منار میدان کهنه‌ قم

محله‌های پامنار قم، بافت‌هایی تاریخی در این شهر هستند که محله میدان‌کهنه و محله مدرسه غیاثیه، از جمله معروف‌ترین آنان به شمار می‌روند. مناره تاریخی میدان کهنه یکی از جاذبه‌ های گردشگری قم است و جزو میراث فرهنگی در معرض خطر محسوب می‌شود. این مناره تاریخی به‌واسطه پخش اذان، نقش مهمی در شکل‌گیری هسته‌های اجتماعی ایفا کرده است.

• آدرس: استان قم، شهر قم، خیابان آذر، محله میدان کهنه (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Davoodjalali1365

منار تاریخی شهر قم، در محله‌ای به نام «میدان کهنه‌» و در فاصله‌ بین محله‌ «چهارمردان» و «مسجد جامع» این شهر قرار گرفته است. این مناره همچنین در مجاورت حرم مطهر حضرت معصومه (س)، مدرسه فیضیه، مقابر گنبدسبز و سایر جاذبه‌های شهر قرار دارد.

محله میدان کهنه در شرق حرم حضرت معصومه (س) قرار دارد و با استفاده از بزرگراه عمار یاسر یا بلوار آیت‌آلله طالقانی، دسترسی به آن امکان‌پذیر خواهد بود.

مناره میدان کهنه در طول تاریخ یکی از نمادهای شهر قم به‌حساب می‌آمد. متاسفانه بر اثر گذشت زمان و وقوع حوادث طبیعی، از این اثر تاریخی تنها بخش کوچکی برجای مانده و قسمت اعظم آن از بین رفته است؛ این در حالی است که تزئنیات گچبری ظریف و هنرمندانه‌ آن، با گذشت زمان بسیار، همچنان دیدنی و مثال‌زدنی هستند. منار میدان کهنه در شهر قم، یکی از آثار تاریخی ارزشمند ایران محسوب می‌شود که در آذر ماه سال ۱۳۸۰ به ثبت ملی رسیده است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: مصطفی معراجی

با توجه به کتیبه‌ سنگی مربوط به سال ۹۳۶ هجری قمری که در منار میدان کهنه قرار دارد، نام دیگر این اثر تاریخی «منار چهار سو» است.

منار قدیمی میدان‌کهنه رخدادهای تاریخی متعددی را از سر گذرانده است. در این میان، می‌توان به اشغال شهر قم در طی جنگ جهانی اول توسط نیروهای خارجی اشاره کرد. در آن زمان، گلوله‌هایی از توپ به بدنه‌ مناره شلیک شد که هنگام ورود نیروهای خارجی برای ایجاد رعب و وحشت در بین مجاهدان صورت گرفت.

در طول تاریخ، مساجد بسیاری در مجاورت منار میدان کهنه ساخته شده است و به این مساجد که امروزه اثری از آنان نیست، مسجد منار گفته می‌شد. تنها مسجدی که در عصر حاضر در نزدیکی منار میدان کهنه باقی مانده، به تلاش «مرحوم آیت‌الله حاج میرزا محمد تقی فیض» و در سال ۱۳۱۰ خورشیدی احداث شده است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Davoodjalali1365

مناره میدان کهنه با ارتفاعی بیش از ۲۴ متر و قطری حدود چهار متر ساخته شده است. معماری این منار به‌صورت رگچین آجری است و آن را شبیه اکثر مناره‌هایی احداث کرده‌اند که در دوران سلجوقیان ساخته می‌شد. منار با دو راه‌پله‌‌ به‌شکل مارپیچ و به‌صورت رفت و برگشتی با تعداد ۶۳ پله بنا شده است. امروزه یکی از این راه‌ها به پشت بام و دیگری به فضای داخلی مسجد فعلی می‌رسد که به «مسجد میدان کهنه» شهرت دارد.

با در نظر گرفتن سبک معماری انجام‌شده و نیز اسلوب آجرکاری در این اثر تاریخی، شباهت بسیاری در این منار با «منار مسجد میدان ساوه» و همچنین «مناره‌ آجری خرم‌آباد» مشاهده می‌شود که هر دو متعلق به قرن پنجم هجری قمری هستند. این منار قدیمی نیز همانند دیگر مناره‌های هم‌ دوران خود، دارای کتیبه‌ای آجری در بخش تاج بنا بود که متاسفانه با گذر زمان از بین رفته است.

نخستین‌بار در قرن ۱۲ هجری، «هاتف اصفهانی» در دیوان خود نوشته‌ای را در مورد مرمت گلدسته‌ قدیمی قم ثبت کرد؛ بنا بر نظر کارشناسان، مقصود وی همان منار میدان کهنه است.

کهن گلدسته قم را که ویران بود بنیانش، مجدد شد به حکم او اساس و تازه شد بنیان دبیر خامه هاتف پی تاریخ اتمامش، رقم زد شد ز حکم آصف این گلدسته آبادان

قسمت‌های برجای‌مانده از این مناره بار دیگر در سال ۱۱۹۱ هجری قمری با پیگیری و دستور یکی از امیران زند، مورد ترمیم و تعمیر قرار گرفت. از مأذنه‌ امروزی نیز که بعدها به آن افزوده شده است، تنها نیم قرن می‌گذرد.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: مصطفی معراجی

• بهترین راه دسترسی به منار میدان کهنه، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است.
• محله میدان کهنه، با مشکل کمبود جای پارک خودرو مواجه است.
• در حال حاضر، امکان ورود به مناره میدان کهنه وجود ندارد.
• به‌دلیل امکان ریزش خاک و کاهش روزبه‌روز استقامت منار، بهتر است از نزدیک شدن به آن خودداری کنید.
• محله میدان کهنه بهترین مکان برای لمس زندگی اجتماعی مردم و بافت سنتی شهر قم است.
• بازدید از منار میدان کهنه رایگان است.

• آدرس:استان قم، شهر قم، خیابان طالقانی، در نزدیکی حرم حضرت معصومه (ع) (نمایش روی نقشه)

بازار قدیم قم در حاشیه خیابان طالقانی، یکی از مهم‌ترین مراکز خرید سوغات و کالا در دومین شهر زیارتی ایران محسوب می‌شود. در این بازار اجناس مختلفی از جمله ظروف مسی، پارچه، پرده، پوشاک، خوراکی و... به فروش می‌رسد و به گفته اهالی و گردشگران، از قیمت‌های نسبتا مناسبی نیز برخوردار است.

• آدرس:استان قم، شهر قم، مرکز شهر، حرم حضرت معصومه (س) (نمایش روی نقشه)

حضرت معصومه (س)، خواهر امام هشتم شیعیان است که مقبره وی در مرکز شهر قم قرار دارد. این مجموعه بارگاه مطهر حضرت معصومه (س) دربرگیرنده بخش‌های مختلفی چون مدرسه علمیه، موزه، کتاب‌خانه، آرامگاه‌های متعدد و... است و یکی از مهم‌ترین عبادتگاه‌های جهان اسلام به شمار می‌رود.

نویسنده: محبوبه حسنی/ پوریا محمدی پیوند