روستای مجارشین؛ مأمن مردمانی از نسل میرزاها
روستای مجارشین یکی از روستاهای صخره‌ای ایران است که نام خود را از میرزانشین گرفته است. این روستا در آذربایجان شرقی قرار گرفته است. با کجارو همراه باشید.
معرفی روستا
روستای مجارشین با مساحتی بالغ بر ۱۶۰ هزار مترمربع در فاصله ۳۰ کیلومتری با شهر اسکو و ۲۰ کیلومتری آذرشهر قرار دارد. مجارشین روستایی تاریخی است که در دل طبیعت سرسبز، بکر و کوهستانی استان آذربایجان شرقی واقع شده است. همچنین «مجارشین» گنجینه‌ای از آثار تاریخی، مناظر طبیعی و جاذبه‌های گردشگری متعدد و متنوع به شمار می‌رود.
بارزترین مشخصه‌های فعالیت‌های اهالی این روستا زراعت، باغبانی، دامداری و قالی‌بافی است. پوشش گیاهی مجارشین را بیشتر درختان گردو و قلمه تشکیل داده است.
دامداری در این روستا به دلیل وجود مراتع زیاد و مخصوصا مراتع سرسبز سویوخ بولاغ و آغ دره نسبت به روستاهای اطراف گسترده‌تر است که نتیجه آن وفور محصولات لبنی و به تبع آن کمک به اقتصاد خانوار روستایی است. مجارشین از نظر وضع طبیعی، روستایی کوهستانی با خانه‌های پلکانی است و دارای جاده آسفالته با شهرستان‌های اسکو و آذرشهر است.
روستای مجارشین همچنین محل تلاقی دو جاده آذرشهر و اسکو به گنبرف است که از این لحاظ نیز موقعیت بسیار ممتازی نسبت به روستاهای اطراف خود دارد. کوه اوریان (اوریان داغی) مرتفع‌ترین نقطه روستا با ارتفاع ۲۸۵۰ متر است. یکه‌سورا کوهی است که روستای مجارشین در دامنه‌های آن ایجاد شده است و بین اهالی روستا از تقدس بسیاری برخوردار است. به طوری که بعضی از اهالی، به خصوص زنان روستا، برای نذر و نیایش به بالای کوه می‌روند. در سال‌های اخیر اغلب اهالی روستا به شهرهای تبریز، آذرشهر و ایلخچی مهاجرت کرده‌اند که اصلی‌ترین علت آن مانند دیگر روستاهای ایران بیکاری و عدم درآمد کافی اهالی روستا بوده است.
وجه تسمیه روستا
مجارشین، در اصل میرزا نشین «میرزه (میرزا) رشین- میرزه (میرزا) نشین» بوده است. در زمان سیاست یکسان‌سازی فرهنگی رضاشاه پهلوی که تغییر نام جاهای ایران به خصوص آذربایجان جزئی از این سیاست بود، نام این روستا نیز مانند دیگر جاها تغییر یافته است. البته اهالی این روستا و روستاهای اطراف نام این روستا را با گویش قدیمی خود یعنی «میرزه رشین» (یا همان میرزا نشین) به کار می‌برند.
کلمه میرزا به معنای مخفف میرزاده،میرزاد و امیرزاده، مرزا، شاهزاده و امیرزاده، پیش‌تر از القاب شهزادگان بود و در اصل آمیرزا بود که الف آن از کثرت استعمال حذف شده است. میرزا با پسوند نشین دو معنی دارد: یکی به «معنای جایی که اقامتگاه امیرزادگان و بزرگان باشد» و در معنای دیگر به معنی جایی که مردم آن نویسنده باشد یا شغل مردم آن نویسندگی باشد.
پیشینه تاریخی مجارشین
گر چه از پیشینه این روستا اطلاع دقیقی نیست، اما از آثار باستانی به جا مانده که به دوران تاریخی پس از اسلام مربوط می‌شود، می‌توان به قدمت زیاد این روستا پی برد.
الف) نحوه شکل‌گیری روستای مجارشین
فلات ایران حدود سه هزار سال پیش از میلاد مورد توجه اقوام کوچ‌نشین آریایی قرار گرفت. آریایی‌ها دام‌پرورانی بودند که از آسیای مرکزی و جنوب سیبری حرکت کردند و به‌تدریج در بخش‌هایی از فلات ایران ساکن شدند. گروهی از آنان در نواحی مرکزی و گروهی در دره‌ها و دشت‌های رشته‌کوه زاگرس ساکن شدند. به‌تدریج با افزایش جمعیت و پیشرفت فنآوری، اشکال مختلف بهره‌برداری از محیط به وجود آمد. امروزه سه نوع شیوه زندگی روستایی، شهری، کوچ‌نشینی در ایران وجود دارد.
