راهنمای تحصیل در ژاپن

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۶/۰۳ منتشر شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۰۴/۲۶ توسط نویسنده به‌روزرسانی شده است.}

ژاپن یکی از کشورهای پیشرفته آسیایی در سطح بین‌المللی است که بیش از ۷۷۰ مرکز آموزشی و ۲٫۸ میلیون دانشجو دارد و تعداد ۸۶ دانشگاه خصوصی و ۹۵ دانشگاه دولتی در ژاپن در حال فعالیت و ارائه خدمات آموزشی هستند.

در این رابطه، حدود ۱۳۰,۰۰۰ دانشجوی خارجی سالانه در دانشگاه‌های این کشور در حال تحصیل هستند و دولت ژاپن قصد دارد تا سال ۲۰۲۰ با پرداخت کمک‌هزینه تحصیلی و وام این تعداد دانشجو را دو برابر کند. بنابراین، ژاپن مقصد مناسبی برای علاقه‌مندان به تحصیل در خارج به نظر می‌رسد. از طرفی، ژاپن با وجود آثار مخرب ناشی از جنگ‌های جهانی اول و دوم، بمباران اتمی شهرهای این کشور و... یکی از قدرت‌های اصلی اقتصادی جهان و سومین اقتصاد بزرگ جهان از نظر تولید ناخالص داخلی است و در کنار این پیشرفت موفق شده است تا ارزش‌ها، سنت‌ها و رسوم خود را نیز حفظ کند.

از اینرو، در ادامه سری مقاله‌های راهنمای تحصیل کجارو به معرفی نظام آموزشی، بهترین دانشگاه‌های ژاپن و شرایط پذیرش آن‌ها می‌پردازیم.

هر آنچه باید درباره تحصیل در ژاپن بدانید:

• چگونگی نظام آموزشی و مدت هر مقطع تحصیلی
• نحوه ارزشیابی مدارک تحصیلی
• زبان مراکز آموزشی و دانشگاهی ژاپن
• میانگین هزینه تحصیل در ژاپن
• میانگین هزینه زندگی در ژاپن
• محدودیت سنی برای تحصیل در ژاپن
• برترین دانشگاه های ژاپن
• بورسیه تحصیلی و زندگی دانشگاه‌های ژاپن
• تعطیلات پایان سال تحصیلی
• بیمه تحصیلی و درمانی دانشجو در ژاپن
• آب و هوای ژاپن
• کار و ویزای دانشجویی در ژاپن

چگونگی نظام آموزشی و مدت هر مقطع تحصیلی

تحصيلات‌ پيش‌ دانشگاهی

تحصيلات‌ ابتدايی در ژاپن‌ از ۶ سالگی آغاز می‌شود كه‌ دانش‌آموزان‌ در آن‌ دروس‌ پايه‌ را فرا می‌گيرند. مدت‌ تحصيلات‌ ابتدايی (Elementary Schools) شش سال است. سپس‌ دانش‌آموزان‌ وارد دوره‌ دبيرستان‌ می‌شوند كه‌ تحصيلات‌ در آن‌ به‌ دو دوره‌ سه‌ ساله‌ تقسيم‌ می‌شود. تحصيلات‌ ابتدايی و دوره اول دبيرستان (Lower Secondary Schools) در مجموع‌ ۹ سال‌ است‌ كه‌ اجباری است.

در اين‌ زمان‌ دانش‌آموز می‌تواند دبيرستان‌ را ترک كند و در كالج‌های فناوری (College of Technology) ادامه‌ تحصيل‌ دهد يا در سه سال‌ دوره‌ دوم‌ دبيرستان‌ (Upper Secondary Schools) ادامه‌ تحصيل‌ دهد و در پايان‌ دوره‌ ۱۲ ساله‌ تحصيلات‌ پيش‌دانشگاهی، موفق‌ به‌ گرفتن‌ ديپلم‌ دبيرستانی شود. دانش‌آموزان‌ در امتحانات‌ سراسری تحت‌ عنوان‌ NCUEE شركت‌ می‌كنند. اين‌ امتحانات‌ از ۱۸ درس‌ در موضوع‌های زبان‌ ژاپنی، علوم‌ اجتماعی، رياضيات، علوم‌ و زبان‌ خارجی برگزار می‌شود.

تحصيلات‌ دانشگاهی

‌برای ورود به‌ دانشگاه‌های ژاپن‌ داشتن‌ ديپلم‌ دبيرستان‌ و گذراندن‌ موفقيت‌آميز امتحانات‌ سراسری ورودی دانشگاه‌ها (NCUEE) الزامی است. مراكز آموزش‌ عالی در ژاپن‌ به‌ سه‌ دسته‌ دولتی، محلی و خصوصی تقسيم‌ می‌شوند. دانشگاه‌های دولتی و محلی تحت‌ پوشش‌ وزارت‌ آموزش، علوم‌ و فرهنگ‌ ژاپن‌ هستند. دانشگاه‌های خصوصی نيز با مجوز اين‌ وزارتخانه‌ فعاليت‌ می‌كنند و با در نظر گرفتن‌ مسائل‌ آموزشی، درصدی از هزينه‌های خود را نيز از دولت‌ دريافت‌ می‌كنند.

