بیوپلاستیک؛ ابزاری برای سبزشویی یا محصولی دوستدار محیط زیست؟

طی سال‌های گذشته، فشارهای علیه استفاده از پلاستیک بالا گرفته است. مممنوعیت استفاده از پلاستیک‌های یک‌بارمصرف در شهرهای مختلف جهان از این جمله‌اند. کارآفرین‌های صنعتی با تولید محصول جدیدی که ظاهرا یک راه‌حل کامل است، تلاش کرده‌اند به این نگرانی‌ها پاسخ بدهند. محصول جدید بیوپلاستیک (bioplastic) یا پلاستیک‌های زیستی نام دارد و از نظر ظاهر کاملا شبیه به پلاستیک است؛ اما جنس آن از گیاه است و برای محیطزیست هم خطری ندارد.

ولی واقعا این موضوع صحت دارد؟ این محصولات واقعا خطری برای محیط‌زیست ندارند؟ به‌نظر می‌رسد این سوال،‌ پاسخ بسیار پیچیده‌تری را می‌طلبد و شاید اصلا این هم نوع دیگری از سبزشویی باشد. سبزشویی عبارتی است که برای اشاره به فعالیت‌هایی استفاده می‌شود که به نام حمایت از محیط‌زیست، در واقع به آن ضربه می‌زنند.

پلاستیک سنتی از مشتقات نفت است که از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. در حقیقت، هشت درصد از همه نفت جهان برای تولید پلاستیک مصرف می‌شود. اما در تولید بیوپلاستیک، حداقل بخشی از آن مواد اولیه را مواد گیاهی تشکیل می‌دهند.

دو نوع بیوپلاستیک وجود دارد که برای درک کارآمد یا ناکارآمدبودن بیوپلاستیک‌ها، شناخت آن‌ها ضروری است: پلاستیک‌هایی با پایه‌ی زیستی و پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر.

در آزمایشگاه از مواد گیاهی برای ساخت ترکیبات شیمیایی استفاده می‌شود. این ترکیبات مشابه ترکیبات نفتی هستند. به‌عنوان مثال، پلی اتیلن ترفتالات (PET) را می‌توان یا از محصولات گیاهی یا از محصولات نفتی تهیه کرد. اما ماده‌ی نهایی که به‌دست می‌آید از ویژگی‌های یکسانی برخوردار است و تجزیه‌پذیر نیست.

کنستانس ایبربکر (Constance Ißbrücker)، سرپرست امور زیست‌محیطی در سازمان بیوپلاستیک اروپا (European Bioplastics) گفت:

بیوپلاستیک‌ها یا موادی که به نام بیوپلاستیک شناخته می‌شوند و تخریب‌ناپذیر هستند، تعداد زیادی دارند.

دو نوع عمده از محصولات بیوپلاستیک تولید می‌شود: اسید پلی اکتیک (PLA) و پلی هیدروکسی آلکانوات (PHA). ماده‌ی PLA از قندهای گیاهی ساخته می‌شود، در حالی که PHA از میکروب‌هایی ساخته می‌شود که هروقت در معرض کمبود مواد مغذی قرار بگیرند، این ماده را تولید می‌کنند.

پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر معمولا محصولاتی با پایه‌ی گیاهی هستند که توسط میکروب‌ها و در یک بازه‌ی زمانی منطقی تجزیه می‌شوند؛ اما، همه پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر نیاز به شرایط بسیار خاصی در یک تاسیسات کمپوست‌سازی صنعتی دارند. در غیر این صورت، این پلاستیک‌های به‌اصطلاح زیست‌تخریب‌پذیر نیز عملکردی درست مشابه پلاستیک‌های مبتنی بر نفت خواهند داشت و صدها سال در طبیعت باقی خواهند ماند.

اگرچه این محصولات هنوز کامل نیستند؛ اما بسیاری از کارشناسان زیست‌محیطی همچنان بر این باور هستند که بیوپلاستیک‌ها این ظرفیت را دارند که تاثیرات منفی انسان‌ها بر محیط‌زیست را کاهش بدهند. برخی از مزایای مهم بیوپلاستیک‌ها در ادامه آمده است.

چون بیوپلاستیک‌ها به‌جای سوخت‌های فسیلی از موادی بر پایه‌ی گیاه ساخته شده‌اند، رواج بیشتر آن‌ها به‌معنای استخراج کمتر نفت، به‌ویژه، با هدف تولید پلاستیک است.

