چله شو، شب زنانه مازندران چگونه می‌گذرد؟

شب یلدا که در زبان محلی مازندرانی به «چله شو» معروف است، یکی از مهم‌ترین جشن‌های این منطقه به شمار می‌رود. این جشن که در دل زمستان برگزار می‌شود، ریشه‌های عمیقی در فرهنگ مازندران دارد و به همین دلیل، طی سالیان متمادی همچنان زنده مانده است. از جمله رسوم این جشن می‌توان به شب‌نشینی، صرف تنقلات و میوه، تفال به حافظ و انجام‌دادن بازی‌های متنوع اشاره کرد. قصه‌گویی مادربزرگ‌ها و فال گردو نیز از بخش‌های جالب این مراسم هستند که جذابیتی دوچندان به آن می‌بخشند. در ادامه با ما همراه باشید تا به معرفی چله شو مازندرانی و آداب و رسوم آن بپردازیم.

درباره چله شو در مازندران بیشتر بدانید:

چله شو، سنتی قدیمی و جذاب در استان مازندران است که به مناسبت شروع فصل سرما و از راه رسیدن زمستان و چله بزرگ برگزار می‌شود. «چله» به معنی یک دوره چهل روزه است که از اواخر آذر آغاز می‌شود و تا اواخر دی ادامه پیدا می‌کند. «چله شو»، نام مازندرانی شب یلدا است و شب نخست آن «گت چله» نامیده می‌شود. در این شب، زنان مازندرانی از صبح آخرین روز پاییز، با شور و شوق به تدارک این جشن باستانی می‌پردازند.

منبع عکس: caspian24.ir؛ عکاس: نامشخص

یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم مازندرانی‌ها در چله شو، شب‌نشینی است. در چله شو خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و با گفت‌وگو، خوردن غذا و تنقلات، انجام بازی‌هایی از جمله کشتی و مچ‌اندازی، خواندن آواز و شعر و انجام رقص‌های محلی، به استقبال ایام سرد سال می‌روند.

منبع عکس: iribnews.ir؛ عکاس: نامشخص

یکی از اشعار معروفی که به‌شکل آواز در مراسم چله شو می‌خوانند، این شعر است:

اَی بیَمو چِلّه شو بَخِر بَخِره نصفه شو کئی تیم و اِنارتیم دَکِردِمه شه بِتیم بِشتِزیک بَوین جان دِرِس هَکرده می نَنجان هندونه رِه قف بَزِن قَچِل قَچِل تب بَزِن تا سِواءی کِرسی بِن هَی شون بَکِش می اِشکِم

برخی از خانواده‌های مازندرانی در شب یلدا، پس از خوردن شام، برای شب‌نشینی به خانه خویشاوند بزرگ‌تر می‌روند. در شب‌های سرد و برفی، اهالی روستاهای مازندران دور کرسی‌های گرم جمع می‌شوند و در گرمای آتش و با صرف چای داغ، به معاشرت می‌پردازند. سالخوردگان از خاطرات گذشته خویش می‌گویند و از سرماهای سخت زمستان‌های گذشته، از یخ بندان‌ها و دیده و شنیده‌‌های خود صحبت می‌کنند.

فال گرفتن یکی از رسوم جالب شب چله مازندران است. در چله شو بزرگ خاندان، به نیت همه اعضای خانواده «فال حافظ» می‌گیرد و فال را با صدای بلند در جمع می‌خواند.

منبع عکس: رکنا؛ عکاس: نامشخص

«فال گردو» یکی دیگر از آداب و رسوم چله شو است که برای انجام آن یک سینی بزرگ گردو را روی میز می‌گذارند و در انتهای شب هریک از اعضای خانواده با چشم بسته مقداری از گردوها را برمی‌دارد. اعضای خانواده موقع خواب گردوها را زیر بالش می‌گذارند و صبح روز بعد شروع به شکستن آن‌ها می‌کنند. اگر مغز گردوها سفید و خوب باشد یعنی نتیجه فال خوب از آب در آمده است و آن‌ها به آرزوی خود خواهند رسید.

«فالگوش ایستادن» یکی دیگر از فال‌های جالب در بین مردم مازندران است. دختران یا زنان کلید و آینه در دست می‌گیرند و سر راه عابران پیاده می‌ایستند. آن‌ها باید با گوش دادن به صحبت‌های عابران پیاده فال خود را تعبیر می‌کنند.

رسم جالب قاشق زنی نه‌تنها در مازندران بلکه در شهرهای دیگر نیز اجرا می‌شود؛ اما رواج گذشته را ندارد. در چله شو زنان و دختران مازندرانی روی صورت خود را با چادر می‌پوشانند و با یک قاشق چوبی بزرگ یا ظرف سراغ خانه همسایه‌ها می‌روند و در می‌زنند. آن‌ها با باز شدن در قاشق چوبی یا ظرف خود را به‌سمت همسایه می‌گیرند و بدون اینکه حرفی بزنند از همسایه درخواست پر کردن ظرف با خوراکی‌ها و تنقلات یلدایی را می‌کنند.

