روزشمار: ۷ شهریور؛ كشف راه دريایی هندوستان توسط «واسكو دوگاما» دريانورد پرتغالی

راه دريایی هندوستان كه اروپا را به ممالک مشرق و جنوب آسيا متصل می‌كرد توسط «واسكو دوگاما» دريانورد پرتغالی كشف شد. اين راه بعد از بسته‌شدن راه قسطنطنيه كه از روز ۲۹ می ۱۴۵۳ به تصرف تركان عثمانی درآمده بود، برای ايجاد ارتباط ميان اروپا و آسيا بسیار لازم و مهم بود.

از سال ۱۴۱۶ میلادی رویای پرنس هنری پرتقالی، دور زدن دماغه امیدنیک برای یافتن مسیر تمام آب‌های تجاری از پرتقال به هندوستان بود. جستجوی مسیر جنوبی‌ترین انتهای قاره آفریقا تا سال ۱۴۸۸ انجام نشده بود و «بارتولئومو دیاز» با دور زدن دماغه امیدنیک، نشان داد که با دور زدن آفریقا رسیدن به هندوستان عملی است. اما چه کسی لیاقت و شجاعت برآورده کردن رویای پرنس هنری را داشت؟ او کسی نبود جز «واسکو دوگاما» دریانورد پرتغالی.

واسکو دوگاما در سال ۱۴۶۹ میلادی در ساینس، جنوب غربی پرتغال به دنیا آمد و در سال ۱۵۲۴ میلادی در شهر کوچین ایالت کرالا در جنوب هند درگذشت. دوگاما در جوانی به ارتش پرتغال پیوست و به‌عنوان سرباز علیه امپراتوری اسپانیا جنگید. از جوانی او اطلاعات بسیار کمی در دست است. او در سال ۱۴۸۷ میلادی توسط ژان دوم به هندوستان اعزام شد و از جنوب آفریقا و دماغه امید نیک به هند رفت. بعد از «بارتلمه دیاز» که کاشف دماغه امید نیک در جنوب آفریقا است، دوگاما دومین دریانوردی بود که از این مسیر برای رسیدن به هند عبور کرد.

این اکتشاف بزرگ جغرافیایی، سرنوشت ملت‌های شرقی را در آینده تغییر داد و باعث ورود اروپائیان و استعمار مشرق زمین شد. واسکو در ۱۴۹۸ میلادی به کالیکوت رسید و در ۱۴۹۹ به پرتغال بازگشت. اما بار دیگر در سال ۱۵۰۲ میلادی به‌عنوان دریاسالار به هند عزیمت کرد و در کالیکوت کشتار عظیمی از هندی‌ها به انتقام کشته شدن بازرگانان پرتغالی، به راه انداخت. او نخستین مرکز بازرگانی پرتغال را در کوچین تاسیس کرد. دوگاما در سال ۱۵۲۴ میلادی از سوی پادشاه پرتغال به‌عنوان نایب‌السلطنه هند انتخاب شد، اما پیش از آنکه در مسئولیت جدیدش کاری بکند در همان سال در کوچین درگذشت. شرح سفر واسکودوگاما در کتابی به نام لوزیاد توسط کاموئن تحریر شده است. هموطن او «آلفونسو دالبو کرک» هم تقریبا در ۱۵۰۷ میلادی و هم‌زمان با روی کار آمدن صفویان از بندر گوا به خلیج فارس آمد و هرمز را تصرف کرد. قلعه پرتغالی‌ها در هرمز یادگار همان ایام است. در این دوره امپراتوری پرتغال خود را امپراتور آفریقا-فارس و هند خواند.

آرامگاه واسکودوگاما در کلیسایی به نام سنت فرانسیس واقع شده است. این کلیسا اولین کلیسای اروپائیان در هند است که حدود سال‌های ۱۵۰۳ میلادی توسط پرتغالی‌ها احداث شد و بعدها توسط هلندی‌ها و انگلیسی‌ها تغییراتی یافت. واسکو در ۱۵۲۴ در این کلیسا دفن شد و بعد از ۱۴ سال یعنی در سال ۱۵۳۸ میلادی، بقایای جسد او از این کلیسا به پرتغال منتقل شد.

واسکو دو گاما برای اینکه حکام محلی حساب کار دستشان بیاید، صیادان بی‌سلاح را می‌گرفت و مُثله می‌کرد و سر و دست و پای آن‌ها را با پیامی کتبی برای حکام می‌فرستاد تا بفهمند مقاومت بی‌فایده است. او سروری پرتغال در اقیانوس هند را با روشی به‌دست آورد که امروزه تروریسم دولتی نامیده می‌شود. او در سال ۱۵۰۲ راهی سفر استعماری به هند شد. یکی از خدمه او درباره برخورد آن‌ها با کشتی مسلمانانی که از سفر حج برمی‌گشتند چنین نوشته است:

یک کشتی کاروان حج را گرفتیم که ۳۸۰ مرد و عده زیادی زن و بچه سرنشین داشت. لااقل ۱۲۰۰۰ سکه و دست‌کم به‌اندازه ۱۰۰۰۰ سکه مال و اموال از آن‌ها گرفتیم. سپس کشتی و همه سرنشینانش را با باروت آتش زدیم.

