گربهها در مصر باستان؛ از زندگی شاهانه تا قربانی شدن
بیش از سه هزار سال، گربهها نقش مهمی در اجتماع و مذهب مصریان باستان ایفا میکردند. تصویر الهه‌های مصر از جمله «مفدت» (Mafdet)، «باستت» (Bastet) و «سخمت» (Sakhmet) با ویژگی‌های گربه‌سانان کشیده می‌شد و گربهها نماد باروری، عدالت و قدرت خدایان بودند. آن‌ها با شکار مار، عقرب و موش از فرعون و شهروندان محافطت میکردند و همین امر باعث شده بود تا مردم آنان را بازتابی از قدرت خدایان بدانند.
- جایگاه گربهها در مصر باستان
- ارتباط خدایان مصر با گربهها
جایگاه گربهها در مصر باستان
هنوز مشخص نیست گربهها دقیقا از چه زمانی در مصر باستان اهلی شده‌اند؛ اما باستان‌شناسان در نزدیکی قاهره قبرستانی با ۴,۵۰۰ سال قدمت کشف کردند که مقبره گربههای مومیایی‌شده‌‌ای در آنجا قرار داشت. این گربهها به‌همراه مجسمه‌ها و متعلقاتشان دفن شده بودند.
زندگی گربهها در مصر باستان دارای دو وجه بود؛ از طرفی در رفاه و آرامش بودند و از طرفی مورد رنج واقع می‌شدند. خانوادههای ثروتمند گربههای خود را با جواهرات گرانقیمت تزیین میکردند و در ظروف سلطنتی به آنان آب و غذاهای شاهانه میدادند. در پرتره‌های خانوادگی به‌جا‌ی‌مانده در آرامگاه‌های ابدی مصریان، تصویر گربهها در کنار سایر اعضای خانواده وجود دارد و جسد مومیایی شده گربهها در کنار اجساد صاحبانشان دیده می‌شود. گویا مصریان این کار را به امید ارتباط با گربهها در جهان پس از مرگ انجام میدادند. همچنین پس از درگذشت یکی از گربههای خانواده، صاحبان آن‌ها برایشان مراسم سوگواری برگزار میکردند و اجسادشان را مومیایی‌شده به خاک یا رود می‌سپردند. در این مراسم، اعضای خانه‌ای که گربه‌شان را از دست داده بودند، ابروهای خود را می‌تراشیدند و تا زمانی که ابروهایشان دوباره رشد کند، به سوگواری ادامه میدادند.
تندیس گربه سیاه از مصر باستان؛ منبع عکس: science.howstuffworks.com؛ عکاس: Bruce M. White
با اینکه در آن دوران کشتن گربهها حتی اگر غیر عمد رخ می‌داد، می‌توانست مجازاتی برابر با اعدام داشته باشد؛ بنظر می‌رسد قربانی کردن آنان عرف رایجی بوده است. طبق پژوهش‌ها، بین سال‌های ۷۰۰ پیش از میلاد تا ۳۰۰ پیش از میلادی، مشاغلی با عنوان پرورش گربه به هدف قربانی کردن و مومیایی کردن آنان در مصر رواج داشت. این گربهها برای دفن شدن کنار مردگان پرورش می‌یافتند. پژوهشگران این مسئله را از کشف جسد مومیایی‌شده گربه‌ای به‌دست آوردند که پس از اسکن، سنش کمتر از پنج ماه تخمین زده شد و گردنش شکسته بود. آنان از این امر دریافتند که این گربه قربانی شده است تا به خاک سپرده شود.
