قبل از سفر به ازبکستان، با فرهنگ و تاریخ این کشور آشنا شوید

آسیای مرکزی، منطقه‌ای است که رازهای خود را برای قرن‌ها مخفی نگه داشته است، به‌خصوص که برخی کشورها نظیر ازبکستان تا همین اواخر در برابر تعامل و ارتباط با دنیا مقاومت می‌کردند. برخی از مسافرانی که به کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سفر کرده‌اند، نتوانسته‌اند فراتر از اسم کشور و جایگاه‌شان به‌عنوان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سابق، به اطلاعات دیگری برسند. به همین دلیل در این مقاله قصد داریم شما را تاحدودی با آداب و فرهنگ و تاریخ مردم ازبکستان آشنا کنیم.

۱. ازبکستان، کلمه‌ جدیدی است

ازبکستان، کلمه‌ی جدیدی است؛ به‌طوری که تا یک قرن پیش اصلاً وجود نداشت. جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان در سال ۱۹۲۵ شکل گرفت. پیش از آن، جمهوری‌های سوسیالیستی شوروی تحت کنترل شوروی وجود داشت که از کشورهای ژئوپلیتیکی سابق نظیر امارت بخارا و خانات خیوه و گوبرنیا ترکستان (بخشی از امپراتوری روسیه) تشکیل شده بودند. پیش از شکل‌گیری جمهوری‌های سوسیالیستی شوروی، مردم آسیای مرکزی به‌صورت قبایل عشایری و تحت حکومت خان‌ها، امیرها و امپراتورها زندگی می‌کردند و بدون توجه به مرزبندی‌های امروزی، در این منطقه رفت‌وآمد داشتند.

۲. ازبکستان فقط به ازبک‌ها تعلق ندارد

قومیت‌های مختلفی از تاجیک و قرقیز گرفته تا اویغور، ترکمن، قره‌قالپاق، افغان و... برای قرن‌ها در کشور کنونی ازبکستان زندگی کرده‌اند. در بخش شرقی کشور، به‌خصوص در بخارا و سمرقند، اکثر مردم خود را از قوم تاجیک می‌دانند و بیشتر آن‌ها و همچنین اهالی شهر فرغانه در منتها‌الیه شرقی کشور، به زبان فارسی صحبت می‌کنند.

در بخش غربی ازبکستان، منطقه‌ای خودمختار به نام جمهوری قره‌قالپاقستان قرار دارد که به زبانی مشابه زبان قزاقی صحبت می‌کنند. سایر ملیت‌ها نظیر ترکمن‌ها، قزاق‌ها و اویغورها نیز حضور پررنگی در مناطق مختلف ازبکستان دارند. همین تأثیرات و تعاملات باعث ایجاد آداب‌ورسوم، غذاها و زیبایی‌شناسی متعددی در این کشور شده است. به‌عنوان مثال، رقص Khorezmian Lazgi را می‌توان از روی لباس‌های رنگ روشن و کلاه‌های پَردار و حرکات پرانرژی، به‌راحتی از سایر رقص‌ها تشخیص داد. سنت باستانی بخارا در موسیقی شش‌مقام و همچنین ریشه‌های ایرانی این شهر نیز درخورتوجه است. سمرقند نیز به‌خاطر نان فطیرش معروف است، نان پف‌داری که از با کره یا روغن حیوانی تهیه می‌شود.

ملیت‌های دیگری نظیر روسی، کره‌ای، گرجستانی، ارمنی، لهستانی، اوکراینی و یونانی نیز طی یک قرن اخیر به ازبکستان مهاجرت کرده‌اند. جالب است بدانید که طبق اطلاعات یک موزه در خیوه، منونیت‌های آلمان (گروهی از مسیحیان که از کلیسای فرقه‌ی آناباپتیست پیروی می‌کنند) در قرن ۱۹ و ۲۰ در خوارزم زندگی می‌کردند. اقلامی که آن‌ها استفاده کرده بودند و همچنین اطلاعات مربوط به چرایی و چگونگی استقرارشان در روستای Oq-machit، در این موزه نگهداری می‌شود.

