آخرین عشایر دنیا؛ زندگی در مرز میان سنت و مدرنیته
شاید تصور زندگی بدون تخت راحت، فروشگاه‌های شبانه‌روزی یا تعطیلات مجلل، تقریبا غیر ممکن باشد؛ اما در گوشه‌هایی از جهان، هنوز جوامعی هستند که به شیوه‌ای کاملا متفاوت زندگی می‌کنند. از طایفه «طوارق» که سراسر عمر خود را در صحرای بزرگ آفریقا می‌گذرانند تا قوم «ننتس» که هر ساله حدود ۱٬۲۸۷ کیلومتر در مسیر کوچ خود پیش می‌روند، این مردمان، آخرین بازماندگان زندگی کوچ‌نشینی در جهان و از جذاب‌ترین و شگفت‌انگیزترین آن‌ها به شمار می‌آیند. در ایران نیز عشایر زیادی وجود دارند که همچنان اصالت خود را حفظ کرده‌اند. با ما همراه باشید تا نگاهی کوتاه به این قبایل کوچ‌نشین داشته باشیم. (loveexploring)
- قبیله پوکوت آفریقا؛ جامعه‌ای با اقتصاد دام‌محور
- قوم ننتس سیبری؛ عشایر یخبندان توندرا
- قوم دریانورد باجائو آسیا؛ غواصان افسانه‌ای دریا
- قوم رومانی اروپای شرقی؛ پرحاشیه‌ترین کوچ‌نشین‌های اروپا
- بادیه‌نشینان عرب خاورمیانه؛ از مقاوم‌ترین کوچ‌نشینان جهان
- کوچ‌نشینان مغولستان؛ از بزرگ‌ترین کوچ‌نشینان جهان
- قوم ساراکاتسانی یونان؛ کوچ‌نشینان کوهستان‌های پیندوس
- قوم سامی اسکاندیناوی؛ مردمان بومی قطب
- قوم طوارق آفریقا؛ ساکنان افسانه‌ای صحرا
- ایل قشقایی ایران؛ قوم کهن پر جمعیت
قبیله پوکوت آفریقا؛ جامعه‌ای با اقتصاد دام‌محور
قبیله «پوکوت» (Pokot) در کنیا و اوگاندا زندگی می‌کنند و از قرن هجدهم تاکنون، شیوه نیمه کوچ‌نشینی، سنت‌های قبیله‌ای و اقتصاد مبتنی بر دام را حفظ کرده‌اند. گاو در زندگی اجتماعی آن‌ها، جایگاه ویژه‌ای دارد و ثروت و اعتبار هر فرد با تعداد گاوهایش سنجیده می‌شود. مراسم و رقص‌های آیینی رنگارنگ نیز بخش مهمی از زندگی روزمره آن‌ها است و زیورآلات پر زرق و برق، نشانه منزلت فردی به شمار می‌آید. هرچند بسیاری از سنت‌های دیرینه پوکوت هنوز پابرجا است؛ اما مدرنیته نیز بر آن‌ها بی‌‌تاثیر نبوده است.
قوم ننتس سیبری؛ عشایر یخبندان توندرا
قوم «ننتس» (Nenets)، هزاران سال است که در سرمای منفی ۵۰ درجه سیبری، همراه گله‌های گوزن شمالی کوچ می‌کنند و هر ساله، مسیری حدود ۱٬۲۸۷ کیلومتر را در جست‌وجوی چراگاه تازه، پشت سر می‌گذارند. زندگی آن‌ها از غذا و پوشاک گرفته تا ابزار معاش، کاملا به گوزن‌ها وابسته است. تغییرات اقلیمی، ذوب توندرا و استخراج نفت، مسیرهای سنتی کوچ را مختل کرده و آن‌ها را به سازگاری با شرایط جدید وادار ساخته است. با این حال، ننتس‌ها همچنان یکی از مقاوم‌ترین جوامع بومی در مناطق قطبی به شمار می‌آیند.