زندگی یکجانشینیِ کوچ‌نشینان در مجاورت آب‌های دائمی مثل چشمه‌ها و رودهای دائمی به وجود آمده تا در تمام طول سال آب داشته باشند و از چراگاه‌هایی که در کنار آب‌های دائمی بود استفاده کنند. روستاهای اولیه در کنار چشمه‌ها و رودها دایر شده‌اند و شکل استقرار خود را از مسیر آب‌ها کسب کرده‌اند. نخستین روستاهای داخل فلات ایران در پای کوه‌ها و دامنه‌های کوهستان‌ها به وجود آمدند. علاوه بر آب، جنس خاک نیز در ایجاد و توسعه روستاهای این سرزمین نقش مهمی داشته است.
بنابراین می‌توان با این فرضیه شکل‌گیری اولیه روستای مجارشین را نزدیکی به آب‌های دائمی از جمله رودخانه گنبر چایی و همچنین وجود حدود ۵۰ چشمه بزرگ و کوچک در نزدیکی روستا دانست.
ب) سکونتگاه‌های انسان‌های اولیه مجارشین
فلات ایران به دلیل موقعیت مناسب جغرافیایی و فراوانی غذا، از ۵۰ هزار سال پیش محل مناسبی برای اقامت انسان بود. آن‌ها از ابتدا درون غارها و نقاطی زندگی می‌کردند که طبیعت درست کرده بود و سپس با پیدایش ابزار کندن، خود در جاهایی که می‌توانستند غار و آشیانه ساختند.
اولین سکونتگاه‌های انسان‌های اولیه مجارشین، خانه‌های صخره‌ای مجارشین بود که در اصطلاح محلی به آن بوشلار می‌گویند. این خانه‌ها که در داخل صخره کنده شده‌اند، طاقچه‌های بسیاری دارند که برای نگهداری غذا و همچنین سوراخ‌هایی برای دیده‌بانی کنده شده‌اند. ورودی این خانه‌ها بسیار صعب‌العبور هستند که برای ایمنی بیشتر خانه‌ها به این صورت ساخته شده‌اند.
شیوه سکونت و مسکن
منظور از شیوه سکونت عبارت است از شکل خانه‌ها و محل استقرار خانواده‌ها و دام‌های آن‌ها که در طول تاریخ به سه شکل اساسی کوچ‌نشینی، روستانشینی و شهرنشینی وجود داشته و به همین دلیل اشکال و شیوه‌های سکونت آنان نیز در ابتدا به همین سه صورت مشاهده می‌شود.
شیوه سکونت در روستای مجارشین به‌صورت متمرکز و مجتمع و از نوع اشکال کوچه‌ای است. در مرکز روستا درهای وجود دارد که روستا را به دو قسمت تقسیم می‌کند و خانه‌ها بر روی تپه‌های دره ساخته شده‌اند. شکل خانه‌های روستا به‌صورت پلکانی است. ساخت‌وساز مساکن از جنوب روستا تا کناره‌های رودخانه گنبر چایی، از شرق و غرب در امتداد جاده اصلی و از شمال به‌طرف تپه‌های کوه یکه‌سورا در حال گسترش است. همچنین رودخانه گنبر چایی مزارع و مساکن روستا را از هم جدا کرده است.
شکل خانه‌ها
از جمله مسائلی که در طرح‌های مربوط به معماری مساکن روستایی نباید از آن غفلت کرد، نقش مسکن روستا و تفاوت آن با مسکن شهری است. مسکن روستایی صرفاً محلی برای استراحت و کانونی برای تجمع اعضای خانواده و انجام فعالیت‌های مربوط به تغذیه و بهداشت خانواده نیست، مسکن روستایی علاوه بر موارد فوق جهت نگهداری میوه‌ها و انبار آذوقه حیوانات و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد. یک خانه روستایی، منزلی است با چند اتاق که اصطلاحاً به هر اتاق خانه می‌گویند و به خود منزل «اوتراق إویی» گفته می‌شود.
روستای مجارشین به علت واقع شدن در منطقه‌ای کوهستانی و صخره‌ای برای ساخت و ساز مساکن با مشکلات و هزینه‌های زیادی روبرو است. به‌طوری که اغلب خانه‌ها بعد از کندن صخره‌ها ساخته می‌شوند.