۳. تنوع فرهنگی ازبکستان از تنوع غذایی آن حکایت دارد

با توجه به اقدامات شوروری مبنی بر کوچ اختیاری و اجباری مردم از محل تولد خود، در ازبکستان، غذاهای متنوعی از گروه‌های مختلف قومی روی یک میز چیده می‌شود؛ به‌طوری که غذاهایی مثل تاتار بلیش (گوشت ریز و پای سیب‌زمینی) و چبورکی (خمیر پفکی سرخ‌شده که با گوشت‌ چرخ‌کرده پر شده است) با ولع و اشتیاق یکسانی خورده می‌شود. غذای کُره‌ای مارکاوچا (هویج خرده‌شده‌ای که طعم‌دار شده است) و پیگودی (آب‌گوشت سرد با نودل و سبزیجات) هم از غذاهای فست‌فود رایج در این کشور به شمار می‌رود. غذای لاگمان هم که متشکل از گوشت و نودل سبزیجات است، به دو روش ازبکی و اویغوری طبخ می‌شود که مدل ازبکی آن حالت سوپی بیشتری دارد. پلو، غذای ملی ازبکستان است که از مواد مختلفی تشکیل شده و در مناطق مختلف به روش‌های گوناگونی تهیه می‌شود، به همین دلیل عاقلانه است که گردشگران به هرجایی می‌روند، این غذا را نیز امتحان کنند.

۴. مهمان‌نوازی، سنت ملی ازبک‌ها است

مهمان‌نوازی یکی از ویژگی‌های مردم ازبکستان است که با افتخار از نسلی به نسلی دیگر منتقل می‌شود. در سفر به این کشور احتمالاً به خانه‌ی یک ازبکی دعوت می‌شوید یا اگر راه‌تان را گم کنید، در کمال مهربانی شما را راهنمایی می‌کنند.

مردم ازبکستان تمام تلاش خود را می‌کنند تا به‌شکل‌های مختلف از تعارف‌کردن نوشیدنی تا راهنمایی شما، به‌عنوان یک مسافر اوقات خوشی داشته باشید. اگر به خانه‌ی یک ازبکی دعوت شدید، انتظار این را داشته باشید که با ذوق‌وشوق، غذاهای مختلفی را برای شما سرو کنند و برای اینکه نشان دهید واقعاً سیر شده‌اید، مقداری غذا در بشقاب خود بگذارید. علاوه بر این، خیلی خوب است که شیرینی یا دسری هم برای روی میز غذا با خود بیاورید.

۵. مردم محلی، دیدگاه متعادلی نسبت به اسلام دارند

با اینکه هر روز تعداد بیشتری از مردم ازبکستان در فعالیت‌های اسلامی مشارکت می‌کنند، اما هنوز هم افراد زیادی هستند که روز جمعه به نماز جمعه می‌روند و روز شنبه را به خوش‌گذرانی مشغول می‌شوند. گردشگران هم به‌غیر از هنگام حضور در یک مسجد فعال، نیازی نیست دست، پا یا سر خود را بپوشانند. علاوه بر این، در مناطق توریستی هر کسی می‌تواند لباس معمول خودش را داشته باشد. در سایر بخش‌های کشور نیز بسته به آداب روستاها بهتر است که زنان و مردان گردشگر لباس متعارف بپوشند. بد نیست بدانید که مردم این خطه از دنیا تا پیش از ورود اسلام، به‌لحاظ تاریخی از مذاهب مختلف زرتشتی، بودایی و هندو پیروی می‌کردند. حتی با وجودِ گرایش اکثریت مردم ازبکستان به اسلام، هم‌زمان با استقرار روس‌ها در آسیای مرکزی، علاوه بر یهودیانی که در نقاطی نظیر بخارا زندگی می‌کردند، مسیحیان نیز در این کشور حضور داشتند.

