موزه ریورساید اسکاتلند، حمل و نقل اروپا به روایت تصویر
شهر گلاسگو از قرون وسطی تا سده ۱۷ میلادی تغییرات بزرگی به خود دید؛ از یک روستای معمولی حول رود کلاید و کلیسای جامع تبدیل به دومین شهر بزرگ امپراتوری بریتانیا شد.
گلاسگو بزرگ‌ترین شهر اسکاتلند و سومین شهر پرجمعیت در پادشاهی متحد بریتانیای کبیر و ایرلند شمالی است. این شهر در دوسوی رود کلاید توسعه یافته که از سمت غرب به اقیانوس اطلس شمالی می‌ریزد.
این پروژه، یک موزه حمل و نقل تصویری روی رودخانه کلاید، در مرکز توسعه بندر گلاسگو قرار دارد. موزه ریورساید، در حال حاضر، دومین جاذبه آزاد ملی اسکاتلند به شمار می‌رود. موزه ریورساید، در گلاسگو، اسکاتلند، انگلستان، طراحی و اجرا شده است.
موزه جدید ترابری گلاسگو، طراحی شده توسط زاها حدید که امسال دار فانی را وداع گفت و برنده جایزه پریتکرز، در محل تلاقی رودخانه‌های کلاید و کلوین، در مرکز صنعت کشتی سازی قدیمی قرار دارد.
اما درباره زاها حدید صحبت کردن همیشه لذت‌بخش بوده است. معمار عراقی الاصلی که دنیا را با طرح‌های شالوده‌شکنش تکان داد و یادش همیشه در ذهن بشر باقی خواهد ماند.
آشنایی‌زدایی راز جذابیت معماری تندیس‌گرای حدید است. بهره‌جستن از جوهره‌ی مجسمه‌سازی در معماری، پدیده‌ای نا‌آشنا و غریب را به چشم ناظر می‌کشاند و از جذابیت فیگوراتیو مجسمه‌سازی در معماری هزینه می‌کند. چراکه فرم‌های آشنا، چشم را به ورطه عادت کشانده‌اند و آشنایی‌زدایی از کاربر بنا یا ناظر، لزوما برخلاف عادت او است و زدودن عادت ملازم است با جذابیت! فرم‌های بدیع، خلاقانه و شگفت‌انگیز در لحظات اولیه بسیار جذاب و چشم‌نوازند.
او برآمده از دوران گذار از مدرنیسم به وضعیت پست مدرن است و لذا در معماری خود، رویکردی آوانگارد دارد که با نفی فراروایت‌های معماری، گفتمان جدیدی را در معماری رقم زد. شناخت فلسفه ديکانستراکشن، که سبک معماری ديکانستراکشن را پرورانده، ماهیت معماری او را هویدا می‌سازد. ديکانستراکشن زاييده ذهن ژاک دريدا، فيلسوف پست مدرن فرانسوی است. شايد هيچگاه معماری را به‌اندازه اين سبک، به يک گرايش فلسفی نزديک نبينيم. فلسفه‌ای که ايهام، آشفتگی، ابهام، دوگانگی، عدم ثبات، تزلزل، فريب و عدم سودمندی را در پی دارد. با همه این تفاسیر حدید یکی از اسطوره‌های معماری قرن حاضر است و کسی نمی‌تواند منکر این مهم شود.
موزه ریورساید، بازخورد پیوند تاریخی گلاسکو و رودخانه کلاید
موزه ریورساید به‌عنوان بهترین طرح از مسابقات معتبر اروپایی در مسابقه (EMYA) انتخاب شده است. این طرح که در گلاسگو اسکاتلند اجرا شده، توانایی زیادی در جمع‌آوری یک کلکسیون از وسایل حمل و نقل در تجدید مسائل اجتماعی و بین‌المللی داشته است. از ۴۰ موزه منتخب در ۲۱ کشور اروپایی، هیئت داوران این مسابقه موافقت کرد که موزه ریورساید زاها حدید معیارهای کیفیت عمومی EMYA را در بالاترین سطح ممکن برآورده کرده است.
موزه ریورساید که حمل و نقل را در اروپا، به‌ویژه در اسکاتلند روایت می‌کند، اثر معمار تکرارنشدنی قرن حاضر «زاها حدید» است که بار دیگر از نقطه نظر این معمار برجسته در کرانه رود کلاید شهر گلاسگو می‌درخشد.
ساختمان از یک طرح عالی و چشمگیر برخوردار است و یکی از گویاترین موزه‌های مدرن اروپا از نظر دسترسی به شمار می‌رود. همین طور ظرفیت گنجایش بسیار بالای بازدیدکنندگان، یکی دیگر از ویژگی‌های ریورساید است. به همین دلیل به‌خوبی یک فضای انعطاف‌پذیر برای نشان دادن و در معرض دید قرار دادن محوطه‌های بیشتر را فراهم کرده است. در مرکز موزه که بسیار فضای وسیعی دارد، فضای باز خاصی مشاهده می‌کنید. فضایی که توسط سازه با ستون‌های آزاد در دیوار و سقف ترکیب شده و جلوه بصری زیبایی به موزه بخشیده است.
