نخستین قدمها؛ از چه زمانی انسانها شروع به پوشیدن کفش کردند؟


کفشهایی که انسانها از ۱۵۰,۰۰۰ سال پیش میپوشیدند، داستان شگفتانگیزی از تکامل کفشسازی را روایت میکنند.
کفشها بهعنوان یکی از سادهترین و در عین حال، پراهمیتترین اختراعات بشری، نقش اساسی در تکامل انسانها و سازگاری آنها با محیط داشتهاند؛ اما اینکه انسانها از چه زمانی به فکر پوشاندن پاهای خود افتادند، همچنان یکی از پرسشهای جذاب و چالشبرانگیز برای دانشمندان و محققان تاریخ است. پاهای انسان بهعنوان یکی از مهمترین ابزارهای حرکت و تعامل با جهان اطراف، همواره در معرض خطر آسیبهای طبیعی مانند سنگهای تیز، سرما و گرما بودهاند. بنابراین، ضرورت محافظت از آنها منطقی به نظر میرسد؛ اما یافتن شواهد تاریخی برای اولین کفشها، کار چندان سادهای نیست.
دلیل این دشواری، به ماهیت مواد اولیهای برمیگردد که در تولید نخستین کفشها، مورد استفاده قرار میگرفت. مواد ارگانیک مانند پوست حیوانات، الیاف گیاهی و برگها، بهراحتی در طول زمان تجزیه میشوند و بهندرت، در شرایط مناسب برای بقای طولانیمدت قرار میگیرند. بااینحال، کشفیات باستانشناسی مانند صندلهای ۱۰,۴۰۰ ساله کشفشده در غار «فورت راک» (Fort Rock Cave) در ایالت «اورگن» (Oregon) آمریکا و کفشهای چرمی ۵,۵۰۰ ساله در ارمنستان، سرنخهایی از دوران اولیه استفاده از کفش، در اختیار محققان قرار میدهند.
با این حال، این سوال پیش میآید که آیا ممکن است که انسانها بسیار زودتر از این زمانهای ذکر شده، کفش پوشیده باشند؟ شواهد غیرمستقیم، مانند ردپاهای فسیلشده در آفریقای جنوبی که احتمال میرود مربوط به ۱۵۰,۰۰۰ سال پیش باشد، این نظریه را تقویت میکند که کفشها، بسیار قدیمیتر از آن چیزی هستند که تاکنون کشف شده است. در این میان، پژوهشگران همچنان در تلاش هستند تا با استفاده از فناوریهای مدرن و بررسی شواهد غیرمستقیم، پرده از راز این بخش مهم از تاریخ بشر بردارند. در ادامه این نوشتار، نگاه دقیقتری به شواهد موجود درباره پیدایش کفش و سیر تکامل آن خواهیم داشت.
آنچه از تاریخچه کفش در این نوشتار خواهید خواند:
قدیمیترین کفشهای جهان
دانشمندان کفشهای باستانی بسیاری در سراسر جهان کشف کردهاند؛ از جمله کفش چرمی ۵,۵۰۰ ساله در ارمنستان، صندلهای ساختهشده از علف با قدمت ۶,۲۰۰ سال در اسپانیا و کفشهایی که قدمت آنها به ۸,۳۰۰ سال پیش در «میسوری» (Missouri) میرسد.
با این حال، این سوال پیش میآید که انسانها، دقیقا چه زمانی کفش را اختراع کردند؟ پاسخ به این پرسش دشوار است؛ چراکه پوست حیوانات، الیاف گیاهی و سایر مواد مورد استفاده برای ساخت کفش، به مرور زمان تجزیه میشوند و از بین میروند. قدیمیترین کفشهای شناختهشده بیش از ۱۰,۰۰۰ سال قدمت دارند؛ اما ردپاهای فسیلشده نشان میدهند که اجداد انسان، ممکن است که خیلی پیشتر از اینها کفش پوشیده باشند.
یکی از قدیمی ترین کفشهای شناخته شده در جهان، کشف شده در غاری در ارمنستان؛ منبع عکس: National Geographic؛ نام عکاس: Gregory Areshian
به گفته «توماس کانولی» (Thomas Connolly)، مدیر تحقیقات باستانشناسی در موزه تاریخ طبیعی و فرهنگی دانشگاه اورگن، قدیمیترین کفشهایی که محققان توانستهاند بهطور مستقیم تاریخگذاری کنند، یک جفت صندل ۱۰,۴۰۰ ساله است که از غار «فورت راک» در مرکز ایالت اورگن کشف شدهاند.
گروهی از باستانشناسان در سال ۱۹۳۸ میلادی و با حفاری در غار «فورت راک»، دهها صندل بافتهشده از پوست گیاه درمنه (sagebrush) و سایر الیاف را کشف کردند. آقای کانولی توضیح میدهد که کفشهای مشابهی در دهها مکان دیگر از مناطق بزرگ شمالی و غربی، یعنی ناحیه خشک ایالات متحده بین رشتهکوههای «سیرا نوادا» (Sierra Nevada) و «راکی» (Rocky)، یافت شده است. او میگوید:
بهطور کلی، این کفشها با دقت ساخته شدهاند و دارای کفی صاف و روکشی برای پا هستند.
منبع عکس: discovermagazine؛ نام عکاس: نامشخص
به گفته کانولی، دانشمندانی که با گروههای بومی منطقه اورگن، مانند مردم «کلمث» (Klamath) و «پایوت شمالی» (Northern Paiute) مصاحبه کردهاند نیز چنین دریافتند که در زمانهای تاریخی، کفشهای بافتهشده معمولا برای استفاده در زمستان به کار میرفتند؛ بهویژه برای کار در اطراف باتلاقها و دریاچههای سرد، جایی که ممکن بود تورهای ماهیگیری یا شکار پرندگان، جمعآوری یا گیاهانی مانند «نی» برای ساخت حصیر و سبد برداشت شوند.