۶. امیر تیمور، قهرمان ملی است

شما نمی‌توانید به تاشکند بروید و از مجسمه‌ی تیمور سوار بر اسب دیدن نکنید. پس از استقلال ازبکستان، امیر تیمور به‌عنوان چهره‌ای تاریخی انتخاب شد که به ایجاد هویت ملیِ تازه شکل‌گرفته‌ی ازبکستان کمک کرد. امیر تیمور از حامیان هنر و علم بوده است. او سمرقند را به‌عنوان پایتخت امپراتوری خود انتخاب کرد و طبق افسانه‌ها، بهترین معماران و ساختمان‌سازها را از اقصانقاط فتوحات خود به سمرقند آورد تا بناهای جدیدی بسازند. شهرسبز بیشتر به‌خاطر اینکه زادگاه امیر تیمور بوده، معروف است و همان جایی است که تیمور دستور ساخت کاخ Oqsaroy را در سال ۱۳۸۰ داد.

۷. حضور اتحاد جماهیر شوروی احساس می‌شود

با اینکه ازبکستان تمام تلاش خود را به کار بسته تا اثرات اتحاد جماهیر شوروی را از بین ببرد، اما در گوشه‌وکنار این کشور از وسایل تزیینی تا ظروف غذاخوری در بازار لوازم دست‌دوم و خانه‌های مردم و حتی محبوب‌ترین کافه‌ها می‌توان ظواهر آن را مشاهده کرد. به‌غیر از معماری زبره‌کاری و بتنی ساده، معماری‌های فوق‌العاده‌ای در تاشکند وجود دارد که از آن جمله می‌توان به موزه‌ی دولتی تاریخ (State Museum of History) که سابقاً موزه‌ی لنین بوده است و کاخ دوستی ملل اشاره کرد. اگر در امتداد خیابان ناووی، شوتا روستاولی یا اوکورگون قدم می‌زنید، به‌دنبال ساختمان‌های چهار یا پنج‌طبقه‌ی دوران استالین بگردید که نمای آن مزین به تزیینات زیبایی است. بسیاری از ساختمان‌های این کشور دارای سنت تزیینی آسیای مرکزی (الگوها، موزاییک‌ها و حکاکی‌ها) هستند.

۸. ازبک‌ها دوست دارند که از مردم محلی خرید کنند

رونق امروزی صنایع‌دستی در تاریخ مدرن ازبکستان بی‌سابقه بوده است. در دوران اتحاد جماهیر شوروی، هنرمندان اجازه‌ی فعالیت هنری به‌صورت خصوصی را نداشتند و فقط می‌توانستند در کارگاه‌های خاصی فعالیت کنند. در مقیاس گسترده‌تر، توجهی به صنایع‌دستی سنتی نمی‌شد و همین موضوع منجر به افول هنر بومی شد. در واقع طی همین ۱۵ سال اخیر بوده که ازبکستان در زمینه‌ی صنایع‌دستی و مد (با الهام از قومیت‌ها) نظیر تولید ابریشم، گل‌دوزی، سفالگری، منبت‌کاری و غیره، یک رنسانس واقعی را تجربه کرده است. مردم ازبکستان اغلب توجه زیادی به سنت‌های خود نشان می‌دهند و راه‌های متعددی برای تلفیق آن با سبک‌های مدرن پیدا کرده‌اند.

«کانیشکا» (Kanishka)، یکی از برندهای مطرح بومی است که برای چندین سال به همین کار مشغول بوده است. کالاهای ساخت ازبکستان نه‌تنها رنگ‌وبوی فرهنگی بیشتری دارند، بلکه ارزان‌تر نیز هستند. به‌عنوان مثال کالاهای چرمی اصل و خوش‌ساخت در فروشگاه‌های Black Quail با وجودِ کیفیت عالی، ارزان هستند. شعار تبلیغاتی آن‌ها «متولد ازبکستان»، به‌خوبی نشان می‌دهد که نه‌تنها منبع چرم این شرکت، سرزمین ازبکستان است، بلکه طراحی و دوخت آن‌ها به‌شکل کیف پول، کیف دستی، وسایل تزیینی و غیره در داخل کشور ازبکستان انجام می‌شود.

اگر به ازبکستان سفر می‌کنید، کجارو فهرست کاملی از جاهای دیدنی ازبکستان را نیز در اختیار شما قرار داده است تا بتوانید اطلاعات لازم درباره هر جاذبه گردشگری را از جمله آدرس، موقعیت مکانی روی نقشه، ساعات بازدید و... به‌دست آورده و سفر خود را بهتر برنامه‌ریزی کنید.