چرا جانوران زیر نور فرابنفش می‌درخشند؟
اگر نور فرابنفش را روی سنجاب‌های پرنده بتابانید، به رنگ صورتی می‌درخشند. اگر عقرب‌ها را زیر نور مهتاب مشاهده کنید، خواهید دید که نور آبی شگفت‌انگیزی از آن‌ها متساعد می‌شود. سفره‌ماهی‌ها و کوسه‌ها قادر به تولید رنگ سبز نئونی هستند و مرجان‌های اطرافشان نیز با رنگ قرمز، خودنمایی می‌کنند. تمام این جانوران درخشان، نمونه‌هایی از پدیده «فوتولومینسانس» یا «نورتابناکی» (Photoluminescence) هستند؛ خاصیتی که به برخی موجودات زنده امکان می‌دهد تا نور فرابنفش خورشید، ماه یا منابع مصنوعی را جذب کنند و آن را بازتاب دهند. شماری از جانوران طول موج‌های فرابنفش را جذب می‌کنند و طول موج‌های مرئی را بازتاب می‌دهند؛ در حالی که برخی دیگر رنگ‌آمیزی فرابنفشی دارند که با چشم غیرمسلح انسان دیده نمی‌شود. این پدیده که گاهی به نام «فلورسانس»، «فسفرسانس» یا «زیست‌فلورسانس» شناخته می‌شود، هرروز بیش از پیش در جانوران کمترشناخته‌شده و مکان‌های تازه کشف‌شده، مشاهده می‌شود.
در این مقاله به نقل از وب‌سایت نشنال‌جئوگرافیک، با این پدیده متداول اما کمترشناخته‌شده، بیشتر آشنا خواهید شد.
جانوران با قابلیت نورتابناکی
در سال‌های اخیر، دانشمندان و علاقه‌مندان به زیست‌شناسی، مارمولک‌ها و هزارپایان درخشان بسیاری یافته‌اند که هنگام قرارگیری در معرض نور فرابنفش، به‌زیبایی و با رنگ‌های متنوع می‌درخشند. پژوهشگران موفق شده‌اند مارها را به فهرست بلندبالای جانوران نورتابناک اضافه کنند؛ از میان ۱۱۰ گونه مار بومی قاره آمریکا، حدود ۹۰ درصد نشانه‌هایی را از نورتابناکی یا بازتاب نور فرابنفش نشان داده‌اند.
بررسی‌ها نشان داده‌اند که ۹۲ درصد از ۱۸۷ گونه قورباغه نیز پوستی درخشان دارند. همچنین پژوهشگران موفق به شناسایی ۹۵ گونه ماهی صخره‌های مرجانی شده‌اند که زیر نور فرابنفش می‌درخشند و ۱۸۱ گونه پرنده نیز ثبت شده‌اند که پرهایی با خاصیت نورتابناکی دارند. در دنیای پستانداران هم ۹۵ درصد از ۱۴۸ گونه آزمایش‌شده، دارای خز درخشان بودند.
مطالعات اخیر، پدیده نورتابناکی را امری خاص و شگفت‌انگیز توصیف کرده‌اند؛ با این حال، «لیندا رینهولد» (Linda Reinhold)، پژوهشگر جانورشناسی دانشگاه «جیمز کوک» استرالیا اذعان دارد:
پدیده نورتابناکی، امری غیرعادی و استثنایی نیست! هنگامی که شب‌ها در جنگل میان جانوران زنده گشت می‌زدم، تقریبا همه آن‌ها می‌درخشیدند.
کاربرد نورتابناکی از تولیدمثل تا بقا
دانشمندان دریافته‌اند که «زیست‌تابی»، یعنی زمانی که جاندار خودش نور تولید می‌کند، می‌تواند برای شکارکردن یا جلب توجه جفت به کار رود. قلابچه‌ماهی‌ها و کرم‌های شب‌تاب به همین شیوه عمل می‌کنند؛ اما کاربرد نورتابناکی هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در واقع، تقریبا تمام آنچه دانشمندان تاکنون درباره این پدیده می‌دانند، فقط به یک حوزه خاص از زیست‌شناسی برمی‌گردد.
«هیلی کراول» (Hayley Crowell)، خزنده‌شناس دانشگاه میشیگان می‌گوید:
ما مروری جامع بر مقالات علمی انجام دادیم که به کاربردهای رنگ فرابنفش اشاره داشتند و دریافتیم که تقریبا در همه این موارد، این فرایند با بحث تولیدمثل ارتباط دارد.
برای نمونه، برخی گیاهان با نور فرابنفش می‌درخشند و از این امر برای هدایت گرده‌افشان‌ها (حشرات، پرندگان و...) به سوی گل‌هایشان استفاده می‌کنند و بعضی پرندگان نیز به نظر می‌رسد که رنگ‌های فرابنفش را در فرآیند انتخاب جفت به کار می‌گیرند؛ مانند شواهدی که در منقارهای نئونی «پافین‌ها» دیده می‌شود. با این وجود، نمی‌توان این امر را پاسخی قطعی دانست؛ چراکه مارهای نر و ماده، به هیچ عنوان تفاوتی در نورتابندگی ندارند و نمی‌توان این امر را عاملی برای ترغیب جنس مخالف در مارها دانست. در عوض، آن‌گونه به نظر می‌رسد که نورتابندگی برای مارها و برخی از موجودات دیگر به‌عنوان عاملی برای استتار عمل می‌کند.
نورتابناکی در دنیای زیر آب
جانوران خشکی‌زی تنها موجوداتی نیستند که زیر نور فرابنفش می‌درخشند و این پدیده به دلایلی در اقیانوس منطقی‌تر به نظر می‌رسد؛ زیرا محیط زیر آب بر نور تاثیر می‌گذارد.
«دیوید گروبر» (David Gruber) هنگام مطالعه مرجان‌های نورتابناکی در دهه ۲۰۰۰ میلادی، با صحنه‌ای روبه‌رو شد که تا آن زمان هیچ‌کس ندیده بود؛ نوعی مارماهی که نورتابندگی کم‌نظیری داشت. این کشف، گروبر را بر آن داشت تا نور فرابنفش چراغ‌قوه خود را به سوی ماهی‌هایی از هر شکل و اندازه بتاباند که منجر به شناسایی لاک‌پشت‌ها و کوسه‌های درخشان شد. بعدها او و تیمش دوربینی ساختند که نشان می‌داد موجودات آبزی در چشم یکدیگر چقدر زنده و رنگارنگ به‌نظر می‌رسند.
دیوید گروبر می‌گوید:
این تجربه مانند ورود به دنیایی پنهان در اقیانوس بود؛ دنیایی که این موجودات دریایی با آن سازگار شده بودند؛ اما ما از آن خبر نداشتیم.
شما نیز تجربه مشاهده موجودات زنده زیر نور ماه یا نور فرابنفش را دارید؟ دانسته‌ها و نظرهای خود را در این خصوص، با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
منبع عکس کاور: thecheshiremagazine.co.uk؛ عکاس: نامشخص