تخت طاووس نادری و قاجاری | تاریخچه + محل نگهداری و فیلم

تخت طاووس نادری و تخت طاووس قاجاری دو تخت زیبا و مشهور در تاریخ پادشاهی ایران هستند. برخی گمان می‌کنند این دو تخت، یکی بوده‌اند و تخت طاووس نادری با اندکی تغییرات به تخت طاووس قجری تبدیل شده است؛ در حالی که یکی از تخت‌ها به نادرشاه افشار تعلق داشت که آن را پس از فتح هند به ایران آورده بود و دستور ساخت دیگری را فتحعلی شاه قاجار داد.

آنچه باید درباره تخت طاووس نادری و قاجاری بدانید:

• تاریخچه تخت طاووس نادری
• علت نام‌گذاری تخت طاووس نادری
• نام‌های دیگر تخت طاووس
• ماجرای دزدیده شدن تخت طاووس چیست؟
• سرنوشت تخت طاووس نادری
• آیا تخت قاجاری همان تخت طاوس نادری است؟
• تخت طاووس یادگار نفیس از کدامین پادشاهان ایران است؟
• محل نگهداری تخت طاووس
• فیلم تخت طاوس

تاریخچه تخت طاووس نادری

_{منبع عکس: islamosfera.ru}

تخت طاووس به شاه جهان، پادشاه گورکانی هند تعلق داشت که در قرن ۱۷ میلادی حکمرانی می‌کرد. او دستور داده بود الماس گران‌قیمت کوه نور را در تخت طاووس به کار ببرند. شاه جهان در بارگاه عمومی روی آن تخت می‌نشست تا شکوه و جلال حکومت خود را نمایان کند.

محمدشاه گورکانی آخرین شاه امپراتوری مغول هند بود که نادرشاه سپاه او را در سال ۱۷۳۸ میلادی از بین برد و به حکومتش پایان داد. نادر دهلی را فتح کرد و در سال ۱۷۳۹، با تخت طاووس و دیگر غنایم جنگی به ایران بازگشت و آن‌ها را در کلات نادری جای داد. تخت سلطنتی زیبا و جواهرنشانی که نادرشاه افشار بر آن می‌نشست و بعدها به نام «تخت طاووس نادری» شناخته شد، در واقع تخت طاووس شاه جهان هند بود.  

بر بالای این تخت زیبا و مرصع‌نشان، دو طاووس پرگشوده، حکاکی شده بودند که پرهای آن تزییناتی از جواهرات زمرد، یاقوت کبود و سنگ‌های گران‌بها داشتند. مهم‌ترین جواهری که آن زمان روی تخت طاووس کار شد، الماس کوه نور بود.

تخت طاووس نادری را محمدسعید لاهیجی، مشهور به سعیدای گیلانی ساخت. او از شاعران و هنرمندان سرشناس ایران در دوره صفویه محسوب می‌شد که به هندوستان رفته بود. سعیدای گیلانی در دربار هند «بی‌بدل خان» لقب گرفت. این هنرمند که صنعتگر، شاعر و خوشنویس بود، تخت طاووس را برای شاه جهان ساخت و آن را به زیباترین شکل تزیین کرد.

علت نام‌گذاری تخت طاووس نادری

_{منبع عکس: wikipedia}

تخت طاووس نادری با چوبی از روکش طلا ساخته شده بود. علت نام‌گذاری این تخت به «طاووس»، وجود دو طاووس با بال‌های گشوده در بالای تخت بود که بال‌های آن را با جواهرات متنوع و گران‌بهایی تزیین کرده بودند. این تخت برای شاهان گورکانی ساخته شده بود و طبق رسم، هر پادشاهی در هند بر سر کار می‌آمد، جواهراتی به تخت اضافه می‌کرد.

نام‌های دیگر تخت طاووس

_{منبع عکس: fardanews}

تخت طاووسی که نادر با خود از هند آورده بود، به نام تخت نادری و تخت طاووس نادری نیز خوانده می‌شود.

تخت طاووس قاجاری که در دوره قاجار از آن استفاده می‌کردند، با نام‌های تخت خورشید، تخت طاووس فتحعلی‌شاهی و تخت طاووس قجری در منابع آمده است.

ماجرای دزدیده شدن تخت طاووس چیست؟

_{منبع عکس: nody.ir}

روایتی درباره سرقت تخت طاووس نادری وجود دارد که بعد از مرگ نادرشاه افشار، تخت طاووس دزدیده و به افغانستان برده شد. در آنجا الماس کوه نور را از آن جدا کردند و تخت به مرور زمان از بین رفت.

