انار ساوه؛ دلبرانه پاییزی
پاییز فصل آمدن دانه‌های سرخ، ترش و شیرین انار است. شهر ساوه معروف‌ترین انار دنیا را دارد که در سفرنامه‌های سیاحان و جهانگردان هم به آن اشاره شده است.
مقاله‌های مرتبط:
ساوه شهر یاقوت‌های سرخ پاییزی است و معروف‌ترین انار دنیا را دارد که حتی برخی از سیاحان و جهانگردان نیز در سفرنامه‌های خود از آن یاد کرده‌اند. در فصل پاییز در کنار گشت و گذار در ساوه می‌توانید این میوه‌ی پاییزی و محصولات دیگر مربوط به آن را تهیه کنید.
انار
منبع: ویکی‌پدیا
نار، گلنار، رمان در زبان عربی و آنار، نام‌های مختلفی است که به انار گفته می‌شود. احتمال می‌رود واژه‌ی انار مانند انجیر و انگور مربوط به زبان‌های غیر آریایی باشد. انار از ایران تا کوه‌های هیمالیا در شمال کشور هند، میوه‌ی بومی است و در کشورهای ایران، افغانستان، پاکستان، عراق، ترکیه، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال، یونان، سرزمین‌های نیمه گرمسیر قاره‌ی امریکا و در ایران در شهرهای ساوه، قم، کاشان، سمنان، گرمسار، کن، ورامین، یزد، کرمان، جنوب خراسان، فارس و بلوچستان کشت می‌شود. ایران با ۶,۵۰۰ هکتار اراضی زیر کشت درخت انار، علاوه بر مرغوب‌ترین، بیشترین کمیت تولید این میوه را نیز در دنیا دارد.
منبع عکس: ویکی‌پدیا
این میوه از قدیمی‌ترین میوه‌های شناخته شده‌ی بشر است و پیش از اینکه بشر کشاوری را آغاز کند، به‌صورت وحشی می‌روییده است. بر اساس شواهد باستان شناختی، شواهدی از انار در هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد به دست آمده و در باغ‌های معلق بابل در بین‌النهرین عراق، درختان انار کشت شده است. این میوه در طی جنگ‌های کارتاژ یا قزطاجنه به ایتالیا راه یافت و سپس مورهای مسلمان آن را به اسپانیا و بعدتر، اسپانیایی‌ها در قرن ۱۸ میلادی این میوه را با خود به کالیفرنیا بردند. هنری هشتم در سال ۱۵۱۸، دانشکده سلطنتی پزشکان را در انگلستان بنا و نشان آن را انار طلاکوب انتخاب کرد؛ در واقع انار، نشان خانوادگی همسر اسپانیایی هنری به نام کاترین آراگون بود و همان بود که نخستین درخت انار را در انگلستان کاشت.
انار در فرهنگ ایران
منبع عکس: ویکی‌پدیا
گیاهی برآمد همانگه ز خون / بدان‌جا که آن طشت شد سرنگون
به‌ساعت گیاهی از آن خون برست / جز ایزد که داند که آن چون برست
گیا را دهم من کنونت نشان / که خوانی همی خون سیاوشان
بسی فایده خلق را هست از اوی / که هست آن گیا اصلش از خون اوی
در فرهنگ و اساطیر ایرانی انار نماد کثرت، فراوانی، جاودانگی و باروری است و آن را از جنس مؤنث می‌دانند. در برخی روایات بیان شده است که اسفندیار؛ شاهزاده‌ی کیانی با خوردن انار رویین‌تن شد و از ریختن خون سیاوش روی زمین گیاهی رویید که به آن گیاه سیاوشان می‌گویند و همان انار است. فرهاد کوه‌کن با شنیدن خبر مرگ شیرین با تیشه به فرق خود زد و در جایی که خون او به زمین ریخت، درخت انار رویید. مورخان یونانی و رومی از کشت درخت انار در دوران هخامنشیان گفته‌اند، پلوتارک از هدیه‌ی یک انار به اردشیر اول هخامنشی یاد کرده که او با دیدن آن از وجود چنین میوه‌ای شگفت‌زده شده است.
