روزشمار: ۵ فروردین؛ تولّد «اميرخسرو دهلوی» شاعر پارسی‌گو

اميرخسرو دهلوی شاعر پرآوازه پارسی‌گوی هندی در سال ۶۳۲ شمسی در شمال غربی هند به دنيا آمد و از جوانی، استعداد خود را در زمينه شعر نشان داد. خسرو ترک‌نژاد و هندی‌زاد بود و کلمات ترکی و هندی در شعر او بسیار بود. درش امیر سیف‌الدین محمود افسری ترک و از اهالی لاچین در فرارود بود که خودشان از قراختاییان بودند که هنگام یورش مغولان به هندوستان فرار کرد و در آنجا با زنی اهل دهلی ازدواج کرد و به دربار شمس‌الدین التتمش، پادشاه دهلی راه یافت. امیرخسرو مانند پدر که سمت امیرالامرایی داشت در دربار بزرگی و سروری یافته بود و زمانی در درگاه جلال‌الدین فیروز شاه جای داشت و لقب امیری گرفت.

اميرخسرو علاوه بر تسلط بر ادبيات و موسيقی ايرانی و هندی، با زبان‌‏های عربی و ترکی نيز آشنا بود. موسیقی هندی و ایرانی را به‌خوبی می‌شناخت. شعرش لحن و لطافتی خاص دارد و می‌توان سبک وی را طلیعه سبک هندی به شمار آورد. اطلاعات وسيع و مهارت او باعث شد تا در زمره پركارترين شاعران ادب فارسی به شمار آيد.

وی دوران کودکی و نوجوانی را با فراگرفتن زبان و ادب فارسی در دهلی گذراند و پس از چندی در محضر یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین مشایخ و عارفان دوران، یعنی شیخ نظام‌الدین محمد بن احمد دهلوی معروف به نظام‌الدین اولیا، شاگردی کرد. امیرخسرو برای پیر و مراد خود احترام فراوان قائل بود و با وجود اینکه دایم در خدمت پادشاهان و فرمانروایان بود، هیچ‌گاه از میزان ارادت و توجه او نسبت به شیخ کاسته نشد. امیر نیز مانند استاد خود پیرو سلسله عرفان چشتیه بود. شیخ نیز خسرو را گرامی می‌داشت. با حسن دهلوی شاعر نامدار پارسی‌زبان هند از طریق همین شیخ آشنا شد و بین آن دو دوستی عمیقی ایجاد شد.

مدت کوتاهی پس از درگذشت نظام‌الدین اولیا، امیر خسرو نیز در سال ۷۰۴ شمسی درگذشت و نزدیک آرامگاه شیخ به خاک سپرده شد.

از اميرخسرو دهلوی، آثار متعددی به يادگار مانده كه هشت مثنوی و پنج دفتر شعر از آن جمله است. دهلوی در اين مثنوی‌‏ها، شديداً تحت تأثير نظامی، شاعر شهير ايرانی بوده است. امیرخسرو با سنایی و خاقانی نیز الفتی داشته‌است و در قصاید که از غزل‌هایش متین‌تر است، از سخنگویان بزرگ مانند کمال‌الدین اسماعیل و خاقانی و انوری پیروی کرده است.

شاعران فراوانی از سبک و شیوه و به‌خصوص ابداعات و نوآوری‌های امیرخسرو پیروی کرده‌اند. در میان شعرای ایران نیز نفوذ داشته و بسیاری از آن‌ها مخصوصاً در حکایات و مثنویات عشق‌انگیز سبک او را تقلید کرده‌اند. با توجه به بعضی از غزل‌های حافظ، مشخص می‌شود که وی با اشعار و غزلیات خسرو آشنایی داشته و تا حدی تحت تأثیر او بوده است. آورده‌اند که «نورالدین عبدالرحمان جامی» بیش از دیگر شاعران ایرانی، با امیرخسرو دهلوی و آثار او انس و الفت داشته است.

وی به حق، بزرگ‏ترين شاعر پارسی‌گوی هند و صاحب قريحه و اشعار بسيار است. نمونه‌ای از اشعار او را با هم بخوانیم:

ای زلف چلیپای تو غارتگر دین‌ها وی کرده گمانِ دهنت دفع یقین‌ها

زینسان که بکشتی به شکر خنده جهانی خواهم که به دندان کشم از لعل تو کین‌ها

گر مهر گیا بایدت ای دوست طلب کن هر جا که چکد آب دو چشمم به زمین‌ها

دشوار رود مهر تو از سینهٔ خسرو مانده‌است چو نقشی که بماند به نگین‌ها

در همین روز:

• عظیم‌ترین بهمن جهان با ۳۰ متر ارتفاع و ۵۰۰ متر طول در جاده هراز سقوط کرد. (۱۳۵۱ شمسی)
• امضای قرارداد تأسيس «بازار مشترک اروپا» (۱۹۵۷ میلادی)
• روز ملی «يونان»