قوم دریانورد باجائو آسیا؛ غواصان افسانه‌ای دریا
قوم «باجائو» (Bajau) که به «کوچ‌نشینان دریا» شهرت دارند، بیش از ۱,۰۰۰ سال است که در میان امواج و میان آب‌های اندونزی، مالزی و فیلیپین زندگی می‌کنند. خانه‌های چوبی شناور این قوم، روی دریا ساخته می‌شود و آن‌ها به مهارت‌های خارق‌العاده غواصی شهرت دارند؛ چراکه روزانه چندین ساعت در اعماق ۶۰ متری فرو می‌روند و دقایق طولانی نفس را حبس می‌کنند. باجائوها تابعیت رسمی هیچ کشوری را ندارند و اجازه اقامت دائمی روی خشکی نیز به آن‌ها داده نمی‌شود. صید صنعتی نیز منبع معیشت سنتی این قوم را تهدید می‌کند.
قوم رومانی اروپای شرقی؛ پرحاشیه‌ترین کوچ‌نشین‌های اروپا
قوم رومانی یکی از بزرگ‌ترین و در عین حال، پرحاشیه‌ترین گروه‌های کوچ‌نشین اروپا است؛ قومی با ریشه‌ای حدود ۱,۵۰۰ ساله که از هند به اروپا مهاجرت کرد و در برابر تبعیض گسترده، ناچار به زیست کوچ‌نشینی شد. آن‌ها در کشورهایی مانند رومانی و بلغارستان به موسیقی زنده و پوشش‌های رنگارنگ شهرت دارند و برای امرار معاش به مشاغلی چون داد و ستد دام یا فال‌گیری روی آورده‌اند. امروزه، هنوز هم گروه‌هایی با واگن و اسب سفر می‌کنند؛ اما برخی با خانه‌های سیار موتوری جابه‌جا می‌شوند یا برای رهایی از تبعیض مداوم، در سکونتگاه‌های دائمی مستقر شده‌اند.
بادیه‌نشینان عرب خاورمیانه؛ از مقاوم‌ترین کوچ‌نشینان جهان
بادیه‌نشینان عرب از مقاوم‌ترین کوچ‌نشینان جهان به شمار می‌آیند که در بیابان‌های گرم و خشک خاورمیانه، میان مصر، سوریه و اردن زندگی می‌کنند. سنت آن‌ها بر دامداری و کوچ فصلی استوار است؛ زمستان‌ها در بیابان‌های عمیق و تابستان‌ها در زمین‌های قابل کشت به سر می‌برند؛ اما سیاست‌های اسکان اجباری و محدودیت‌های حرکتی در دهه‌های اخیر، زندگی سنتی این قوم را دگرگون کرد. به طوری که امروزه، بخشی از آن‌ها، همچنان کوچ‌نشین باقی مانده‌اند و برخی دیگر، در شهرها ساکن شده‌اند.
کوچ‌نشینان مغولستان؛ از بزرگ‌ترین کوچ‌نشینان جهان
کوچ‌نشینی در مغولستان قرن‌ها ریشه دارد و امروزه نیز حدود یک میلیون نفر از سه میلیون جمعیت این کشور، در چادرها زندگی می‌کنند و دو بار در سال (بهار و زمستان)، همراه گله‌های خود کوچ می‌کنند. هر خانواده حدود ۱,۰۰۰ راس دام مانند شتر، گوسفند و بز دارد؛ اما این سبک زندگی با تهدید روبه‌رو است. تغییرات اقلیمی، کمبود علوفه و زمستان‌های سخت، باعث شد تا بسیاری به شهر مهاجرت کنند؛ چنانکه طی سه دهه گذشته، حدود ۲۰ درصد از جمعیت کشور راهی پایتخت شده و الگوی تاریخی کوچ‌نشینی در معرض زوال قرار گرفته است.