از هزاره‌ی سوم پیش از میلاد، لوحی گلی یافت شد که در یکی از دایره‌های تزیینی این لوح نقش انار وجود داشت. از دوران هخامنشیان گوشواره‌ی طلا به‌شکل انار در کردستان به دست آمده که در گنجینه‌ی موزه‌ی ملی ایران نگهداری می‌شود. همچنین در نقش‌برجسته‌های این دوره، نقشی شبیه به گل انار در تخت جمشید و دیگر آثار معماری و هنری باقی مانده است؛ مانند سنگ‌نگاره‌ی معروف خزانه که پادشاه هخامنشی را در حال پذیرفتن نمایندگان سرزمین‌های شاهنشاهی بزرگ هخامنشی به حضور خویش نشان می‌دهد؛ در حالی که به نشانه صلح و دوستی، گلی درشت را در دست دارد. برخی معتقدند این گل نیلوفر آبی است؛ اما بیشتر احتمال می‌رود گل انار باشد. در دوران‌های اشکانی و ساسانی نیز انار جزو نقش‌مایه‌های هنری و معماری است و در گچ‌بری‌ها مشاهده می‌شود.
منبع عکس: ایران بوم
انار در ادیان مختلف
منبع عکس: ویکی‌پدیا
در قرآن کریم سه بار از انار نام برده شده و در سوره‌ی الرحمن آیه‌ی ۶۸، «فیها فاکهته و نخل و رمان»، از آن به‌عنوان میوه‌ی بهشتی یاد شده است. در دین زرتشت در مراسم گواه‌گیری و پیوند زناشویی، انار شیرینی را به دو نیم می‌کنند و آن را به نشان فراوانی بچه به عروس و داماد می‌دهند. مصریان باستان معتقد بودند گذاشتن انار به‌همراه شخص درگذشته موجب امید به زنده شدن دوباره‌ی وی می‌شود. به همین دلیل در کنار توتان خامن، انار یافت شد. انار در دین یهود نماد باروری، رفتار نیک و فروانی و جزو هفت گیاهی است که سرزمین مقدس با آن برکت یافت. طبق سنت یهودیان هر انار ۶۱۳ دانه دارد که یادآور ۶۱۳ فرمان یهود است. در دین مسیحیت نیز نماد حیات جاودان و رستاخیز و در آیین بودا در کنار میوه‌های لیمو و هلو، یکی از سه میوه‌ی متبرک به شمار می‌رود.
انواع انار
منبع عکس: تسنیم
نوع اهلی درخت انار به‌صورت درختی با ارتفاع چهار و پنج متر با برگ‌های کوچک و براق بیضی شکل است. گل‌های این درخت به رنگ‌های سرخ، سرخ و نارنجی و شیپوری شکل است. قطر میوه‌ی آن گاهی تا ۱۲ سانتی‌متر هم می‌رسد و پوست آن سرخ، صورتی مایل به سرخ، قهوه‌ای روشن، سیاه، قهوه‌ای تیره، زرد و کرم رنگ است. در هوای سرد، درخت انار دوام چندانی ندارد و در دمای ۱۰-۱۲ درجه زیر صفر خشک می‌شود. مناسب‌ترین شرایط برای رشد انار، آب و هوای گرم و خشک، خاک و شن رسی و قلیایی است. با روش قلمه زدن می‌توان به تعداد درختان انار افزود و این کار در اواخر فصل زمستان انجام می‌شود. انواع دیگری از درختان انار به‌صورت تزیینی و برای نگهداری در گلدان وجود دارد. انار پاکوتاه یک نمونه‌ی آن است، درختچه‌ی کوچکی که نیم متر ارتفاع دارد و دوره‌ی گلدهی آن طولانی است. انار پُر پَر یا گلنار، با گل‌های درشت و سرخ رنگ نمونه‌ی دیگر این نوع درختان است.
منبع عکس: ویکی‌پدیا
فصل رسیدن این میوه اواخر تابستان تا اوایل فصل پاییز است و زمان برداشت نیز با توجه به محل کشت و نوع آن، از آخر تابستان شروع و تا پاییز ادامه می‌یابد. انواع انار به ترش، شیرین، ملس و دیررس و زودرس تقسیم می‌شود. انارهای محمد علی، پوست سیاه، شیرین پوست، سفید شیرین، آقا محسنی شیرین، انارهای زودرس هستند که تا شهریور برداشت می‌شوند. مهم‌ترین انارهای ایران عبارت‌اند از: شاه چینی، رسمی، خطی، انار ریزه یا انار خرمنی که زمان برداشت آن‌ها آخر مهرماه است.
انار ساوه
منبع عکس: ویکی‌پدیا
سیاحان، جهانگردان و تاریخ نویسان بزرگی در در سفرنامه‌ها و کتاب‌های خود از انار ساوه و مرغوبیت آن یاد کرده‌اند. حمدالله مستوفی قزوینی، جغرافی‌دان قرن هشت هجری قمری در نزهه القلوب آورده:
از میوه‌هاش انجیر، سیب، به، انگور، مرق و انار خمرآباد به غایت خوبست.
