مرزهای جعلی تا فریب‌های تاکتیکی؛ نکاتی که درباره نقشه‌ها نمی‌دانید
نقشه، تاریخی پر فرازونشیب دارد؛ تاریخی پر از مرزهای جعلی، کشف‌های پزشکی و فریب‌های تاکتیکی. اصلا می‌دانید چرا شمال، همیشه بالای نقشه است و جنوب، پایین آن؟
انسان‌ها همیشه گردوخاک نقشه‌ها را تمیز می‌کنند؛ آن‌ها را مطالعه می‌کنند و وقتی‌که رادارهای ماهواره‌ای از کار می‌افتند، به آن‌ها قسم می‌خورند. نقشه‌ها، در ابتدایی‌ترین حالت خود، ابزاری مفید هستند؛ در عینِ حال، آن‌ها را می‌توان آثار هنری ظریف، اسلحه‌ای جنگی یا حتی داستانی ناب و گویا نیز دانست.
آنچه در ادامه می‌آید را به‌مثابه‌ی راهنمایی کاربردی برای نقشه‌ها و نقاط ضعف آن‌ها در نظر بگیرید. اگر آن‌ها نباشند، همگی گم خواهیم شد.
به چشمان‌تان اعتماد نکنید
مقاله‌های مرتبط:
۱. مرزهای بین کشورها آنقدرها هم که روی نقشه به‌نظر می‌رسد، واضح نیست. در برخی نقاط دنیا، الگوی تعیین مرزهای بین‌المللی فرایندی به‌شدت پیچیده است؛ آن‌قدر پیچیده و حساس که شاید در نظر گرفتن یک نماد واحد برای نشان‌دادن مرز روی نقشه کافی نباشد. شاید هندی‌هایی که از گوگل مپ (Google Maps) استفاده می‌کنند مرز کشور خود را متفاوت از آنچه که برای افرادی از نقاط دیگر جهان نشان داده می‌شود، ببینند. به همین صورت، اگر فردی در چین از این نقشه‌ی آنلاین استفاده کند، مرزها را به شکلی خواهد دید که دیگران در کشورهای دیگر نمی‌بینند.
۲. پیش از آنکه بررسی‌های دیجیتالی آغاز شود، نقشه‌برداری میدانی به‌ویژه در مناطق صعب‌العبور و مناطق گرمسیری کاری بسیار دشوار بود. سال ۱۹۲۴، در مکانی که امروزه به نام غنا شناخته می‌شود، تیمی متشکل از نقشه‌برداران نظامی با قوایی کاملا تحلیل‌رفته، کار خود را به مراحل پایانی رسانده بودند و تنها یک تپه باقی مانده بود که باید آن را بررسی می‌کردند. اما به‌خاطر گرمای طاقت‌فرسای منطقه از کار بیشتر اجتناب کردند و نقشه‌ای ساختگی به‌شکل یک فیل رسم کردند. این طرح تا دهه‌ی ۶۰ در نقشه‌های توپوگرافی باقی ماند.
۳. در دوران جنگ سرد، اتحاد جماهیر شوروی طی برنامه‌ای پیچیده و حساب‌شده، اقدام به رسم نقشه‌های جعلی از قلمروی خود کرده بود. نقشه‌ها طوری تغییر یافته بودند تا مکان‌ها مخفی باقی بمانند و دشمن‌های احتمالی آن‌ها سردرگم شوند.
نقشه‌های جعلی آن‌ها برپایه‌ی مختصات نادرست ایجاد می‌شدند؛ به این معنا معنا که مناظر نقشه‌ها واقعی بودند، اما در محلی کاملا غلط قرار گرفته بودند. شاید هدف‌شان این بود که موشک‌های دشمن هدف‌های واقعی خود را گم کنند.
کدام جهت به‌سمت بالا است؟
۴. از قرن ۱۹ به‌بعد است که به‌طور رسمی همه جهان پذیرفتند که جهت شمال را در بالای نقشه‌ها قرار بدهند. پیش از آن، نقشه‌ها به‌روش‌های مختلفی تراز می‌شدند و غالبا حول همان محوری قرار می‌گرفتند که برای فرهنگ و عقاید غالب آن زمان حائز اهمیت بود. مثلا، محل سکونت امپراتور (که باید از او پیروی می‌کردند)، مکه، طلوع خورشید، ستاره‌ی قطبی و حتی بهشت.
۵. سال ۱۹۹۷، اشلی سیمز یک اطلس از جاده‌های بریتانیا تهیه کرد و وعده داد که اطلس او می‌تواند مشکل دیرینه‌ای که برای استفاده از نقشه‌ها وجود داشت را حل می‌کند. او ادعا می‌کرد نقشه‌ی وارونه‌اش از بریتانیای کبیر (Upside Down Map of Great Britain) شرایط را برای سفری آسان‌تر و ایمن‌تر از شمال به جنوب فراهم می‌کند. نیمی از نقشه‌های این اطلس طوری تهیه شده‌اند که شمال در آن‌ها به‌طور سنتی در سمت بالای نقشه قرار دارد؛ نیم دیگر هم به‌همراه همه متون طوری چرخانده شده‌اند که جنوب در بالای صفحه است. به این معنا ترتیب، چرخاندن دستپاچه و دیوانه‌وار نقشه به جهت‌های مختلف برای خواندن نام مکان‌ها و سپس، برگرداندن آن‌ها به حالت عادی، دیگر از این زمان به‌بعد به فراموشی سپرده شد.
