تورهای زعفران؛ ایده ای نو در گردشگری خراسان جنوبی

زعفران به‌معنای عالی، براق و ممتاز است و مشابهت نام آن در زبان‌های دیگر گواهی بر مهد ایران‌زمین است. زعفران پس از گسترش دین اسلام از طریق آسیای صغیر به دیگر نقاط جهان گسترش یافت. از اسناد و کتب تاریخی منطقه می‌توان چنین دریافت که از سال ۷۰۰ هجری نام زعفران قاینات در ایران و در جهان مطرح بوده است، به‌طوری که در سال ۷۰۰ هجری قمری رشیدالدین فضل‌اله همدانی بهترین زعفران را از آن ولایت قاین دانسته است. همین طور حمد‌اله مستوفی قاین را شهر بزرگی می‌داند که حاصلش غله و میوه و زعفران بسیار باشد.

این گیاه گل‌های زیبای بنفش و کلاله قرمزرنگ دارد. این کلاله سه‌شاخه رنگین رایحه‌ای دل‌انگیز داشته و مصارف خوراکی، دارویی و رنگی دارد. آنچه به نام زعفران معروف است، همین بخش سه‌شاخه است. برای تهیه یک کیلو زعفران نیاز به حدود پانصد هزار گل است. این گل‌ها در فصل پاییز از زمین بالا آمده و با دست و قبل از طلوع خورشید باید برداشت شوند. کاربرد زعفران مربوط به دوران اخیر نیست و سابقه‌ای تاریخی و چند هزار ساله دارد.

زعفران از گیاهان بومی ایران است که سرزمین اصلی آن از زمان حکومت مادها در دامنه کوه‌های الوند در همدان و حوالی آن بوده است. ایرانیان نخستین قومی بودند که این گیاه ارزشمند را شناخته و به کشت و پرورش آن پرداخته‌اند. زعفران از دیرباز در مناطق مختلفی از ایران از جمله قم، اصفهان، فارس و جنوب خراسان کشت می‌شده است. کشت زعفران در جنوب خراسان سابقه ۷۰۰ ساله و در حال حاضر از نظر میزان کشت زعفران مقام اول در جهان را دارد.

در عصر هخامنشیان به کشاورزی و باغداری توجه خاصی می‌شد و داریوش شخصا به کشت‌وکار گیاهان علاقه‌مند بود. در آن زمان کیمیاگری و داروسازی ترقی زیادی کرد و از آن جمله، معجونی برای رفع خستگی بزرگان می‌ساختند که از زعفران و هل و دارچین با خواص مفرح و تقویت‌کننده تهیه شد. از زعفران در تهیه نوعی نان مخصوص برای درباریان نیز استفاده می‌شد.

در ایران رسم «زعفران پاشی» در مراسم استقبال از بزرگان و فاتحان معمول بود. از آنجا که یونان، روم و ایران باستان از دیرباز در ارتباط و غالبا در ستیز بودند، گفته می‌شود که ایرانیان زعفران را به روم و یونان شناساندند. در قرن هفتم میلادی زعفران به چین راه پیدا کرد. پس از فتح آندلس در اسپانیا توسط اعراب و مسلمانان در قرن هجدهم کشت‌وکار زعفران در این قسمت متداول شد. به نظر می‌رسد در جریان لشکرکشی مسلمانان به کشمیر، کشت زعفران در هندوستان نیز معمول شد، زیرا در منابع قبل از اسلام از کشت زعفران در این کشور سخنی به میان نیامده است. در هندوستان از زعفران در مصارف خوراکی و آرایشی استفاده می‌شد و زنان هندی خال زعفرانی بر پیشانی می‌گذاشتند.

استان خراسان جنوبی از لحاظ تولید کمی و کیفی محصولات عناب و زرشک در رتبه نخست کشوری و در تولید کمی زعفران در رتبه دوم و کیفت آن در رتبه نخست کشور قرار دارد. ثبت نشان معنوی برای محصولات زرشک، عناب و زعفران استان خراسان جنوبی به کشاورزان و صادرکنندگان استان برای فروش آسان‌تر و با قیمت بهتر محصولات کمک می‌کند.

زعفران در فهرست میراث معنوی و ملی کشور به ثبت رسیده است. این اتفاق هم‌زمان با پنجمین جشنواره ملی طلای سرخ، فرهنگ و فرآوری زعفران روی داد و زعفران به شماره ثبت ۵۶ در فهرست آثار معنوی و ملی کشور ثبت و رونمایی شد.

بعد از ثبت ملی زعفران حال مسئولان استان خراسان جنوبی درصدد هستند نشان جغرافیایی محصولات زرشک، عناب و زعفران را در سازمان مالکیت فکری (وایپو) ثبت جهانی کند.

گردشگری در این استان جوان است و به‌لحاظ اقتصادی برگزاری تور در این منطقه ارزان‌تر از سایر نقاط جهان است. این استان چهار محصول کشاورزی اصلی به رنگ قرمز دارد (عناب٬ زرشک٬ زعفران و انار) که به یاقوت استان مشهورند. مردم استان نیز خوب هستند و تجاری با توریست برخورد نمی‌کنند، بلکه هدفشان این است که به میهمانشان خوش بگذرد.

در حال حاضر درخواست سفر به ایران بسیار زیاد است، ولی ۸۰ درصد توریست‌ها در فصل‌های خاص مثل فروردین٬ اردیبهشت یا شهریور و مهر به ایران سفر می‌کنند و اکثر این سفرها به شهرهایی از قبیل اصفهان، یزد، شیراز و ... است، در حالی‌ که بسیاری مناطق بکر ایران هنوز برای گردشگران خارجی ناشناخته است. ظرفیت‌های خراسان جنوبی را برای برگزاری تور عالی است.

«بیایید به برداشت زرشک و زعفران» توری بود که اواسط آبان برای یک گروه هشت نفری آلمانی‌ها برگزار شد. این گروه آلمانی به ریاست هارتموت نیمن، نویسنده کتاب راهنمای گردشگری ایران به زبان آلمانی، همراه هفت هم‌وطن خود و دو گردشگر ایرانی برای بررسی ظرفیت‌های استان، برای حضور گردشگران خارجی در فصول مختلف سال، خصوصا فصل برداشت زرشک و زعفران به خراسان جنوبی سفر کردند. این گردشگران تحت عنوان تور زعفران از جاذبه‌های شاخص شهرستان‌های فردوس، بشرویه، طبس، سربیشه، درمیان، بیرجند، قاینات و نهبندان بازدید کردند. آن‌ها مهمان مردم محلی شدند، در کنار آن‌ها به برداشت و پاک کردن زعفران پرداختند و تجربه این سفر را در کشور خود بازتاب خواهند داد.