مومیایی‌های گربه از مصر باستان؛ منبع: سایت thecollector.com؛ عکاس: نامشخص
ارتباط خدایان مصر با گربهها
«باستت» یکی از خدایان باستانی مصر است که بهعنوان دختر خدایان «رع» (Ra) و «ایسیس» (Isis) از او یاد می‌شود. در آن عصر، شهر «بوباستیس» (Bubastis) مرکز پرستش باستت، خدای گربهها بود و هر ساله هزاران نفر برای عبادت به معبد شهر بوباستیس می‌رفتند. این الهه در ابتدا با شمایلی از یک شیر ماده خشن به تصویر کشیده می‌شد؛ اما بعدها در قالب گربه‌ای اهلی و مادری وفادار و بارور به‌همراه چند بچه گربه، صورتگری شده است. به باور مصریان، گربهها این خدا را تقدیس می‌کنند و از آنجایی که هم خصلت وفاداری، مراقبت و پرورش‌دهنده و هم خصلت ستیزه‌جویی، مستقل و تندخویی را دارند؛ تجلی‌گر الهه باستت هستند. به اعتقاد آنان گربه‌هایی که در خانه‌ها نگهداری می‌شوند، ارتباط اعضای خانه را با الهه باروری (باستت) حفظ می‌کنند.
مجسمه باستت، خدای گربه ها در مصر باستان؛ منبع عکس: thecollector.com؛ عکاس: نامشخص
«رع» خدای خورشید، نور، گرما و انرژی حیات‌بخش مصریان بود. تندیس‌ها و پرتره‌های طراحی شده از او مردی با سر شاهین را نشان می‌دهد. در باور مصریان شاهین نماد قدرت و ارتباط با آسمان بود. طبق افسانهها اولین گربه توسط رع خلق شد تا ارواح شیطانی را از خدایان و بندگان دور کند. علاقه گربهها به خوابیدن زیر آفتاب، به‌دلیل ارتباط گرفتن‌شان با رع بود. در نقاشی‌ها و متون باقی‌مانده از مصریان در توصیف زندگی پس از مرگ، گربهها با خنجری در دست مار «آپوفیس» (Apophis) را می‌درند. مار آپوفیس تهدیدی برای خدای خورشید در جهان زیرین است.
«سخمت» الهه جنگ و ویرانی بود. در تصاویر، او را با سر شیر می‌کشیدند تا قدرت و خشونتش را نمایان سازند. گربهها می‌توانستند آفات انسانی و کشاورزی را از بین ببردند؛ موش‌ها، مارها و عقرب‌ها را بکشند و بدین ترتیب امنیت فرعون و شهروندان را تامین کنند. این توانایی‌ها در گربه‌سانان، بازتابی از قدرت سخمت بود و گمان می‌رفت گربهها با خدای خشونت مصر ارتباط زیادی دارند.
همچنین طبق افسانهها، ۵۲۵ سال قبل از میلاد در «نبرد پلوزیوم» (Battle of Pelusium)، سربازان ایرانی در مقابل سپاه مصریان از گربهها بهعنوان سپر استفاده میکردند؛ زیرا میدانستند تیراندازان مصری از ترس خدایان، به گربهها حمله نخواهند کرد؛ البته این موضوع مستندات تاریخی دقیقی ندارد.
خدایان مصر باستان «رع» و «باستت» و «سخمت»؛ منبع عکس: ویکی مدیا؛ پدیدآورنده: نامشخص
به نظر شما گربهها در مصر باستان زندگی بهتری داشتند یا امروز؟ نظرتان درباره خدایان گربه‌ای مصر باستان چیست؟ لطفا دیدگاه‌های خود را با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
منبع عکس کاور: سایت dailyartmagazine.com؛ عکاس: نامشخص
سوالات متداول
جایگاه گربهها در مصر باستان چگونه بوده است؟
زندگی گربهها در مصر باستان دارای دو وجه بود. خانوادههای ثروتمند گربههای خود را با جواهرات گرانقیمت تزیین میکردند و در ظروف سلطنتی به آنان آب و غذاهای شاهانه میدادند. از طرف دیگر، مشاغلی با عنوان پرورش گربه به هدف قربانی کردن و مومیایی کردن آنان در مصر رواج داشت.
ماجرای گربهها در نبرد پلوزیوم چیست؟
طبق افسانهها، ۵۲۵ سال قبل از میلاد در نبرد پلوزیوم، سربازان ایرانی در مقابل سپاه مصریان از گربهها بهعنوان سپر استفاده میکردند؛ زیرا میدانستند تیراندازان مصری از ترس خدایان، به گربهها حمله نخواهند کرد؛ البته این موضوع مستندات تاریخی دقیقی ندارد.