با بهترین هنرمندان خیابانی تهران آشنا شوید

هنرمندان نقاشی‌های خیابانی،‌ دیوارهای شهر را با رنگ‌های شاد و زنده رنگ‌آمیزی می‌کنند و با انگیزش بصری در مقابل بی‌عدالتی اجتماعی می‌ایستند. به‌لطف هنرمندانی که با آثار اجتماعی خود، وضع کنونی اجتماعی و سیاسی کشور را به چالش می‌کشند،‌ هنر شهری در ایران روبه افزایش است. در این مقاله قصد داریم به تعدادی از هنرمندان خیابانی اشاره کنیم که صدای بصری خود را به گوش مردم می‌رسانند.

هنرمندان شهری تهران به‌طور مستمر مشغول کار هستند. تصاویر آن‌ها نشان از زندگی روزمره‌ مردم ایران دارد که شامل موضوعاتی با مضمون جنگ و صلح، فقر و بی‌عدالتی، هویت فرهنگی و اجتماعی می‌شوند.

تنها (a1one) نام مستعار هنرمند شهری ایرانی است که با آثار خود هنر شهری (به اصطلاح هنری گرافیتی) را به ایران و همین‌طور خاورمیانه معرفی کرد. آثار تنها بیش از هر کجا در تهران و حوالی شهرک اکباتان و آپادانای تهران به چشم می‌خورد. او در وبلاگ خود نوشته است: «شاید یک خرابکار یا آنارشیست باشم،‌ اما از اینکه خود را به‌عنوان تنها معرفی می‌کنم، ‌خوشحالم. من به‌دنبال سیاست نیستم...». تنها یکی از قدیمی‌ترین هنرمندان خیابانی تهران است که از سال ۱۳۸۲ با نقاشی‌هایی که همراه با دوستان خود بر دیوارهای حاشیه اتوبان تهران کرج می‌کشید، شناخته شد.

بااینکه او استنسیل‌ها و پرتره‌های خیابانی مبتنی بر استیکر را تولید می‌کند،‌ اما خطاطی آزاد به سبک ویژه‌ی او تبدیل شده است. نقاشی‌های او شامل کشیدن لایه‌های خطوط روی یکدیگر بر دیوار است که‌ همپوشانی دارند و یکدیگر را تقویت می‌کنند و نوعی متمایز از تکنیک سیاه مشق ایرانی است که در این روش خطاطی، نمادهای واحد به کرات نوشته می‌شوند تا اینکه شکل واحدی بگیرند. اثر نهایی تنها غنی از حس تاریخ و میراث فرهنگی است. او اخیراً سبک خود را به مدل‌های گرافیتی سه بعدی گسترش داده است و به‌این‌ترتیب انحنای خطوط،‌ شکل ملموسی به خود گرفته‌اند.

بسیاری از گرافیتی‌های او کلمه‌ی «حقیقت» (truth) در نوشتار فارسی را نشان می‌دهند. او با تکرار «حقیقت» روی دیوارهای دنیا،‌ منحنی‌های پیچیده‌ی متقارن و زاویه‌داری را در رنگ‌های زیادی خلق می‌کند و تأکید بسیاری روی این کلمه دارد. او بنا بر دلایل هنری به کشور آلمان مهاجرت کرده است و هم‌اکنون در آنجا زندگی می‌کند.

تنها علاوه‌بر خیابان‌های تهران آثار خود را بر دیوار شهرهای کرج، تبریز، انزلی، رشت، اصفهان و همین‌طور شهرهای ملبورن، پاریس، باسل، کلن، برلین و هاوانا نیز نقاشی کرده و بدین ترتیب نماینده‌ای از پیام خیابان‌های تهران به دیگر شهرهای بزرگ دنیا بوده است. آثار تنها در چندین کلکسیون معتبر جهانی نگه‌داری می‌شود و اخیراً در کتاب درسی رشته هنر در کشور آلمان به چاپ رسیده است.