روستای مجارشین به دلیل قرار گرفتن در منطقه کوهستانی در گذشته خانه‌هایی با دیوارهای سنگی و خشتی و سقف چوبی داشت. مصالح مورد نیاز برای ساخت خانه‌ها معمولاً از محیط اطراف به دست می‌آمد و آن را همراه با گل و کاه‌گل برای ساخت خانه به کار می‌بردند. خاک مورد استفاده در مساکن روستای مجارشین از روستایی به نام «پرزووای گوزایی» آورده می‌شد. این خاک به دلیل چسبندگی بسیار زیاد مورد استفاده بود و به آن «ات توپراقی» می‌گفتند. روستاییان دیوارهای خشتی را با قالب‌های چوبی مخصوص درست می‌کردند. بعد از اتمام کار، روی دیوارها را کاه‌گل می‌کردند تا یک‌دست شود. داخل خانه را نیز با کاه‌گلی که حالت لعاب‌دار داشت لعاب‌کاری می‌کردند که به‌اصطلاح «سواخ سواما» گفته می‌شود. این کار اغلب نزدیک عید نوروز و زمان خانه‌تکانی انجام می‌گرفت.
آب و هوا
این روستا به علت واقع شدن در یک منطقه کوهستانی و ییلاقی دارای آب و هوایی معتدل در تابستان‌ها و سرد در زمستان‌ها است.
درآمد و اقتصاد روستا
مهم‌ترین منبع درآمد اهالی روستای مجارشین فروش محصولات کشاورزی از جمله گردو، گل محمدی و بیدمشک خام است. همچنین فروش شیر تولید شده از دام سنگین و سبک یکی دیگر از منابع درآمدی روستا هستند که همگی در فصل بهار و تابستان صورت می‌گیرد. اما در فصل زمستان قالی‌بافی و فروش آن مهم‌ترین منبع درآمد اهالی این روستا را تشکیل می‌دهد.
بیشتر روستاهای ایران قبل از اصلاحات ارضی به شیوه ارباب رعیتی یا نظام اربابی و به وسیله ارباب یا خان اداره می‌شدند، اما برخلاف آن‌ها شیوه مالکیت و بهره‌برداری ارضی در روستای مجارشین به‌صورت «خرده مالکی» اداره می‌شد و ارباب یا خان وجود نداشت و مردم خودشان مسئول اداره روستا و مالکیت زمین بودند. در این شیوه از بهره‌برداری ارضی، مالکیت زمین زراعی به دست بهره‌بردار بود و بهره‌بردار یا همان خرده‌مالک که بیشتر رئیس خانوار نیز بود در زمین خود به همراه خانواده به فعالیت زراعی می‌پرداختند.
گردشگری روستای مجارشین
این روستا علاوه بر آثار تاریخی به علت وجود انبوهی از درختان، چشمه‌های فراوان که بعضی از آن‌ها جزو چشمه‌های آب‌معدنی است و عبور رودخانه گنبر چایی از کنار آن از طبیعت بسیار زیبایی برای گردشگری برخوردار است. از دیگر جاهای دیدنی این روستا برکه گوگلی در دامنه «کوه چانگیل» است. معروف‌ترین چشمه‌های مجارشین عبارت است از: مهیر چشمه سی، آغ بولاغ چشمه سی، رستم چشمه سی، قویی چشمه.
گورستان تاریخی مجارشین (قوزای قبرستانی)
مربوط به دوران تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان اسکو، بخش مرکزی، دهستان گنبرف، روستای مجارشین واقع شده است. این گورستان که در آن سنگ‌قبرهایی با نوشته‌هایی به زبان عربی وجود دارد نشان‌دهنده رواج زبان عربی در زمان‌های دور در این روستا است.
مسجد صخره‌ای مجارشین (قیه مسجدی)
مسجد مجارشین مربوط به سده‌های میانی و متأخر دوران تاریخی پس از اسلام است. این اثر در تاریخ ۶ اسفند ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۷۵۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه‌های صخره‌ای مجارشین (بوشلار)
در زبان محلی به آن‌ها بوشلار می‌گویند. این خانه‌ها، صخره‌ای و در دل کوه کنده شده‌اند و دارای طاقچه‌هایی هستند که نشان از زندگی انسان‌ها در این محل در گذشته‌های دور دارد. بوشلار سه خانه صخره‌ای با درهای مجزا هستند. این خانه‌ها دارای پنج اتاق هستند که اتاق‌ها چند پنجره دارند. در این اتاق‌ها تعداد زیادی طاقچه وجود دارد که همگی از صخره کنده شده‌اند.
با توجه به این‌که از تاریخچه بوشلار هیچ اطلاعی نداریم و با توجه به نزدیکی روستای مجارشین به کندوان که صخره‌هایش همانند آن است، البته بیشتر به شکل تدافعی و جهت در امان ماندن از دست مهاجمان کنده شده، می‌توان قدمت روستا را هم‌اندازه کندوان دانست.
وجه تسمیه بوشلار
بوش تغیر یافته کلمه «بُش» به معنی خالی است؛ بنابراین بوشلار یا بُشلار به معنی خالی‌ها است. علت نام‌گذاری خانه‌های صخره‌ای به بوشلار به این دلیل است که داخل این صخره‌ها خالی بوده است.
دیدگاه