درباره سرقت تخت طاووس قاجاری روایتی در جلد چهارم کتاب «تاریخ بیست ساله ایران» آمده که خلاصه آن چنین است:

در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، یکی از جوانان دربار که ماموریت داشت کاخ برلیانت را تمیز کند، دانه‌ای زمرد درشت را که روی یکی از پایه‌های تخت طاووس بود از جای درآورد و با خود برد. شاه در یکی از مراسم‌های رسمی متوجه جای خالی زمرد بر تخت شد و دستور پیگیری داد. شاه در این زمینه سخت‌گیری زیادی از خود نشان داد؛ طوری که رجال و درباریان از حالت شاه مضطرب شدند.

سرانجام کامران‌میرزا، پسر شاه، سارق را پیدا کرد و زمرد را پس گرفت و آن را در جای خود نصب کرد. او پیش از معرفی سارق به شاه، از ناصرالدین شاه، درخواست «دستخط امان» کرد تا مرتکب جرم را از مجازات معاف کند. جوان گفته بود که دانه را هنگام نظافت زمین در پای تخت پیدا کرده و آن را لای کاغذ گذاشته بود؛ اما چون شاه عصبانی بود، جرئت نداشته آن را اظهار کند.

روز بعد شاه از قضیه مطلع شد و دستور داد جوان را به بدترین شکل ممکن، در حضور درباریان اعدام کنند. کامران‌ میرزا از رفتار شاه ناراحت شد و چند روزی به دربار نرفت. ناصرالدین شاه در نامه‌ای به کامران‌میرزا که از رفتار پدر عصبانی بود نوشت:

جناب آقا، گویا از اعدام آن جوان آزرده خاطر شده مرا ترک کرده‌اید. باید بدانید که این جواهرات و این دستگاه عظیم مال پدر ما نیست؛ آنچه در دست ماست، متعلق به ملت و کشوری است که آن را به امانت به ما سپرده‌اند. ما اگر در خانه خودمان از حفظ و نگهداری اموال عمومی عاجز باشیم، نه‌تنها محکوم به بی‌لیاقتی هستیم، بلکه نسبت به کشور و ملتی خیانت کرده‌ایم.

سرنوشت تخت طاووس نادری

_{منبع عکس: wikipedia}

چند روایت درباره سرنوشت تخت طاووس نادری وجود دارد. یک روایت این است که بعد از مرگ نادر، سرداران سپاه خراسان تخت طاووس را ربودند و آن را به افغانستان بردند و الماس کوه نور را از آن جدا کردند. در این روایت گفته شده که بعد از آن، تخت طاووس مستعمل شد و به‌تدریج از بین رفت.

روایت دیگر این است که بعد از قتل نادرشاه، گنجینه مخفی او توسط علی‌قلی میرزا (جانشین نادر) به تاراج رفت و تخت طاووس نیز توسط سرداران نادر دزدیده شد. آن‌ها تخت طاووس را تکه‌تکه و جواهرات آن را بین خود تقسیم کردند. 

روایت سوم که لرد کرزن (George Curzon) به آن پرداخته، چنین است که آقامحمدخان قاجار هنگام حمله به خراسان، جواهرات نادری را از شاهرخ، نوه نادرشاه، طلب کرد و او نیز باقی‌مانده تخت در هم شکسته نادری را به آقامحمدخان قاجار داد. برخی مورخان هم عقیده دارند آقامحمدخان قاجار تخت نادری را سالم به دست آورد؛ اما آن را خرج ایران کرد.

آیا تخت قاجاری همان تخت طاووس نادری است؟

_{منبع عکس: pinterest}

تخت طاووس نادری را نادرشاه افشار با خود از هند به ایران آورد؛ اما تخت طاووس قجری در ایران و به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شد. 

بر اساس بعضی روایت‌های تاریخی، تختی که نادر با خود از هند آورد، بعد از مرگ او نابود شد و در زمان فتحعلی‌شاه تخت دیگری به تقلید از آن ساخته شد که برای اردوکشی چمن سلطانیه مورد استفاده قرار گرفت. در بعضی منابع این تخت را تخت خورشید یا تخت نادری لقب داده‌اند؛ برای مثال، دهخدا در کتاب خود آورده است که تخت نادری تختی است که در کاخ گلستان در کنار تخت طاووس قاجاری گذاشته شده است.

تخت طاووس قجری از تخت‌های جواهرنشان ایران است که در سال ۱۲۱۶ هجری قمری به فرمان فتحعلی شاه قاجار و به مباشرت حاج محمد حسین خان صدر اصفهانی مشهور به نظام‌الدوله، فرمان‌فرمای اصفهان، توسط جواهرسازان اصفهانی ساخته شد. ساخت تخت یک سال طول کشید و فتحعلی شاه در نوروز سال ۱۱۸۱ شمسی روی آن نشست. این تخت به‌دلیل وجود نشان خورشید در بالای آن، تخت خورشید نام‌گذاری شد.