اکثر هنرمندان خیابانی معروف ایرانی از این کشور مهاجرت کرده‌اند،‌ برادران آیسی‌ اند سوت (Icy and Sot) «نهضت خلاقانه برای از بین بردن ادراکات از قبل پیش‌بینی‌شده» ایران و سنت‌های آن را رقم زدند. آن‌ها نیز همانند تنها به‌دنبال حقیقت هستند و معتقدند که هنر خیابانی،‌ یک نوع هنر سیاسی است، چراکه مستقیماً با مردم صحبت می‌کند و درباره‌ی مردم است. طرح‌های این گروه فراتر از زبان است. طراحی زنان و کودکان به‌عنوان افراد آسیب‌پذیری که بیشتر در معرض سوء‌استفاده و مشکلات هستند، نمود قابل توجهی در آثار آن‌ها دارد. در این گرافیتی‌ها، کودکان در حال دعا کردن، مخفی شدن، راه رفتن به تنهایی یا کارکردن هستند که پیام مشخصی درباره‌ی نابودی معصومیت، بی‌عدالتی و سرخوردگی القا می‌کند. در ادامه می‌توان به تصاویر تأثیرگذار افراد سالمند اشاره کرد که به‌نوعی به تقابل مدرنیته و سنت، قدیمی و جدید در فرهنگ ایران می‌پردازد. درواقع هنر خیابانی، شکل جدیدی از مقابله با تصورات و تعصبات سنتی است. آثار این دو هنرمند در گالری‌های نیویورک،‌ برلین، آمستردام و میلان به نمایش گذاشته شده است؛ هرچند اولین نمایشگاهی که آن‌ها خودشان در آن حضور داشتند در سال ۲۰۱۲ اتفاق افتاد،‌ وقتی که موفق به اخذ ویزای هنری از ایالات متحده شدند. هر دوی آن‌ها پناهندگی گرفتند.

ماد (MAD) به نسل بعدی هنرمندان خیابانی تعلق دارد که دیدگاه اجتماعی را با چاشنی طنز و فاصله درهم آمیخته است. او آثار استنسیل تقریباً منحصربه‌فردی خلق می‌کند و سپس طرح‌هایش را برای دوستانش در خارج از ایران می‌فرستند تا آن ها را روی دیوارهای شهر نیویورک یا پاریس اسپری کنند. او می‌گوید که هنرمندان خیابانی زندگی دشواری در ایران دارند و اغلب به شیطان پرستی متهم می‌شوند و هیچ حمایتی از جانب انجمن‌های هنری دریافت نمی‌کنند، بااین‌حال او همچنان از ناب بودن کل این موقعیت لذت می‌برد. ماد همچنین خاطر نشان می‌کند که بسیاری از مردم ایران عاشق هنر شهری هستند و وقتی طرحی روی دیوار نقاشی می‌کند،‌ افرادی وجود دارند که مشتاق صحبت با هنرمند خالق آن هستند.

نماد صلح در طراحی‌های مختلف او به‌چشم می‌خورد، دو سربازی که پشت‌شان به مخاطب است، این نماد را با خود می‌برند یا این نماد حامی سه کودکی است که با لبخند خجالتی و امیدوارانه‌ روی چهره‌هایشان آن را نگه داشته‌اند. این تصاویر با صداقت و روحی که در آن‌ها وجود دارد، به خودی خود گویا هستند.

نفیر ای‌کی‌ای اسکریم (Nafir a.k.a. Scream)، شخصی فروتن و متواضع است و وقتی از او خواسته می‌شود تا از خودش بگوید،‌ او معتقد است که چیزی برای گفتن ندارد و می‌گوید «من روی دیوار فریاد می‌زنم». دوگانگی بیشتری درباره‌ی هویت او وجود دارد،‌ لوگوی پروانه‌ی او گذرا و تحت تأثیر قدرت فرهنگی بوده و روی بال‌هایش یک الگوی تزئینی ایرانی نقش بسته است.

سکوت نفیر را می‌توان از روی عدم هماهنگی آشکار طرح‌هایش نیز تشخیص داد،‌ صحنه‌های تنهایی و رنجی که با سبکی شکل و اجرای آن در تناقض است. نقاشی‌هایش معمولاً فاقد رنگ هستند و او از رنگ خود دیوار به‌عنوان عنصر واقعی طرح‌ها استفاده کرده است و این تصور را ایجاد می‌کند که گرافیتی‌ها بخشی از پس‌زمینه شده‌اند. از آنجا که اکثر سوژه‌های او کودکان هستند، این پیام واضح را به مخاطب منتقل می‌کند که کودکان نسل گمشده و فراموش‌شده با هویتی رو به زوال هستند؛ اما نفیر به مقابله با این موضوع پرداخته و این کار را ازطریق چهره‌ی این کودکان، حضور تنها و گروهی آن‌ها در همه‌ی سطوح شهر انجام داده است. او در کارهای خیریه مشارکت دارد و حس عمیق همدردی را می‌توان در پرتره‌های تأثیرگذارش مشاهده کرد.