قوم ساراکاتسانی یونان؛ کوچ‌نشینان کوهستان‌های پیندوس
در دل کوهستان‌های پهناور و صعب‌العبور «پیندوس» (Pindus) در یونان، مردمانی به نام «ساراکاتسانی» (Sarakatsani) زندگی می‌کنند که از دیرباز چوپان بودند. آنان در طول سال، میان دشت‌های ترکیه و دامنه‌های کوه پیندوس جابه‌جا می‌شوند تا برای گله‌های خود چراگاه بیابند. خانه‌های موقتی از چوب و شاخه‌های پوشیده از کاه می‌سازند و کف و دیوارها را از گل و کود دامی می‌پوشانند. جمعیت آن‌ها در دهه ۱۹۵۰ میلادی، حدود ۸۰,۰۰۰ نفر بود؛ اما امروزه به واسطه رقابت بر سر چراگاه‌ها، تغییرات اجتماعی و فشارهای اقتصادی، کمتر از ۹,۰۰۰ نفر باقی مانده است.
قوم سامی اسکاندیناوی؛ مردمان بومی قطب
قوم «سامی» (Sami)، بومی شمال اسکاندیناوی، در مناطق قطبی نروژ، سوئد، فنلاند و روسیه پراکنده‌اند و جمعیتشان حدود ۸۰,۰۰۰ نفر است. آن‌ها قرن‌ها به دامداری گوزن در سرمای سخت قطب شمال مشغول بودند و همراه گله‌ها مهاجرت می‌کردند؛ اما با مصادره زمین‌ها، مالیات‌های سنگین و سیاست‌های همسان‌سازی فرهنگی دولت‌های اسکاندیناوی، بسیاری از سامی‌ها از کوچ دست کشیده و در خانه‌های دائمی ساکن شدند. امروزه برخی از آن‌ها در گردشگری و کشاورزی مشغول هستند؛ هرچند تبعیض فرهنگی هنوز بر زندگی آن‌ها سایه انداخته است.
قوم طوارق آفریقا؛ ساکنان افسانه‌ای صحرا
در میان شن‌های سوزان صحرای بزرگ آفریقا، قوم باستانی «طوارق» (Tuareg) از قرن چهارم میلادی تا امروز به زندگی کوچ‌نشینی ادامه داده‌اند. این قوم با جمعیتی حدود دو میلیون نفر، زمانی از راه تجارت امرار معاش می‌کردند؛ اما با ظهور وسایل حمل و نقل مدرن و درگیری‌های سیاسی، شیوه زندگی آن‌ها نیز دگرگون شد. برخلاف بسیاری از اقوام عرب، در میان طوارق، این مردان هستند که روبند بر چهره می‌زنند. امروزه، برخی هنوز به شترداری ادامه می‌دهند و برخی در مشاغلی چون گردشگری به کار مشغول هستند.
ایل قشقایی ایران؛ قوم کهن پر جمعیت
ایل قشقایی در دل رشته‌کوه‌های زاگرس در جنوب غربی ایران زندگی می‌کنند و در طول سال کوچ می‌کنند؛ مسافتی که گاهی به حدود ۴۸۰ کیلومتر می‌رسد. این کوچ‌نشینان، طی قرن‌ها با جنگ‌ها، فشارهای سیاسی و تغییرات اجتماعی روبه‌رو بودند؛ اما ساختار سنتی خود را حفظ کردند. امروزه، گرایش جوان‌ها به زندگی شهری باعث شده است تا بسیاری از خانواده‌ها با رفت‌وآمد میان دو خانه ثابت و ییلاقی، شکل تعدیل‌شده‌ای از کوچ‌نشینی را حفظ کنند.
کدام یک از این جوامع کوچ‌نشین بیش از دیگران، توجه شما را جلب کرد؟ به نظر شما، آینده این سبک زندگی در جهان مدرن، چگونه رقم خواهد خورد؟ لطفا کجارو و کاربران آن را نیز در جریان نگاه و نظر ارزشمند خود قرار دهید.
عکس کاور: ایل قشقایی؛ منبع عکس: loveexploring، نام عکاس: MehmetO
