستحکم‌ترین قلعه‌های تاریخ ایران به شمار می‌رفت، به دوران اسماعیلیان بازمی‌گردد. قلعه سنگ بست در جریان حمله مغول تا اندازه زیادی ویران شد.

نویسنده: مینا رهبری/ پوریا محمدی پیوند