بخش‌های بیرونی هم جذابیت‌هایی دارا است که در طرف دیگر فضای مرکزی قرار گرفته و به‌شکل پیله دور ساختمان می‌چرخد. این فضا شامل فضاهایی همانند جعبه سیاه (جهت ایجاد تعادل میان جریان باز، با یک حس بقا و استمرار) است.
هنگامی که بازدیدکننندگان در میان موزه از این نمایشگاه به آن نمایشگاه حرکت می‌کنند، کم‌کم مفهوم فضای بافت خارجی را می‌سازند. طرح به‌شکل یک حرکت مقطعی درآمده است که در دو سوی متضاد گشوده است و پوشش سقف هم یک حرکت خطی کج و معوج را ایجاد کرده است.
روشنایی‌های سقف، راه حلی مناسب برای تامین نور است و با ارائه روشنایی، پروژکتورهای نصب شده روی دیوار از اثر بخشی و کارایی بالایی برخوردار است.
هر دو ارتفاع جلو و عقب ساختمان، جهت برخورداری از یک نمای واضح قابل انبساط با یک پیشامدگی بزرگ برای کم کردن تابش خورشیدی به داخل ساختمان طراحی شده است.
ارتفاع عقبی، منظره بالا و پایین مشرف به رودخانه کلاید را فراهم می‌کند. یک مشخصه بارز و کلیدی، سقف تماشایی منحنی فلزی شکل و پیله‌دار مانند است که یک سیستم گرمایش و سرمایش با انرژی پایین در درون ساختار ساختمان قرار دارد.
سازه‌ی سقف به‌طور کلی شامل فرمی Z شکل در پلان وجرزهایی سازه‌ای در دو انتها است که نه‌تنها نگهدارنده‌ی سقف است، بلکه اجازه می‌دهد تا بدنه‌های لعاب‌دار انتهایی هم بدون هیچ‌گونه نیازی به اجزای کمکی نگه داشته شود.
در برش، سقف مجموعه‌ای پیوسته از برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌هایی دیده می‌شود که همیشه در ارتفاع و پهنا از این دیوار کناری به آن یکی در حال نوسان است. بدون اینکه اتصال هیچ دو خطی از لنگه‌های خرپا را به وضوح بتوان درک کرد؛ پیوستگی و نظم فوق‌العاده‌ای مشاهده می‌شود.
زاها حدید درباره‌ی این کار می‌گوید:
تاریخ گلاسگو با تاریخ رودخانه‌ی کلاید عمیقا پیوند خورده است و بازخورد آن‌ها طراحی موزه را شکل داده است. من قصد داشتم، ساختمان انعکاس ارزش و اعتبار موقعیتش باشد و با کلکسیون‌های برجسته‌ی خود، نمایشی الهامی و ابتکاری را عرضه کند.
این طرحِ شناور، ادامه دهنده‌ی مهندسی قوی سنتی شهر گلاسگو است. پیمانکار اصلی (شرکت BAM)، حجم اصلی ساختمان را با به کار بردن ۲۵۰۰ تن استیل در سقف ساخت که بدون نیاز به ستون‌های باربر خارجی کار می‌کند و به‌عنوان چالش برانگیزترین شاهکار مهندسی امروز در انگلستان شناخته شده است.
موج‌های بیرونی یا چین‌خوردگی‌ها با جا دادن سرویس‌های کمکی و جعبه‌ی سیاه نمایشگاه‌ها محصور شده است. این سیستم فضای اصلی بین ردیف‌ها را مستقل و آزاد نگه می‌دارد و با این کار بهترین انعطاف‌پذیری فضایی را به کلکسیون‌های جهانی نمایشگاه‌های موزه می‌دهد.
این نمای برش عرضی شکل را می‌توان در قامت منظر شهری مشخص و نوعی تعامل با موج‌های شکل گرفته بر سطح آب دانست. موزه بیش از ۳۰۰۰ نمایشگاه را در خود جای می‌دهد؛ به‌همراه بیش از ۱۵۰ نمایش، گویای قصه‌هایی از مردمی است که سازنده‌ی دوران برپایی رودخانه‌ی کلاید هستند. مردمی که در دنیا سفر کردند و در کتاب‌ها از ویژگی‌های بی‌همتای این منطقه بسیار سخن گفته‌اند.
ساختمان جديد موزه حمل و نقل ريورسايد واقع در شهر گلاسگو اسكاتلند در سال ۲۰۰۱ برای بازديد عموم افتتاح شده است.
تنها طی ۵۰ روز اول بعد از گشایش موزه، حدود نيم ميليون نفر از ساختمان تازه تاسيس اين مجموعه ديدن كرده‌اند.
ظاهر ساختمان موزه حمل و نقل ريورسايد به انرژی پنهان در جريان آب اشاره دارد. سقف ساختمان موزه از پستی و بلندی‌های فراوانی تشكيل شده است؛ به‌گونه‌ای كه از زوايای مختلف گاه منحنی و گاه زاويه‌دار ديده می‌شود. این شگفتی طرح حدید است که بسیار انعطاف‌پذیر و سیال است. و جلوه‌ای فوق‌العاده بر کرانه‌های رود کلاید بر جای می‌گذارد. به گفته محلی‌ها، گلاسگو شهر تاریخی‌شان، گویی جانش را از دست داده بود و نیاز به یک شوک یا محرک داشت تا بتواند دوباره توریست‌های مختلف را از سراسر دنیا به گلاسگو بکشاند.