۶. قدیمی‌ترین نقشه‌ی به‌جای‌مانده با ظاهری واقع‌گرا، نقشه‌ای از مناطق آنگلوساکسون‌ها است و سال ۱۰۲۵ تا ۱۰۵۰ تولید شد. این نقشه به‌عنوان نقشه‌ی کاتن (Cotton Map) شناخته می‌شود و در آن، شرق در بالا قرار دارد.
نقشه‌هایی که جهان را تغییر دادند
استفاده از رنگ قرمز در نقشه‌های امپراتوری برینتانیا رواجی گسترده داشت. این کار برای نشان‌دادن اهمیت و قدرت منطقه انجام می‌شد
۷. معمولا برای رسم نقشه‌ی مناطق دورافتاده و تفسیر مناظر از فواصل دور، از زمین‌شناسان استفاده می‌شود. اما کارکنان سازمان زمین‌شناسی آمریکا (United States Geological Survey) در سال ۱۹۶۱ با تهیه‌ی نقشه‌ای از کره‌ی ماه که به‌طور کامل مبتنی برعکس‌های تلسکوپی بود، گامی بزرگ در این راستا برداشتند. نقشه‌ی اجمالی عکس زمین‌شناسی (Generalized Photogeologic) آن‌ها از انواع سنگ‌های قمری و شکل‌های زمینی، نقش بسیار مهمی در برنامه‌ریزی برای اولین فرود انسان به ماه در سال ۱۹۶۹ ایفا کرد.
۸. در زمان شیوع گسترده‌ی وبا در محله‌ی سوهو (Soho) در شهر لندن در سال ۱۸۵۴ که ۵۰۰ نفر را تنها در عرض پنج روز به کام مرگ کشاند، باور عمومی بر آن بود که این بیماری از طریق هوای بد و بوی نامطبوع منتقل می‌شود. دکتر جان اسنو این نظریه را زیر سوال برد: او به انتقال این بیماری توسط آب آلوده مظنون بود. دکتر اسنو با به‌خطر انداختن سلامتی خود، نقشه‌ای از سوهو تهیه کرد که مرگ‌های اخیر همگی در آنجا اتفاق افتاده بودند. نقشه‌ای از وقوع و شیوع مرض از اواخر قرن هجدهم تهیه شد و تنها یک ویژگی به آن اضافه شد: محل پمپ آب در خیابان Broad؛ یعنی همان نقطه‌ای که زندگی همه اهالی به آنجا وابسته بود. علت شیوع بیماری روشن شد. نقشه‌ی او انقلابی به‌پا کرد.
۹. طی جنگ جهانی اول، ارتش بریتانیا بیش از ۳۴ میلیون نقشه تولید کرد. اطلاعات مربوط‌به هدف‌قراردادن توپخانه‌ی دشمن باید به‌درستی و بادقت تمام ترسیم می‌شد. تراز سنگرها و مواضع نیروها هم به همان اندازه مهم بودند. برای اولین‌بار در تاریخ از شناسایی هوایی برای این منظور استفاده شد و اطلاعات محرمانه‌ی بسیار حیاتی برای رسم نقشه‌های تاکتیکی و نقشه‌هایی که وضعیت عملیات‌ها را نشان می‌داد، فراهم می‌شد.
۱۰. طی جنگ جهانی اول، صلیب سرخ از نقشه‌های توپوگرافی فرانسه که توسط بریتانیا تهیه شده بود برای ثبت تعداد کشته‌های میدان جنگ استفاده کردند. آن نقشه‌ها نیز مانند همه نقشه‌های نظامی شامل شبکه‌هایی برای کمک به تعریف و توصیف مکان‌ها بود. نشانه‌هایی که به‌صورت دستی و با استفاده از مداد آبی رسم شده بود به نقشه‌ها اضافه شد تا شمار اجساد را تقریبا در هر ۴۲۰ متر مربع (۵۰۰ یارد مربع) در هر نقشه نشان بدهد. این شبکه‌ها واحدهایی مرتب و دقیق را ایجاد می‌کرد که استفاده از آن‌ها، کار آمارگیری در واقعه‌ای دلخراش را آسان‌تر می‌کرد. این نقشه، تصویری دراماتیک و تکان‌دهنده از واقعیت وحشتناک مرگ ارائه می‌داد.
۱۱. طی جنگ جهانی دوم، سرویس‌های اطلاعاتی بریتانیا شعبه‌ای جدید بنام M19 تاسیس کردند تا به اعضای خود کمک کنند که چگونه از خطر دستگیری دوری کنند یا در صورت زندانی‌شدن، فرار کنند. بخشی از کاری که آن‌ها انجام می‌دادند، توزیع نقشه‌هایی در میان آن‌ها برای فرارهای احتمالی بود. این نقشه‌ها روی ابریشم چاپ شده بودند؛ طوری که در صورت تا شدن جای بسیار کمی اشغال می‌کردند و درون اشیائی مانند تخته‌های بازی و صفحه‌های گرامافون پنهان می‌شدند؛ این‌ها در حقیقت اقلامی بودند که انتقال آن‌ها به‌صورت قانونی به داخل کمپ‌های زندانیان جنگی امکان‌پذیر بود.
دیدگاه