روزشمار: ۵ مهر؛ آغاز سلطنت «خسرو پرويز» پادشاه معروف سلسله ساسانی

خسرو دوم یا خسرو پرویز بعد از مرگ هرمز چهارم در بيست و ششم سپتامبر ۵۹۰ میلادی به سلطنت نشست و تا سال ۶۲۸ میلادی، بیست و چهارمین پادشاه ساسانی و از نامدارترین شهریاران دودمان ساسانیان است. برای دست‏يابی به تخت و تاج شاهی، با واگذاری ارمنستان به روم، از حمايت امپراتور روم بهره گرفت. «خسرو دوم» نامی است که رومیان به وی داده‌اند، مورخان ایرانی وی را خسرو پرویز (اپرویز) گفته‌اند. او به‌جای پدرش، هرمز چهارم بر تخت پادشاهی نشست. در آغاز پادشاهی، با شورش بهرام چوبین رویارو شد و پس از شکست از سپاه وی به روم گریخت.

هرمز چهارم پدر خسرو، توسط گستهم که از دودمان بزرگ اسپاهبدان بود و دایی خسرو پرویز به شمار می‌رفت، و برادر گستهم، بندوی (وندوی)، از سلطنت خلع و به زندان افکنده شد.

طبری نوشته است که بهرام چوبین حیله کرده و هرمز چهارم پدر خسرو پرویز، می‌پنداشت، خسرو سر آن دارد که به‌جای او شاه شود. خسرو که در این زمان، از ترس پدر به آذربایجان رفته بود، شتابان به تیسفون باز آمده و در سال ۵۹۰ میلادی، تاج شاهی بر سر گذاشت.

بهرام چوبین (بهرام ششم)، یکی از سرداران ارتش که از دودمان مهران، یکی از هفت خاندان ممتاز ساسانی بود، به پادشاهی خسرو تن در نداد و خود ادعای شاهنشاهی کرد. خسرو مجبور شد با قیام بهرام چوبین به مقابله بپردازد. وی قشونی برداشته، به جنگ او رفت، اما شکست خورده و متواری شد و باآن‌که سپاه بهرام او را تعقیب می‌کردند، از دجله عبور کرده و به امپراتور روم موریکیوس (موریس) پناهنده شد.

خسرو در روم با قیصر موریکیوس توافقاتی کرد. امپراتور مزبور حاضر شد خسرو را پسر خود دانسته، از او حمایت کند تا به پایتخت ایران برگردد. به شرط این‌که خسرو در ازای این همراهی ارمنستان ایران و قلعه دارا را به بیزانس واگذار کند. پس از آن خسرو با سپاهی که قیصر در اختیارش گذاشت به ایران بازگشت.

در این هنگام بهرام چوبین بعد از شکست دادن خسرو وارد تیسفون شده، به تخت نشسته و به نام خود سکه زده بود. با همیاری نجبای تیسفون و تعدادی از بزرگان اهل ارمنستان که به خسرو پیوسته بودند، خسرو در حوالی گنزک آذرآبادگان با بهرام وارد جنگ شد و او را شکست داد و دوباره بر تخت شاهی ایران نشست. بهرام به ترکان پناه برد و در شهر بلخ ساکن شد و بعدها در همین شهر نیز درگذشت.

اندکی بعد با حمایت قیصر روم و با سپاهی که وی در اختیارش گذاشته بود به ایران بازگشت، بهرام را شکست داد و تاج و تختش را پس گرفت. بازگشت خسرو به سلطنت در سال ۵۹۱ میلادی به وقوع پیوست. موبدان از بازگشت خسرو به سلطنت چندان شادمان نشدند، چراکه معتقد بودند که اقامت در روم باعث شده نسبت به مسیحیت دل‌بستگی پیدا کند. افزون بر این همسر برگزیده وی شیرین نیز مسیحی بود. داستان عشق آن دو از پرآوازه‌ترین داستان‌های عاشقانه ادبیات فارسی است و یک نسخه معروف آن را نظامی گنجوی سروده است.

قیصر روم همچنین دخترش که مریم نام داشت را به زنی به او داد که برای او پسری به نام شیرویه آورد که بعدها پدر را زندانی و به قتل رساند و تخت شاهی را غصب کرد. 

در زمان خسرو پرویز، با پیش‌روی‌های سپهبدهایش همچون شهربراز و شاهین بهمن‌زادگان، مرزهای ایران به نهایت گستره خود رسید و موسیقی و هنر رونق یافت. او را آخرین پادشاه قدرتمند ساسانی می‌دانند. پس از او، هرج و مرج و جنگ داخلی، به‌همراه طاعون کشور را فرا گرفت، و شورش‌های زیادی برخاست که کشور را به مرز نابودی و زمینه را برای گشودن ایران به دست سپاه اسلام فراهم کرد. خسرو پرویز همواره از شخصیت‌های مورد توجه در ادبیات فارسی بوده است.

وی در دوران سلطنت خود توانست مناطقی از آسيای صغير، فلسطين، شام و مصر را به تصرف درآورد و قدرت خود را گسترش دهد.

از ديگر حوادث زمان حكومت خسرو پرويز، جنگ‌‏های طولانی‌مدت وی با امپراتوری روم بود كه به جهت حمايت از امپراتور مقتول روم كه حامی پادشاه ايران بود، آغاز شد و بعد از بيست و چهار سال در سپتامبر ۶۲۷ میلادی، خاتمه يافت. شكست از روم و شورش سرداران سپاه ايران سرانجام به قتل خسرو پرويز انجاميد و پسرش شيرويه زمام امور را به دست گرفت.

در همین روز:

• نخستين دسته داوطلبان هواپيمایی كشور فارغ‌التحصيل شده و گواهينامه گرفتند. (۱۳۱۸ شمسی)
• ورشو پايتخت لهستان به دست نيروهای آلمان افتاد. (۱۳۱۸ شمسی)
• اشغال قصر شيرين، غرب دزفول و مناطق اطراف توسط دشمن بعثی در آغاز جنگ (۱۳۵۹ شمسی)
• آغاز عمليات بزرگ ثامن‌الائمه و شكست حصر آبادان (۱۳۶۰ شمسی)
• تأسيس اولين كليسای مسيحی به فرمان «كنستانتين» امپراتور روم در اورشليم (۳۳۰ میلادی)
• آغاز سلطنت «خسرو پرويز» پادشاه معروف سلسله ساسانی (۵۹۰ میلادی)
• انعقاد عهدنامه سراب میان امپراتوری صفوی و امپراتوری عثمانی (۱۶۱۸ میلادی)
• روز استقلال «زلاندنو» از استعمار انگلستان (۱۹۰۷ میلادی)