پناهگاه حیات وحش میاندشت

پناهگاه میاندشت با وسعت ۸۴ هزار و ۴۳۵ هکتار از مناطق حفاظت شده و جاذبه های گردشگری استان خراسان شمالی است که در شرق شهرستان جاجرم و در جنوب شهر سنخواست قرار دارد.

پناهگاه حیات‌وحش میاندشت از جاهای دیدنی جاجرم و مناطق استپی این شهرستان است که در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی این شهرستان قرار دارد و زیر نظر سازمان حفاظت محیط زیست ایران است. این منطقه از بهترین زیستگاه‌های آهو و یوزپلنگ و دارای پوشش گیاهی و جانوری متنوع است.

این منطقه دارای اقلیم خشک و نیمه خشک  است: تابستان‌های آن گرم و خشک و زمستان‌های آن سرد و خشک است و در تابستان حداقل دما ۳۵+ درجه سانتی‌گراد و در زمستان ۱۰- درجه سانتی‌گراد است. متوسط بارندگی این پناهگاه ۲۵۰ میلی‌لیتر است.

قله خواجه در جنوب شرقی منطقه بلندترین نقطه پناهگاه حیات وحش میاندشت است که ارتفاع حدود ۱۲۵۰ متر را دارد و اطراف کال شور جاجرم که در شمال غربی منطقه قرار دارد، با ارتفاع حدود ۹۵۰ متر، پایین‌ترین نقطه منطقه است.

منطقه حفاظت‌شده میان‌دشت دارای گونه‌های متنوع جانوری و گیاهی و یکی از غنی‌ترین مناطق استپی کشور است. رودخانه فصلی کال شور در منطقه وجود دارد که باعث مشکل کم آبی شده است.

پوشش گیاهی

۱۲۰ گونه گیاهی در این منطقه شناسایی شده است که از میان آن‌ها می‌توان به بابونه سفید، خارشتر، کاکوتی، اشنیان، اسپند، گل جالیزی، درختچه‌های گز و طاق، شور، زنبق، درمنه، ریش بز، تاغ و ‌گون اشاره کرد. بیشتر این منطقه را گیاهان هالوفیت مانند گز و خار شتر و ریش بز و تاغ و ‌گون پوشانده است.

پوشش جانوری

این حیات‌وحش دارای جانورانی مانند روباه معمولی، خرگوش، آنقوت، هوبره، گوسفند وحشی، گرگ، گراز، طرلان، سارگپه پابلند، عقاب شاهی، دلیجه، انواع موش دوپا، سیاه‌گوش، گربه دشتی، گربه پالاس، پلنگ، کفتار راه‌راه، شغال، تشی، زرده ‌بر و خارپشت برانت است.

یوزپلنگ آسیایی در این پناهگاه به طور عادی زندگی می‌کند. از دهه ۱۳۶۰ یوزپلنگی در این منطقه مشاهده نشده بود و همچنین آهوهای این منطقه به شدت کاهش یافته بود. این عوامل باعث شد تا چنین تصور شود که یوزپلنگ در این منطقه رو به انقراض رفته است ولی از سال ۱۳۸۲ یوزهای بالغ و توله چندین بار در این پناهگاه دیده و تصویربرداری شد. همچنین انجمن یوزپلنگ ایرانی با تحقیقاتی که انجام داده چنین نتیجه می‌شود که در این منطقه نسل یوزپلنگ هرگز نابود نشده بود. حداقل ۴ یوز در دو دهه اخیر در این پناهگاه کشته شده است.

در منطقه میان‌دشت، مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی وجود دارد که از سال ۱۳۸۸ شروع به فعالیت کرده است. یوزی جوان به نام کوشکی (متولد ۱۳۸۵ یا ۱۳۸۶) در این مرکز تحقیقاتی در یک مکان فنس‌کشی با وسعت ۱۲ هکتار نگه‌داری می‌شود. غذای اصلی این حیوان خرگوش‌های زنده طبیعت است.

تهدیدات منطقه

دام‌های اهلی در این منطقه وجود دارد که تعداد آن‌ها تا ۵۰ هزار راس هم شده بود، این دام‌ها با چرای بیش از حد خود مهم‌ترین آسیب را به این منطقه وارد می‌کنند. راه‌کارهایی برای کاهش این دام‌ها در سال‌های اخیر صورت گرفته است. این پناهگاه دارای ویژگی دشتی و هموار است این ویژگی باعث شده تا این منطقه در مقابل شکارچیان آسیب‌پذیر شود که نتیجه آن کاهش آهوها (از ۳۵۰۰ راس در دهه پنجاه به حدود ۳۰۰ راس در اواخر دهه ۸۰) شده است. بیش از چهل درصد یوزهای ایران کشته شده‌اند که علت آن جاده‌های این منطقه است.

پناهگاه حیات‌وحش میاندشت در سال ۱۳۵۲ توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران به حفاظت گرفته شد که در آن زمان این منطقه ۳۵۰۰ راس آهوی ایرانی و تعدادی یوزپلنگ داشت که باعث شد از بهترین زیست‌گاه‌های این دو جانور محسوب شود.

نویسنده: فرناز رهبران رنجبر