با وجود شباهت‌های شیمیایی که بین این محصولات وجود دارد، بیوپلاستیک‌ها حاوی بیسفنول A (به‌اختصار BPA) نیستند. گفته می‌شود که BPA یک مختل‌کننده‌ی سمی هورمون‌ها است و معمولا در پلاستیک‌های معمولی یافت می‌شود؛ البته، به‌شدت از استفاده از این ماده اجتناب می‌شود.

نفت در کشورهای محدودی متمرکز است و توسط شرکت‌های بزرگ کنترل می‌شود. اما گیاهان در همه‌جا وجود دارند. به همین دلیل، اعتقاد بر این است که بیوپلاستیک‌ها از وجود اقتصادی عادلانه‌تر و توزیع‌یافته‌تر حمایت خواهد کرد. ترجیح می‌دهید چه‌کسی به شما پول بدهد؟ مدیرعامل ثروتمند یک شرکت نفتی یا یک کشاورز؟

برخی نگران هستند که اگر صنعت بیوپلاستیک، زمین‌های کشاورزی بیشتری را درگیر خود کند، از مقیاس زمین‌های موردنیاز برای تغذیه‌ی مردم جهان کاسته شود. رواج کشاورزی تک‌محصولی مانند نیشکر و ذرت، علاوه بر تهدید امنیت غذایی ساکنان زمین، می‌تواند موجب نابودی اکوسیستم طبیعی نیز بشود. تبدیل زمین به مزرعه باعث جنگل‌زدایی، بیابان‌زدایی، از بین رفتن تنوع زیستی و نابودی زیستگاه‌ها می‌شود و فشار روی منابع آبی محدود این کره‌ی خاکی را بیشتر می‌کند.

شوربختانه، تمامی پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر، تنها در تاسیسات کمپوست‌سازی صنعتی به‌صورت کامل تجزیه می‌شوند. برای این کار، درجه‌ی حرارت محیط باید به‌طور ثابت روی ۱۳۶ درجه‌ی فارنهایت قرار داشته باشد و اگر شهر محل سکونت شما چنین امکاناتی نداشته باشد، این نی‌های سبز جدید هم از لحاظ تهدیدهای زیست‌محیطی دریایی هیچ برتری نسبت به سایر نی‌های معمولی ندارد. به‌عبارت دیگر، آن‌ها در محیط باز یا دریا تجزیه نخواهند شد.

فردریک وورم (Frederik Wurm)، شیمیدان آلمانی از دانشگاه ماینز، معتقد است که نی‌های ساخته‌شده از جنس PLA «نمونه‌ای عالی برای سبزشویی» به شمار می‌آیند. آن‌ها هزینه‌ی بیشتری را به فروشنده تحمیل می‌کنند و در ساحل یا اقیانوس هم تجزیه نمی‌شوند. ثابت شده است که برخی از مواد PHA در کف دریا تجزیه می‌شوند؛ اما اثربخشی آن بستگی به محیط دارد. تجزیه‌ی آن‌ها در مناطق استوایی تنها دو هفته طول می‌کشد، اما در مناطق سردتر شاید ماه‌ها زمان نیاز داشته باشد و حتی ممکن است در قطب شمال اصلا تجزیه نشوند.

با توجه به شتاب‌گرفتن محبوبیت بیوپلاستیک‌ها و پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر، لزوم افزایش پژوهش و سرمایه‌گذاری در این صنعت حس می‌شود. بهترین ابزار برای غلبه‌بر چالش تغییرات اقلیمی، نوآوری انسانی است. باید محصولات پایدار جدیدی تولید کرد که صرفا ابزاری برای سبزشویی نباشند و این کار تنها با پژوهش‌های بیشتر ممکن خواهد بود.

دون ایوز (Dune Ives)، بنیان‌گذار یک سازمان غیرانتفاعی محیط زیستی با تمرکز بر راهکارهای تجاری، در این زمینه می‌گوید:

این حوزه، جایی است که دقیقا مناسب سرمایه‌گذاران کارآفرین است. هیچ کمبودی از نظر فرصت‌های عالی برای معرفی گزینه‌هایی که در دریا تخریب‌پذیر باشند و به قیمت زمین‌های کشاورزی و سیستم تولید غذایی ما بینجامد، وجود ندارد.