تخت خورشید از سال ۱۲۲۴ هجری قمری هنگام ازدواج فتحعلی‌شاه با طاووس تاج‌الدوله که ۱۵ ساله بود، به نام همسر فتحعلی‌شاه که بسیار از او رضایت داشت، به تخت طاووس شهرت یافت. در ساخت این تخت، جواهرات و الماس‌های متنوع و گران‌قیمت به کار برده‌اند. زیبایی تخت طاووس قاجاری به‌اندازه‌ای است که شعرای دوره قاجار در وصف آن ابیات بسیاری را سرودند.

تخت طاووس یادگار نفیس از کدامین پادشاهان ایران است؟

_{منبع عکس:farda.news}

آقامحمدخان با تاسیس سلسله قاجاریه و جلوس بر تخت سلطنت ایران، برای انجام تاج‌گذاری به تخت احتیاج داشت. او دستور داد کلاهی ساده برای جلوس او آماده کنند و چون تختی نداشت، تختی ساده برای مراسم او آماده کردند تا مراسم تاج‌گذاری شاه برگزار شود.

فتحعلی‌شاه، تخت عموی خود را شایسته شاهنشاه ایران‌زمین ندانست و دستور ساخت تخت خورشید یا تخت طاووس را داد. تخت طاووس با سلیقه فتحعلی‌شاه ساخته شد. این تخت، شکل مستطیلی دارد؛ طول آن حدود ۳٫۵ متر و عرض آن ۲٫۵ متر است. تخت را به دستور شاه از چوب ساختند و روکشی از زر ناب بر آن گرفتند و با طلای سرخ، زمرد و مروارید روی آن را تزیین کردند. تخت طاووس قاجاری از قطعه‌های مختلف ساخته شد که با پیچ و مهره به هم وصل می‌شدند و دو پله برای بالا رفتن از تخت داشت.

در تخت طاووس مرصع زیبا و میناکاری شده قاجاری، ۲۲,۰۰۰ هزار قطعه سنگ و ۴,۵۲۷ جواهر قیمتی، ۱,۴۴۴ قطعه الماس، ۱,۴۳۱ زمرد، ۸۸۵ یاقوت، ۷۹۷ لعل به کار برده شد. دورتادور تخت ابیاتی در مدح شاهان قاجاری است و نقشی از اژدها نیز در پایین تخت دیده می‌شود. بر بالای تخت، خورشیدی الماس نشان قرار دارد که با کوک می‌چرخد و به این دلیل به تخت خورشید معروف شد.

هزینه ساخت تخت طاووس قاجاری ۱۰۰,۰۰۰ تومان شد. طرح تخت طاووس به آسمان تشبیه شده و خورشید آن، آفتاب آسمان است. سال‌ها بعد با روی کار آمدن ناصرالدین شاه قاجار، او دستور داد تخت را تعمیر کنند و جواهراتی به آن بیفزایند. تخت طاووس با اندکی تغییر در اختیار ناصرالدین شاه قاجار قرار گرفت. این تغییرات شامل افزودن برخی مصرع‌ها با مضمون تعمیر تخت به فرمان ناصرالدین شاه قاجار است. اشعار با خط نستعلیق و مینای لاجوردی روی کتیبه‌های زر در اطراف تخت حکاکی شده‌اند.

تا سال‌ها مردم گمان داشتند که تخت طاووس قجری، همان تخت طاووس نادرشاهی است. تاورنیه سفرنامه‌نویس مشهور دوره قاجار با شخص ناصرالدین شاه درباره تخت طاووس صحبت کرد. ناصرالدین شاه شخصا به تاورنیه گفته بود که دستور ساخت تخت طاووس را فتحعلی‌شاه قاجار داده است. بعد از آن با تطبیق گفته‌های ناصرالدین شاه و شواهد دیگری که درباره سرنوشت تخت طاووس نادرشاهی در دست بود، مشخص شد که این دو تخت با هم یکی نیستند.

محل نگهداری تخت طاووس

_{منبع عکس: isna}

تخت طاووس قاجاری تا قبل از وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ در کاخ گلستان، از جاهای دیدنی تهران، نگهداری می‌شد. بعد از آن به موزه جواهرات ملی منتقل شد. موزه جواهرات ملی ایران واقع در بانک مرکزی، محل نگهداری باارزش‌ترین گنجینه‌های تاریخی کشور و زیباترین تخت و تاج‌های شاهان ایران است. تعداد جواهرات موزه، ارزش و تخمین قیمت آن‌ها مشخص نیست.

در حال حاضر نمونه شبیه‌سازی شده تخت طاووس در تالار سلام کاخ گلستان برای بازدید گردشگران قرار داده شده است.

فیلم تخت طاوس