نبتا پلایا؛ قدیمی‌ترین رصدخانه جهان در قلب صحرای مصر

«نبتا پلایا»، سازه سنگی مدوری در صحرای جنوبی مصر است که به‌عنوان قدیمی‌ترین رصدخانه جهان شناخته می‌شود. قدمت این مجموعه باستانی به بیش از ۷,۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد و توسط جامعه‌ای از مردم چادرنشین ساخته شده است. از این سازه به‌عنوان تقویمی سنگی برای رصد موقعیت خورشید و نشانه‌گذاری انقلاب تابستانی استفاده می‌شد.

مجموعه باستانی نبتا پلایا، نه‌تنها نشان‌دهنده درک عمیق سازندگان آن از حرکت اجرام آسمانی است، بلکه اهمیت بسیاری در زندگی روزمره و کشاورزی مردم آن روزگار ایفا می‌کرد. کشف این مجموعه کهن توسط باستان‌شناسان، دیدگاه‌های جدیدی را در مورد توانایی‌های نجومی جوامع باستانی شمال آفریقا ارائه داد. امروزه، بخش‌هایی از این سازه سنگی، در «موزه نوبی» (Nubian Museum) در شهر «اسوان» (Aswan) نگهداری می‌شود. در این نوشتار، با سازه سنگی نبتا پلایا و شیوه کشف و کارکرد‌های آن بیشتر آشنا خواهید شد.

از دایره سنگی نبتا پلایا چه می‌دانیم: 

• نبتا پلایا؛ استون هنج مصر
• کشف اسرارآمیز نبتا پلایا در قلب صحرای مصر
• رصد ستارگان در ۷,۰۰۰ سال پیش؛ تقویم نجومی نبتا پلایا
• نگهداری از یادمان تاریخی نبتا پلایا در موزه‌

نبتا پلایا؛ استون هنج مصر

«نبتا پلایا» (Nabta Playa)، مجموعه سنگی در شمال آفریقا است که به‌عنوان قدیمی‌ترین رصدخانه نجومی روی زمین شناخته می‌شود. با این حال و از دیدگاه تمدن غربی، «استون‌هنج» (Stonehenge) در میان دایره‌های سنگی جهان، شهرت بیشتری دارد؛ این بنای ماقبل تاریخ و میراث جهانی انگلستان که قدمت ۵,۰۰۰ ساله را برای آن تخمین می‌زنند، سالانه بیش از یک میلیون بازدیدکننده را به خود جذب می‌کند.

_{منبع عکس: atlasobscura؛ نام عکاس: نامشخص}

برای بسیاری از افراد، «استون‌هنج» نماد رازهای حل‌نشده تاریخ است؛ اما در فاصله بیش از ۳,۲۰۰ کیلومتری این بنا و در جنوب مصر، مجموعه سنگی دیگری به نام «نبتا پلایا» یا «نابتا پلایا» وجود دارد که به اعتقاد باستان‌شناسان، قدمت آن حدود ۲,۰۰۰ سال بیشتر از «استون‌هنج» است.

«نبتا پلایا» حدود ۱,۱۰۰ کیلومتری جنوب «هرم بزرگ جیزه» (Great Pyramid of Giza)، بزرگ‌ترین هرم از اهرام ثلاثه مصر  و حدود ۹۶ کیلومتری غرب «رود نیل» واقع شده و بنا بر گفته‌های موجود، توسط فرقه‌ای گاو‌ پرست، ساخته شده است. این فرقه از این مکان خاص، برای تعیین انقلاب تابستانی و زمان شروع بارش‌های موسمی استفاده می‌کردند.

کشف اسرارآمیز نبتا پلایا در قلب صحرای مصر

دو روایت از چگونگی کشف سنگ‌های عظیم نبتا پلایا وجود دارد؛ اولین روایت از عرب بادیه‌نشینی به نام «عیدی مریف» (Eide Mariff) نقل می‌شود که در سال ۱۹۷۳ میلادی، هنگام عبور از صحرای بزرگ آفریقا با این سنگ‌ها مواجه شده است. او سپس، همکار خود و باستان‌شناس برجسته آمریکایی «فرد وندورف» (Fred Wendorf) را نیز به این مکان برد. با این حال، «روموالد شیلد» (Romuald Schild)، دوست و همکار قدیمی «وندورف»، داستان را کمی متفاوت‌تر به یاد می‌آورد. «شیلد» می‌گوید که در همان سال، او، «وندورف» و تیمی از باستان‌شناسان، در حال عبور از صحرا و هنگام توقف برای استراحت، این بقایای سنگی را مشاهده کردند.

_{منبع عکس: x.com؛ نام عکاس: نامشخص}

رصد ستارگان در ۷,۰۰۰ سال پیش؛ تقویم نجومی نبتا پلایا

بناهای تاریخی و سنگ‌لوح‌های «نبتا پلایا»، طی سال‌ها و توسط مردمان کوچ‌نشینی ساخته شده‌اند که در طی هزاران سال، از این منطقه عبور می‌کردند. مهم‌ترین سازه در میان این آثار، دایره سنگی تقویم است که از چهار جفت سنگ بزرگ و مجموعه‌ای از سنگ‌های کوچک‌تر تشکیل شده است.

به اعتقاد «وندورف»، «شیلد» و تیم حفاران باستان‌شناسی، این سنگ‌ها به‌نوعی با ستارگان هم‌راستا هستند. همچنین، در تحقیقی که در سال ۲۰۰۷ میلادی درباره این مجموعه سنگی منتشر شد، اخترشناسان و باستان‌شناسان تایید کردند که احتمالا این سنگ‌ها با ستارگان تیر یا «سیروس» (Sirius)، سماک رامح (نگهبان شمال) یا «آرکتوروس» (Arcturus)، منظومه ستاره‌ای «آلفا قنطورس» (Alpha Centauri) و «کمربند شکارچی» (Orion’s Belt)، هم‌تراز هستند.

_{منبع عکس: the-past؛ نام عکاس: نامشخص}

نگهداری از یادمان تاریخی نبتا پلایا در موزه‌

پس از انتشار اولین مطالعه در سال ۱۹۹۸ میلادی، گردشگران و بازدیدکنندگانی که توانستند محل دایره‌های سنگی را پیدا کنند، شروع به تخریب سنگ‌ها و جابه‌جایی برخی از آن‌ها کردند که همین امر، باعث تغییر تراز و هم‌راستایی آن‌ها شد. در حالی که تا پیش از این اتفاق، این منطقه بیش از ۵,۰۰۰ سال، دست‌نخورده و بکر باقی مانده بود.

اکنون، سنگ‌ها (از جمله مجسمه یک گاو) در «موزه نوبی» (Nubian Museum) در «اسوان» (Aswan) مصر، به نمایش گذاشته شده‌اند؛ جایی که بازدیدکنندگان می‌توانند، این یادمان تاریخی را از فاصله‌ای امن مشاهده کنند.

_{منبع عکس‌ها: thearchaeologist؛ atlasobscura؛ flickr؛ نام عکاس عکس سوم از سمت راست: Paul Ealing}

شما از مجموعه سنگی «نبتا پلایا» چه می‌دانید؟ تابه‌حال به مصر سفر کرده‌اید یا این سازه باستانی را از نزدیک دیده‌اید؟ لطفا نگاه و نظر ارزشمند خود را با کجارو و همراهان آن نیز به اشتراک بگذارید.

_{عکس کاور: سنگ های بزرگ و کوچک نبتا پلایا؛ منبع عکس: Alamy Stock Photo؛ نام عکاس: Mike P Shepherd}