منبع عکس: ساعد نیوز؛ عکاس: نامشخص

یکی از زیبایی‌های چله شو در استان مازندران تقسیم کردن شادی این شب با نزدیکان و عزیزان است. در شهرستان کلاردشت استان مازندران رسم هدیه بردن برای تازه‌عروس‌هایی که عقد کرده‌اند و در خانه پدر زندگی می‌کنند بسیار جالب‌توجه است. به مناسبت چله شو، خانواده داماد تمام مایحتاج شب یلدا، از بوقلمون، مرغ و ماهی گرفته تا هدیه‌ای به نام «تیکه‌ای» را هنگام غروب آفتاب به خانه عروس می‌فرستند.

چله شو به اعتقاد مردم مازندران یکی از خوش‌یمن‌ترین ایام سال برای گذاشتن قرار عقد و عروسی است. در این شب خانواده‌هایی که قصد وصلت با یکدیگر را دارند، به دیدار یکدیگر می‌روند تا درباره قرار عقد، عروسی و شروع زندگی مشترک فرزندانشان صحبت کنند.

منبع عکس: talarkadeh.com؛ عکاس: نامشخص

شب یلدا بهانه‌ای برای شادی و کنار هم بودن شناخته می‌شود؛ اما برای خانواده‌هایی که عزادار عزیز از دست رفته خود هستند، معنای متفاوتی دارد. مردم مازندران در این شب با حضور در خانواده بستگانی که عزیز خود را از دست داده‌اند با آن‌ها ابراز همدردی می‌کنند و شب یلدا را در کنار یکدیگر می‌گذرانند.

خوراکی‌های محلی، پای ثابت سفره‌های چله شو مازندران هستند. میرزا قاسمی، ته چین مازندرانی، فسنجان با مرغ یا اردک، کوکو سبزی، کباب و خورشت آلو از محبوب‌ترین غذاهای این سفره محسوب می‌شوند. مردم غرب مازندران به‌ویژه ناحیه کلارستاق، سبزی پلو با ماهی، اردک یا مرغ را به‌عنوان غذای چله شو آماده و میل می‌کنند. برخی از خانواده‌ها نیز غذای لذیذ و مقوی برنج با گوشت خروس را برای غذای چله شو در نظر می‌گیرند.

منبع عکس: dorkam.com؛ عکاس: نامشخص

آجیل و شب‌چره در سفره شب چله به چشم می‌خورد که شامل گندم و نخود برشته، کشمش، بادام، تخم هندوانه و کدو، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک می‌شود. پرتقال، ازگیل، نارنگی، سیب، لیمو شیرین و خربزه نیز زینت‌بخش سفره‌های چله شو هستند.

در این شب بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دور هم جمع می‌شوند و با خوردن هندوانه، ماست، میوه و آجیل، سرمای فصل زمستان را از خود دور می‌کنند. اعتقاد بر این است که با خوردن ماست یا هندوانه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردشان نمی‌شود.

وجود نعمت‌ها و میوه‌های فراوان در بازار، زحمت مادران را کم کرده است؛ اما در گذشته غذاها و خوراکی‌های محلی چله شو از ماه‌ها قبل با مهر مادرانه برای این منظور آماده می‌شدند. مادران مازندرانی، هندوانه را از تابستان در داخل آویزهای حصیری، قرار می‌دادند و در مکان‌های سرد آویزان می‌کردند تا برای شب یلدا سالم بماند. برای نگهداری انار هم از چنین روشی استفاده می‌کردند.

منبع عکس: blog.okcs.com؛ عکاس: نامشخص

در شب چله، نوعی شیرینی با نام پیسه گنده با آرد برنج، برنج پخته، گلاب، گردو و شکر سفید درست می‌شود. زنان، این مواد را با هم مخلوط و خمیری درست می‌کنند که به‌شکل شیرینی درمی‌آورند و به‌صورت خام سرو می‌کنند. علاوه بر این، یکی از خوشمزه‌ترین شیرینی‌ مازنی‌ها در این شب «پشت زیک» است که با کنجد و شکر درست می‌شود.

مردم مازندران مثل دیگر اقوام ایرانی اهمیت ویژه‌ای برای چله‌شو قائل هستند و هر سال این جشن را باشکوه‌تر برگزار می‌کنند. زنان مازندرانی میراث‌دار فرهنگی هستند؛ بنابراین انتقال آموزه‌های فرهنگی توسط زنان مازندرانی به نسل جوان از همین طریق صورت می‌گیرد.

زنان مازندرانی از روزها قبل‌ از چله شو برای تدارکات وسایل شب یلدا در تکاپو هستند تا این آیین همان‌گونه که از پیشینیان بر جای مانده است تداوم پیدا کند. یکی از بهترین مناسک شب یلدا بی‌شک مهیا کردن ته چین مازندرانی توسط مادران است. همچنین قصه‌گویی مادربزرگ‌ها پای ثابت شب چله در مازندران محسوب می‌شود و شاید به همین دلیل هم شب یلدا به شب فرهنگی زنان در این استان تبدیل شده است.

منبع عکس: رکنا؛ عکاس: نامشخص

جشن‌های سنتی از جمله چله شو از داشته‌های فرهنگی غنی ما هستند که باید در پاس‌داشت آن‌ها کوشا باشیم. شما می‌توانید نظرات و تجربه‌های خود را درباره این موضوع با ما و سایر کابران کجارو در میان بگذارید.

منبع عکس کاور: برنا؛ عکاس: نامشخص