یکی از خصوصیات او این بود که مسلمانان را از دکل کشتی آویزان می‌کرد تا افرادش آن‌ها را هدف تمرین تیراندازی با تیر و کمان خود کنند، ولی این حرکت وحشیانه از روی خباثت نبود، بلکه کاملا حساب‌شده و بخشی از سیاست بود. واسکو دوگامای پرتقالی می‌خواست که مردم و حکمرانان محلی شدت آتش را ببینند و صدای التماس و عذاب را بشنوند. فرماندهان پس از گاما فرقی نکردند و راه او را در ارعاب و سرکوب مردم محلی ادامه دادند. از جمله «آلفونزو د آلبوکرک» که پس از فتح ایالت گوا در ساحل هندوستان قتل عامی وحشیانه را به راه انداخت.

اهمیت کلی سفر گاما به هند

با این کار نه‌تنها  او به اقتصاد پرتقال کمک کرد، بلکه به اقتصاد و تجارت کل اروپا کمک کرد و بر آن تأثیر گذاشت. «ویلیام دورانت» ادعا می‌کند که گاما یکی از کسانی بود که به پایان بردن عصر قرون‌وسطا کمک کرد. گاما بر این عصر تأثیرات زیادی گذاشت. از جمله به تمام شدن سه قرن و ناتوانی جنگ‌های صلیبی و تجدید حیات آشنایی اروپا با اسلام، رهایی از شیفتگی و اسیری قسطنطنیه، قیام فرهنگ غیرمسیحی، توسعه تجارت از میان سفرهای دریایی ناوگان هنریِ دریانورد و کلمب و خودش، برخاستن تجارت نوین در اروپا، پیشرفت ملت‌ها که باعث جنگ برتر نژادی و کاهش قدرت پاپ و شورش موفق مارتین لوتر می شد.

دورانت همیشه ادعا می‌کند که سفرهای دریایی گاما به یکی از بزرگ‌ترین انقلاب‌های تجاری جهان قبل از اختراع هواپیما کمک کرد. کشف توسط هنری دریانورد شروع شد، توسط گاما پیش رفت، توسط کلمب به اوج خود رسید و قبل از اختراع هواپیما، بهترین انقلاب تجاری توسط ماژلان با سفر کردن به دور دنیا در تاریخ به نتیجه رسید.

یک نتیجه دیگر سفرهای دریایی، ضررهای مسلمانان در تجارت در کنترل اقیانوس هند بود که پرتقالی‌ها آن را از مسلمانان گرفتند. برای همین، ملت‌های عرب زیادی وارد کاهش یک وضعیت اقتصادی شدند. این نیز ممکن است که گاما در دوره رکود اسلام که در قرن ۱۷ اتفاق افتاد، نقش داشت. در پایان، سفرهای دریایی واسکو دوگاما، کسی که از پرتقال عازم دریا شد و دور آفریقا را کشتیرانی کرد تا یک مسیر تجاری اقیانوسی تا هند بیابد، نتیجه عمده‌ای در اقتصاد اروپا داشت. زیرا او به‌تازگی در آن زمان تجارت را با ثروت‌های هند باز کرد. او همیشه به پایان قرون‌وسطا کمک کرد، جلوی برتری مسلمانان را در تجارت در اقیانوس هند گرفت و این یک انقلاب مهم در تجارت بود.

در همین روز:

• افتتاح جشن هنر شیراز (۱۳۴۹ شمسی)
• تولد «خيام نيشابوری» شاعر، فيلسوف، پزشک و رياضي‏دان مشهور ايرانی (۴۳۹ قمری)
• روز «دَحوالارض»
• تولد حضرت ابراهيم (ع) به نقل از امام رضا (ع)
• خروج پيامبر اكرم(ص) از مدينه به قصد حجة الوداع (۱۰ قمری)
• درگذشت «ميرزاعيسی قائم ‏مقام فراهانی» وزير نامدار عهد فتحعلی شاه قاجار (۱۲۳۷ قمری)
• بنيان‏‌گذاری سلسله اشكانيان توسط «اَرَشک» در پارت (۲۵۶ سال قبل از ميلاد)
• كشف دماغه «اميد نيک» در جنوب آفريقا توسط «بارتولو ميو دياز» (۱۴۸۸ میلادی)
• پرتاب اولين موشک قاره‌پيما توسط دانشمندان شوروی (۱۹۵۷ میلادی)