اثر مهدی قدیانلو در لندن

برخلاف بسیاری از هنرمندان خیابانی در تهران،‌ مهدی قدیانلو به‌صورت رسمی مورد حمایت شهرداری تهران قرار گرفت و مشغول زیباسازی برخی از نماهای بتنی بدنما در پایتخت شد. سبک او اغلب سورئال است و شامل تصاویر توهم‌گونه از نور یا نیروی جاذبه می‌شود که شخصیت‌ها را به چالش کشیده است. یکی از مشهورترین آثار او در میدان ونک به‌چشم می‌خورد که هنر و معماری را درهم آمیخته است.

مهدی قدیانلو در سال ۱۳۶۰ در کرج متولد شد. لیسانس نقاشی از دانشگاه تهران گرفت و سپس در رشته انیمشین کارشناسی ارشد خود را دریافت کرد. حدود ۱۰ سال پس از آن که قدیانلو اولین اثرش را در خیابان‌های تهران کشید، به دعوت مؤسسه‌ی «استریت آرت» به لندن رفت و آثار خود را در خیابان‌های شلوغ آنجا هم به ثبت رساند.

روی دیوار سفارت سابق آمریکا در تهران که از زمان انقلاب ۱۳۵۷ به لانه‌ی جاسوسی نامیده می‌شود،‌ می‌توان هنر خیابانی و تاریخ معاصر ایران را مشاهده کرد. بخش زیادی از دیوارهای اطراف این سفارت با آثار هنری‌ای که ماهیت ضدآمریکایی و طرفداری از انقلاب دارند، مزین شده‌اند و درعین‌حال شعار «مرگ بر آمریکا» نیز روی دیوارهای آن به‌چشم می‌خورد. این نقاشی‌های دیواری نظیر مجسمه‌ی آزادی که به‌عنوان نماد مرگ کشیده شده است، عمق احساس مردم در اوایل انقلاب اسلامی را نشان می‌دهد.

بلک هند، هنرمند ناشناس گرافیتی که «بنکسی ایران» نیز شناخته می‌شود، شب‌ها روی دیوارهای خیابان‌های تهران نقاشی می‌کند و آثار هنری او به موضوعات روز جامعه‌ی ایران مربوط می‌شود. یکی از مشهورترین اثر او را می‌توان خطاطی شعری معروف از مولانا دانست که می‌گوید «بی‌همگان به سر شود، بی تو به سر نمی‌شود» و در وسط این شعر تصویری از یک بشکه نفت کشیده است. او در اثر جدیدترش،‌ دکارت را در کنار جمله‌ای با این مضمون «من دوست دارم، پس هستم» نقاشی کرده است.

از زمان آغازین روزهای انقلاب، هنر و تبلیغات سیاسی به بخش مهمی از مدیریت فضاهای عمومی جمهوری اسلامی تبدیل شد. با ۳۰ دقیقه رانندگی در هر یک از مناطق تهران شاهد خواهید بود که اکثر نقاشی‌های دیواری به یادبود شهدای جنگ ایران و عراق یا تصویر رهبران ایران اختصاص دارد. از دو نمونه‌ی معروف این نقاشی‌ها می‌توان به نقاشی نوگرای «سربازان و انقلاب اسلامی» در میدان فلسطین و شعار بسیار بزرگ «مرگ بر آمریکا» در نزدیکی میدان هفت تیر اشاره کرد که پرچم آمریکا را به‌عنوان پیشرو در جنگ به تصویر کشیده است.

اگر به تهران سفر می‌کنید، کجارو فهرست کاملی از جاهای دیدنی تهران را نیز در اختیار شما قرار داده است تا بتوانید اطلاعات لازم درباره هر جاذبه گردشگری را از جمله آدرس، موقعیت مکانی روی نقشه، ساعات بازدید و... به‌دست آورده و سفر خود را بهتر برنامه‌ریزی کنید.