عشایر سیستان و بلوچستان؛ آشنایی با گردشگری عشایر

کوچ عشایر

از پدیده‌های استثنائی کوچ در استان سیستان و بلوچستان ییلاق از مناطق سردسیر به مناطق گرمسیر است. طوایف گمشادزهی و شهنوازی که در مناطق تفتان با ۴۳ تا ۴۴ درجه به‌سر می‌برند، در تابستان هنگام خرماپزان برای گردآوری خرما و خرماخوری به منطقه ماشگیه (ماشکل) می‌کوچند. عشایر این استان بیشتر در مدت زمان ییلاق یا قشلاق چندین بار محل اطراق خود را تغییر می‌دهند و با صرف چند ساعت وقت از محلی به محلی دیگر نقل مکان می‌کنند.

گذران زندگی عشایر این استان بر دامداری و شترداری استوار است و کشاورزی میان عشایر کوچ‌رو چندان نقشی ندارد. عشایر به زبان فارسی و گویش‌های بلوچی، زابلی، و مکارنی سخن می‌گویند.

 سیاه‌چادرهای عشایر یکی از کانون‌های توجه توریست‌ها به‌ویژه گردشگران خارجی است. اسکان گردشگران در سیاه‌چادرهای عشایر در دنیای گردشگری امروز بسیار مورد توجه است.

 مناطق بکر تفتان در شهرستان خاش، مراتع حاشیه دریاچه هامون در شهرستان هامون، منطقه فضل الهی در شهرستان قصر قند و گرگان در شهرستان نیک شهر از استعدادهای استان برای توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی عشایری هستند.

طوایف و عشایر مختلف سیستان و بلوچستان

اقوام و طایفه‌های سیستان و بلوچستان، به اقوامی گفته می‌شود که در استان سیستان و بلوچستان سکونت داشته‌اند یا زندگی می‌کنند و از لحاظ ساختار طایفه‌ای، قومی و نوع سکونت به چندین گروه تقسیم می‌شوند.

۱. بازماندگان قدیمی و اصیل سیستان که توانسته‌اند نسل خویش را از خطر قتل عام‌ها و کشتارهای دسته‌جمعی مغولان، تیموریان، و ازبک‌ها حفظ کنند. (طایفه‌های پودینه، میر، کاظمی، کیخا، کیانی، کمالی، ارابیب و پهلوان و نورا)

۲. طوایفی که معتقدند ریشه قومی آنان عرب است. (گمشادزهی، نهتانی، سالارزهی، کول و صیاد)

۳. طوایفی که منتسب به محیط زیست اولیه خودشان هستند و نواحی داخلی مجاور هیرمند سرچشمه می‌گیرند.(دلخکی، دلارامی، گرگ، سرگزی و خاراکوهی)

۴. طوایفی که از کوه‌های بارز کرمان آمده و از وجودشان در جنگ‌ها و اهداف امنیتی استفاده می‌شده است.(سنچولی (سنگچولی) و جهان تیغ، جمالزهی)

۵. طوایفی که قبل از ویرانی سیستان آنجا بوده‌اند، اما توسط تیمور اجبارا به مناطق دیگر منتقل شده‌اند.(جمشیدی و بختیاری)

۶. طوایفی که به کولی‌ها (دوره گردها) معروف‌اند. (ماهککی، گلوی، پتی پشم، چتله و کیال)

۷. قبایل گاوچرها (دامداران) یا گوچرهای سیستان. (آبیل، ده مرده، سراوانی و کلبعلی)

۸. طوایفی که ریشه افغانستانی دارند. (غلجه‌ای، بارکزایی، فراهی، هراتی لکزایی و گلوی)

۹. طوایفی که ریشه تاجیکی دارند. (راشکی)

۱۰. طوایفی که ریشه در بلوچستان پاکستان دارند. (شیرانزائی، سنجرانی، رخشانی و سارانی)

۱۱. طوایفی که از اطراف تهران به سیستان کوچ کرده‌اند. (شهریاری و نوری)

۱۲. طوایفی که از منطقه لاش وجوین و قلعه کاه به سیستان آمده‌اند. (سموری، ارجونی، تجگی، اوکاتی)

۱۳. طوایفی که ریشه قومی آن‌ها از ایل ممسنی استان فارس است. (سرابندی، شهرکی، شه بخش، جهانتیغ، میر، بامدی، براهویی، بزی، جر و قزاق، جمالزهی)

۱۴. طوایفی که در اطراف زاهدان و در کوه‌ها زندگی می‌کردند و یکی از اصیل‌ترین قوم‌های بلوچ هستند. (اهورزهی، محمدی سوران، هیبت زهی، رضازهی، ملازهی، صاحبدادزهی، میرمرادزهی، مسکانزهی، جهاندیده، محمودی، پورمند، بهرامی، هونکزهی، بارانزهی، دهواری، دهانی و…)

۱۵. طوایف شهرستان سوران که بومی بلوچستان هستند. (سپاهی، رییسی، امرا، ملکزاده، ملازاده، نعمت اللهی و…)

مشکلات عشایر

سیستان و بلوچستان جمعیت عشایری بسیاری را در خود جای داده است و از طرفی با بحران تامین آب مورد نیاز در جهت فعالیت عشایر خود روبروست. بسیاری از عشایر به‌دلیل شرایط سخت زندگی و برخلاف شیوه و سبک زندگی خود از زمان تولد به یکجانشینی روی آورده و با سختی بسیار گذران زندگی می‌کنند.

با توجه به اینکه از دیرباز دریاچه‌ها و رودها محل مناسبی برای اقامت عشایر بوده است، دریاچه هامون مامنی امن برای این قشر به حساب می‌آید؛ اما سو مدیریت در خصوص منابع آبی به‌خصوص در بحث حق آب دریاچه هامون مخصوصا در هفده سال اخیر این دریاچه را که منبع آبی برای تامین فعالیت‌های دامپروری بوده را به نابودی کشانده است. دیگر در این سرزمین خبری از اسب، دام‌های اصیل، شیر، لبنیات تازه و مرغوب خبری نیست. شوروشوق زندگی را فقط باید در عکس‌های باقی‌مانده از گذشته دید.

منبع در آمدی غالب در این منطقه دام است به شرطی که علوفه و آب کافی برای آن وجود داشته باشد؛ پوشش گیاهی با توجه به خشک‌سالی های پی در پی تقریبا وجود ندارد.

دریاچه هامون مدت زمان زیادی است که از نفس افتاده، حیات منطقه سیستان از جمله عشایر نیز به این دریاچه بستگی دارد.