تعداد دانشگاه‌های خصوصی در ژاپن‌ به‌ مراتب‌ از دانشگاه‌های دولتی بيشتر است. از نظر آماری دانشگاه‌های دولتی ۱۸ درصد، دانشگاه‌های محلی ۹ درصد و دانشگاه‌های خصوصی ۷۳ درصد از مراكز آموزش‌ عالی را به‌ خود اختصاص‌ داده‌اند.

‌دوره‌های تحصيلی

۱. دوره‌های حرفه‌ای منتهی به‌ مدرک Associate كه‌ طی آن‌ دانش‌آموزان ‌ بعد از تحصيلات‌ ۹ ساله‌ اجباری و در پايان‌ دوره‌ اول‌ دبيرستان، پنج سال‌ تحصيلی را در كالج‌های فناوری (College of Technology) می‌گذرانند. اين‌ دوره‌ شامل‌ ۱۶۷ واحد (Credits) است. با مدرک Associate، دانشجو می‌تواند متقاضی ورود به‌ سال‌ دوم‌ يا سوم‌ دوره‌ Bachelor در دانشگاه‌ها شود.

۲. دوره‌های دو ساله‌ منتهی به‌ مدرک Associate در صورت‌ داشتن‌ ديپلم‌ دبيرستان‌ در كالج‌ها (Junior College) گذرانده‌ می‌شود. اين‌ دوره‌ شامل‌ ۶۲ واحد(Credits) است. همچون‌ مورد قبل، با مدرک Associate دانشجو می‌تواند متقاضی ورود به‌ سال‌ دوم‌ يا سوم‌ دوره‌ Bachelor در دانشگاه‌ها شود.

۳. دوره (Bachelor (Gakushi که شامل‌ چهار سال‌ تحصيل‌ بعد از ديپلم‌ دبيرستان‌ است. اين‌ دوره‌ در برگيرنده‌ ۱۲۴ واحد (Credits) است. رشته‌های پزشكی، دندانپزشكی و دامپزشكی با شش‌ سال‌ تحصيل‌ تمام‌ وقت‌ نيز شامل‌ ۱۸۸ واحد است.

۴. دوره (Master (Shushi که شامل‌ دو سال‌ تحصيل‌، با شرط‌ داشتن‌ مدرک Bachelor و موفقيت‌ در امتحانات‌ ورودی است. اين‌ دوره‌ شامل‌ ۳۰ واحد (Credits) است. پس‌ از موفقيت‌ در امتحانات، دانشجو موظف‌ به‌ انتخاب‌ كار پژوهشی است‌ و با دفاع‌ موفقيت‌آميز از پايان‌ نامه‌ پژوهشی خود به‌ دريافت‌ مدرک (Master (Shushi نائل‌ می‌شود.

۵. دوره (Ph.D (Hakushi که شامل‌ سه‌ سال‌ تحصيل‌ به‌ شرط‌ داشتن‌ مدرک Master و نيز موفقيت‌ در امتحانات‌ ورودی كه‌ شامل‌ دفاع‌ از پايان‌‌نامه‌ دوره Master است. اين‌ دوره‌ شامل‌ ۳۰ واحد (Credits) است. موفقيت‌ در امتحانات‌ و دفاع‌ از پايان‌‌نامه‌ پژوهشی شرط‌ دريافت‌ مدرک (Ph.D (Hakushi است.

‌نحوه‌ ارزشيابی مدارک تحصيلی

• مدرک Associate به ماخذ «كاردانی» ارزشيابی می‌شود. آن دسته از مدارک دانشگاهی با دو يا سه سال‌ تحصيل و گذراندن معادل‌ حداقل‌ ۶۰ واحد سمتري كه‌ منجر به‌ اخذ مدرک Bachelor نشود، بعد از ديپلم‌ دبيرستان يا پيش دانشگاهی، «كاردانی» ارزشيابی می‌شود.
• مدرک (Bachelor (Gakushi در صورت‌ داشتن‌ ديپلم‌ دبيرستان يا پيش دانشگاهی، «كارشناسی» ارزشيابی می‌شود.
• مدارک (Master (Shushi در صورت‌ داشتن‌ كارشناسی، «كارشناسی ارشد» ارزشيابی می‌شود.
• مدرک (Ph.D (Hakushi در صورت‌ داشتن‌ كارشناسی ارشد، «دكترا» ارزشيابی می‌شود.