آدام اوالئاریوس سال ۱۶۷۳ میلادی هم‌زمان با ۱۰۴۶ هجری قمری دبیر سفیر آلمان در ایران بود در سفرنامه‌ی خود به انار ساوه اشاره می‌کند و بیان می‌کند:
بهترین و آبادترین نقطه‌ی این شهر باغ‌های آن بود که با سلیقه‌ی خاصی درختان بزرگ انار و بادام در آن کاشته بودند.
یاکوب ادوارد پولاک؛ طبیب مخصوص ناصرالدین شاه نیز از جمله افرادی است که در سفرنامه‌ی خود به تعریف از انار ساوه پرداخته است.
منبع: میراث فرهنگی استان مرکزی
در حال حاضر در شهرستان ساوه، ۱۱ هزار هکتار به باغ‌های انار اختصاص دارد. انار ساوه معروف‌ترین انار ایران شامل انواع مختلفی از جمله یوسف خانی، تبریزی، محمد علی‌خانی، شیرین پاییزه، ملس، آلک و ترش است که از بین آن‌ها انار ممتاز ملس، بیشترین صادرات را دارد.
برداشت؛ انارچینی
منبع عکس: سایت میراث فرهنگی استان مرکزی
پاییز برای مردم ساوه فصل آمدن دانه‌های سرخ انار است. در اواسط مهرماه چیدن این میوه‌ی بهشتی شروع می‌شود و اهالی باغدار ساوه و روستائیان، سرگرم و مشغول برداشت محصول خود هستند و جشنواره‌های مختلف انار برپا می‌کنند. اگر در ماه‌های مهر و آبان به این شهر سفر کنید و به باغ‌ها و روستاهای ساوه سر بزنید، به‌راحتی می‌توانید این میوه و سایر محصولات آن مثل رب و لواشک‌های ترش، شیرین و ملس را با قیمت مناسب و به‌طور مستقیم از باغدار تهیه کنید و همچنین خاطره‌های ماندگار و قشنگ از خود و خانواده‌تان در باغ‌های زیبای انار و سایر جاهای دیدنی ساوه ثبت کنید.
منبع عکس: سایت میراث فرهنگی استان مرکزی
انار؛ دارویی بهشتی
منبع عکس: ویکی‌پدیا
ضرب المثلی هندی در مورد خوص انار می‌گوید: این یک میوه صد بیماری را معالجه می‌کند. بقراط، حکیم یونانی، انار را برای رفع التهابات چشمی و تنظیم جهاز هاضمه استفاده می‌کرد و ابوعلی سینا در کتاب قانون خود، خواص گل آن را با نام جُلنار یا گلنار بیان کرده است. این میوه سرشاز از ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند پتاسیم و منیزیم است و آب آن برای تقویت نیروی جسمی و فکری مفید است و از بدن در برابر عفونت محافظت می‌کند. هسته‌ی انار با مخلوط جو برای تغذیه دام‌ها، پوست آن برای رنگرزی و آب تغلیظشدهی آن برای جوهر به کار می‌رود. در گذشته ریشه‌ی پوست آن برای از میان بردن کرم‌های انگل دستگاه گوارش و از پوست آن برای سوخت حمام استفاده می‌شد. به‌طور کلی انار برای تصفیه‌ی خون، پیشگیری از آلزایمر، بیماری‌های کلیوی و سایر بیماری‌ها مفید است.
انار در اشعار فارسی
منبع عکس: ویکی‌پدیا
شاعران فارسی زبان در اشعار خود لب و دندان و رنگ رخسار یار را به انار تشبیه و در پوست نگنجیدن و دل خونین شده را به شکفتن پوست انار تشبیه کرده‌اند.
مولوی
تا چهره‌ی آن یگانه دیدم / دل در غم بی‌کرانه دیدم
گفتی فرداست روز بازار / بازار تورا بهانه دیدم
دل را چو انار ترش و شیرین / خون بسته و دانه دانه دیدم
زه رعالم همه عسل شد/ تا شهد تو در میانه دیدم
حافظ
ز چشم لعل رمانی چو می‌خندد می‌بارند / ز رویم راز پنهانی چو می‌بینند می‌خوانند
خواجوی کرمانی
چو در خیال من آید لب چو دانه‌ی نارت / به بوستان روانم درخت نار برآید
عطار نیشابوری
هر که را دانه‌ی نار به دندان آید / هردم از چشمه‌ی خضرش مدد جان آید
امیر خسرو دهلوی
یک دانه‌ی نار پخته در کام / بهتر ز دو صد سبوی پر درد
سهراب سپهری
آفتابی یکدست، سارها آمده‌اند، تازه لادن‌ها پیدا شده‌اند، من اناری را می‌کنم دانه، به دل می‌گویم: خوب بود این مردم دانه‌های دلشان پیدا بود.
دیدگاه