با وجود اینکه این صندلها، ساختاری متخلخل داشتند، الیاف آنها گرمای بدن را حفظ میکرد و پاها را حتی در شرایط خیس و مرطوب، گرم نگه میداشت. «کانولی» در ادامه صحبتهای خود به این نکته نیز اشاره کرد:
قومنگاری موسوم به «ساموئل برت» (Samuel Barrett) از «کلمثها» شنیده بود که کفشهای بافتهشده، بهگونهای استفاده میشدند که شخص بتواند تا در سردترین روزهای زمستان نیز با راحتی نسبی، از میان مردابهایی با آب بسیار سرد عبور کند.
کفش چرم بز ۱۴۰۰ ساله یافت شده در داخل غاری در چین؛ منبع عکس: Live Science؛ نام عکاس: نامشخص
«کانولی» اشاره کرد که مجموعهای از بقایای انسانی که در «نوادا» کشف شد و با نام «مومیایی غار اسپیریت» (Spirit Cave Mummy) شناخته میشود، ممکن است کفشهایی قدیمیتر از صندلهای غار «فورت راک» داشته باشد. این مومیایی که حدود ۱۰,۶۰۰ سال قدمت دارد، دارای کفشهای چرمی «موکاسین» (moccasin) یا به عبارتی، موکاسینهای پوستی است. با این حال، دانشمندان هنوز سن کفشهای این مومیایی را بهطور مستقیم اندازهگیری نکردهاند.
کفشهای ۱۵۰ هزار ساله در آفریقا؟
در حالی که این نمونهها، قدیمیترین کفشهای شناختهشده هستند، ممکن است شواهدی وجود داشته باشد که نشان دهد، انسانها کفش را خیلی زودتر اختراع کردهاند. بر اساس یک مطالعه در سال ۲۰۲۳ میلادی، این امکان وجود دارد که آثار فسیلی ساحلی در آفریقای جنوبی، متعلق به کفشهایی باشند که قدمت آنها به ۱۵۰ هزار سال پیش بازمیگردد.
رد کفش احتمالی در پارک ملی گاردن روت (Garden Route) در آفریقای جنوبی؛ منبع عکس: discovermagazine؛ نام عکاس: Charles Helm
هنگامی که «چارلز هلم» (Charles Helm)، محقق دانشگاه نلسون ماندلا در آفریقای جنوبی و همکاران وی، ردپاهای فسیلی را تحلیل کردند، متوجه شباهتهایی با ردپاهای انسان شدند؛ با این تفاوت که اثر انگشتان پا وجود نداشت. این موضوع نشان میداد که احتمالا افرادی که این ردپاها را ایجاد کردهاند، کفش پوشیده بودند.
«چارلز هلم» دراینباره میگوید:
فکر کردن به این موضوع که اجداد ما در آن دوران، توانایی ساخت و پوشیدن کفش را داشتهاند، چیزی شگفتانگیز و الهامبخش است. احتمالا در آن زمان نیز همانند امروز، محافظت از آسیب و مقابله با دماهای شدید، انگیزهای برای ساخت کفش بود.
صندل کنفی اسپانیایی؛ منبع عکس: NBC 7 San Diego؛ نام عکاس: نامشخص
با این حال، آنها هیچ اثر فسیلی مستقیمی از کفش پیدا نکردند. به گفته هلم، احتمالا مواد آلی که کفشهای باستانی از آنها ساخته شده بودند، مدتها پیش از بین رفتهاند و به همین دلیل، نیاز به جستوجوی شواهد دیگری احساس میشود.
در مطالعه سال ۲۰۲۳ میلادی، محققان برای درک بهتر شکل و ساختار کفشهای باستانی، به صندلهای مورد استفاده توسط مردم بومی «سان» (San) در «صحرای کالاهاری» (Kalahari Desert) توجه کردند. آنها همچنین هنر صخرهای ۲,۰۰۰ ساله مردم «سان» را مورد بررسی قرار دادند که تصویری از یک «شمن» (shaman) را با کفش نشان میداد.
چکمه قدیمی ۲۳۰۰ ساله در موزه دولتی ارمیتاژ در روسیه؛ منبع عکس: Earthly Mission؛ نام عکاس: نامشخص
«هلم» و همکارانش انواع مختلفی از کفشها را ساختند و با پوشیدن آنها، ردپاهایی در ماسههای ساحل جنوبی آفریقای جنوبی ایجاد کردند. آنها متوجه شدند که طرحی با کفی باز و سخت که روی ماسههای مرطوب و کمی نرم ایجاد شده باشد، بهترین تطابق را با ردپاهای فسیلی دارد.
کانولی نیز درباره قدمت نخستین کفشها معتقد است:
۱۵۰,۰۰۰ سال بسیار قدیمی است؛ اما من آن را بهطور کامل رد نمیکنم.
منبع عکسها: Core77،NBC News،Offbeat Oregon History ،wikimedia؛ نام عکاس عکس اول: Josef Chlachula
داستان پیدایش کفشها رو دوست داشتید؟ به نظر شما انسانها چطور از ابتدا به طراحی کفش رسیدند؟ درباره این پیشرفت شگفتانگیز چه فکر میکنید؟ لطفا کجارو و کاربران آن را نیز در جریان نگاه و نظر ارزشمند خود قرار دهید.
منبع عکس کاور: Discover Magazine؛ نام عکاس: نامشخص
دیدگاه