زبان مراکز آموزشی و دانشگاهی ژاپن

تحصیل در مقاطع پایین‌تر از لیسانس تحصیل در ژاپن به زبان ژاپنی خواهد بود، اما در سطح تحصیلات تکمیلی امکان تحصیل به زبان انگلیسی نیز وجود دارد. بنابراین، متقاضیانی که قصد تحصیل در ژاپن را داشته باشند، می‌توانند به زبان انگلیسی نیز تحصیل کنند. در نتیجه، در سطح کارشناسی داشتن تسلط کافی به زبان ژاپنی مورد نیاز است. البته فراگیری زبان ژاپنی به مراتب مشکل‌تر از زبان انگلیسی است و اغلب دانشجویان برای تحصیل در ژاپن تحصیل به زبان انگلیسی را انتخاب می‌کنند.

میانگین هزینه تحصیل و زندگی در ژاپن

هزینه حضور سالیانه در دانشگاه های ژاپنی معمولا بین ۵۰۰,۰۰۰ تا ¥۱,۰۰۰,۰۰۰(ین ژاپن) است. برخلاف بسیاری از کشورها، کشور ژاپن یک فرهنگ دانشگاهی ندارد که هزینه را با کیفیت برابر بداند. به عبارت دیگر، دانشگاه‌ها یا موسسات گران قیمت تر در ژاپن ضرورتا به معنای بهترین دانشگاه‌ها نیستند. پس به هنگام ارزیابی دانشگاه‌های ژاپنی توجه به تعداد ساعت واحدهای ارائه شده در هر ترم و کیفیت زیرساخت‌ها و تجهیزات و اساتید دانشکده توصیه می‌شود.

اگرچه هزینه تحصیل در ژاپن نسبت به دیگر کشورهای آسیایی یکی از بالاترین‌ها است، باز هم از بسیاری از کشورهای غربی از جمله انگلستان و آمریکا به مراتب پایین‌تر است. مطابق آمار، شهریه سالیانه یک دانشجو در دانشگاه های دولتی ایالات متحده در حدود $۱۰,۰۰۰ (دلار) یا بیشتر است در حالی که شهریه سالانه یک دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های دولتی ژاپن حدودا ¥۵۳۵,۸۰۰ (ین ژاپن) یا معادل $۵,۵۰۰ (دلار) است که نصف هزینه تحصیل در آمریکا است. اما دانشجویان خارجی در ژاپن هزینه های زندگی روزه مره ای مثل خرید اقلام غذایی، اجاره منزل، خرید کتب و… نیز دارند. بر اساس آمارهای دولتی، میانگین ماهیانه هزینه زندگی دانشجویی در کشور ژاپن در حدود ¥ ۸۹,۰۰۰ (ین ژاپن) یا US$۷۹۰ (دلار) است.

محدودیت سنی برای تحصیل در ژاپن

محدودیت سنی صرفا برای دریافت بورس (و نه برای ادامه تحصیل) در ژاپن اعمال می‌شود. به عبارت دیگر، متقاضی دریافت بورس در زمان ارائه درخواست در مقطع تحصیلات تکمیلی باید کمتر از ۳۵ سال، برای دوره کارشناسی ۱۸ تا ۳۰ سال و فارغ التحصیلان مدارس متوسطه یا معادل آن ۱۷ تا ۲۲ سال داشته باشند.

برترین دانشگاه‌های ژاپن

بورسیه تحصیلی دانشگاه‌های ژاپن

در ژاپن بورسیه‌های تحصیلی متعددی برای دانشجویان خارجی وجود دارد که متداول‌ترین آن‌ها در میان دانشجویان ایرانی بورسیه «مونبوکاگاکوشو» است که دانشجو می‌تواند از طریق سفارت ژاپن در تهران یا تماس مستقیم با استاد راهنما برای طی مراحل و دریافت آن اقدام کند.

تعطیلات پایان سال تحصیلی

آغاز سال تحصیلی دانشگاهی در ماه آوریل و پایان آن در ماه مارس است و کلاس‌ها معمولا به دو ترم تقسیم می‌شوند، ترم اول (آوریل -سپتامبر) و ترم دوم (اکتبر-مارس)؛ ولی بسیاری از دانشگاه‌ها دانشجویان بین‌المللی جدید را در ماه سپتامبر می‌پذیرند. دوره‌های تعطیلات طولانی مدتی در موسسات آموزش عالی ژاپن در سال تحصیلی وجود دارد: تعطیلات تابستانی (اواخر جولای-اواخر ماه اوت)، تعطیلات زمستانی (اواخر ماه دسامبر-اوایل ژانویه) و تعطیلات بهاری (اواخر فوریه-اوایل آوریل).

بیمه تحصیلی و درمانی دانشجو در ژاپن

یکی از مزایای تحصیل در دانشگاه‌های ژاپن بیمه سلامت است که دانشجویان بین‌المللی برای عضویت در این طرح که حدود ۷۰ درصد از هزینه درمان را شامل می‌شود، می‌توانند با ارائه مدارک تحصیلی خود برای آن اقدام کنند.

آب و هوای ژاپن

ژاپن در فصل‌های مختلف سال آب و هوای متفاوتی دارد. زمستان‌های ژاپن سرد و تابستان‌های آن معتدل گرم و شرجی است. ژاپن کشوری جزیره‌ای است و به ویژه در شهرهای ساحلی میزان رطوبت زیاد است. اما در بهار و تابستان برخی مناطق آن آب و هوای بسیار مناسبی دارد. در زمستان میانگین درجه حرارت این کشور در نقاط مختلف متفاوت است، اما به‌طور متوسط بین ۶ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد در نوسان است. از ماه مارس که همزمان با عید نوروز است، آب و هوای این کشور با فرار رسیدن بهار گرم‌تر می‌شود و در تابستان به میانگین ۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.

کار و ویزای دانشجویی در ژاپن

دانشجویان خارجی که تحصیل آن‌ها در ژاپن بیش از سه ماه به طول می‌انجامد، باید برای دریافت ویزای دانشجویی اقدام کنند. برای این کار دانشجو ابتدا باید گواهی شایستگی اخذ کند، که این گواهی را موسسه آموزشی که دانشجو از ان پذیرش گرفته است، به وزارت امور خارجه ژاپن ارسال می‌کند. زمانی که این گواهی ارسال شد، دانشجو باید از طریق سفارت ژاپن در ایران به دریافت ویزای دانشجویی اقدام کند.

جدا از اصل این گواهی و یک کپی از آن دانشجو باید پاسپورت معتبر، فرم ویزای دانشجویی و همچنین یک قطعه عکس پاسپورتی هم به سفارت ارائه کند.

اخذ ویزا برای والدین یا همسر دانشجو

همسران و فرزندان دانشجویان بین‌المللی که در دانشگاه‌، کالج، کالج آموزش‌های حرفه‌ای و غیره تحصیل می‌کنند، می‌توانند در ژاپن تحت ویزای «وابسته» وضعیت اقامت بگیرند، مشروط به اینکه دانشجویان بتوانند هزینه‌های زندگی همسر و فرزندان خود را متحمل شوند.

شرایط کار دانشجویی در ژاپن

برای داشتن اجازه کار پاره وقت دانشجویی در ژاپن مجوز کار لازم است. در قدم اول جهت دریافت این مجوز باید نشان دهید که کار پاره وقت هیچ گونه تداخلی با درس و دانشگاه شما نداشته و به روند تحصیلی تان آسیب وارد نمی‌کند . کشور ژاپن ، شما را با هدف آموزش و تحصیل در دانشگاه پذیرش کرده از این رو هر موردی که باعت ایجاد مشکل در امر آموزش دانشجو شود، ممنوع است. علاوه بر این باید ندانشجو ثابت کند که به درآمد حاصل از کار برای تامین هزینه‌های تحصیلی یا زندگی در این کشور نیاز دارد و به منظور پس انداز و یا ارسال به خارج قصد کار ندارد. همچنین، کار دانشجویی نباید به هیچ وجه شامل کارهای تمام وقت شود.

میزان ساعات کار مجاز در هفته تا سقف ۲۸ ساعت است و در زمان اتمام تحصیل، مجوز کار نیز باطل خواهد شد. ساعت کاری مشخص شده می تواند بین دو کار و یا بیشتر تقسیم شود. از جمله کارهای پاره وقت موجود در ژاپن برای دانشجویان می‌توان به کار در رستوران‌ها، فروشگاه‌ها، پذیرش هتل، منشی، ترجمه، تدریس خصوصی، مترجمی و غیره اشاره کرد.

چنانچه قصد داشته باشید ساعات کاری خود را به بیش از ۲۸ ساعت در هفته افزایش دهید، باید مجوز دریافت کنید. اگر پروژه‌های پژوهشی و آموزشی داشته باشید امکان دریافت مجوز کار بدون محدودیت برای شما وجود خواهد داشت .

نحوه درخواست مجوز کار در ژاپن

نحوه درخواست مجوز کار در ژاپن به دو صورت قابل انجام است: 

• دانشجو باید قبل از ورود به این کشور، فرم تقاضا را تکمیل کرده و به محض ورود آن را به افسر مهاجرت تحویل دهد.
• در صورتی که در ژاپن اقامت دارید اما اجازه کار پاره وقت دانشجویی در ژاپن دریافت نکرده‌اید، به اداره مهاجرت مراجعه و فرم لازم را تکمیل کنید. اداره مهاجرت درخواست شما را بررسی کرده و مجوز لازم را صادر می‌کند.