روزشمار: ۱۲ شهریور؛ از نبرد ماراتن میان ایران و یونان تا نامگذاری دوی ماراتن

فيليپيدس از جانب کسی ماموريت نداشت و حس ميهن‌دوستی اورا به دويدن وادار کرده بود و همين امر بر اهميت عمل او افزوده است.

به نوشته هرودوت در کتاب ششم از تاريخ جنگ‌های پارسيان، فيليپيدس پس از بازگشت به آتن از اسپارت، به ميدان جنگ رفت و هنگامی که مشاهده کرد ايرانيان به کشتی‌هايشان برمی‌گردند تا از منطقه خارج شوند، مسافت ساحل تا شهر آتن را که ۴۲ کيلومتر بود دويد تا مردم آتن را که در نگرانی به سر می‌بردند، از اين بازگشت آگاه کند که پس از دادن خبر به شورای شهر، در همان جا و در برابر اعضای شورا بر زمين افتاد و درگذشت.

در باب اغراق‌های هرودوت و دیگر مورخان، باید گفت که نوشته‌های این نویسندگان در عصر خود تحت تأثیر ادبیات خاص یونان کلاسیک با حماسهسرایی و اغراق و غلو همراه است. کسانی که علاقه‌مند این ادبیات هستند خوب می‌دانند که ادبیات یونان کلاسیک نظیر ایلیاد و ادیسه هومر یا نسب‌نامه خدایان هزیود و دیگر آثار آن مشحون از این‌گونه اغراق‌ها و قهرمان‌پردازی‌ها و آمد و شد خدایان است. اینکه هرودوت در شرح ماراتون دچار اغراق یا دروغ‌پردازی شده قصد تحریف یا تغییر واقعیت‌ها را نداشته او تنها از سبک ادبی که می‌دانسته پیروی کرده تا بتواند نوشته‌های خود را در جامعه ستایش‌گر حماسه آن روزگار موجه جلوه دهد. نتیجه ماراتون علی‌رغم همه شبهات و ایرادها اگر شکست تلقی نشود، قطعا ناکامی سپاه پارس را به‌همراه داشته اما نه به وجهی که هرودوت نوشته و امروز ملاک قضاوت است. چراکه اگر پارسی‌ها همانند نبرد قبلی یعنی محاصره ارتریا پیروز شده بودند، قطعا آتن هم مثل ارتریا سقوط می‌کرد و دیگر دلیلی برای لشکرکشی‌های بعدی وجود نداشت.

«بارون پير دو کوبرتين» احياکننده مسابقه‌های پهلوانی المپيک، با هدف جاويدان کردن فداکاری فيليپيدس، مسابقه دوی طولانی المپيک را «ماراتن» نام گذاشت.

لشکرکشی به آتن به دستور داريوش بزرگ صورت گرفته بود. چون آتنی‌ها اتباع يونانی‌زبان ايران در آناتولی غربی را که معروف به ايونی که واژه يونان از آن گرفته شده و اينک واقع در ترکيه است، تحريک به نافرمانی می‌کردند و يک بار نيز به شهر سارد (سارديس) آسيب زده بودند.

در لشکرکشی به آتن حدود سی‌هزار پياده و يک هزار سوار ايرانی شرکت داشتند که ششصد کشتی آنان را به آتيکا (Attica) که حدود ۴۰۰ کيلومتر دور بود منتقل کردند. فرمانده نيروهای ايرانی آرتافرن بود و فرماندهی کشتی‌ها را درياسالار کُرد (ماد) داتيس (داتوس) برعهده داشت.

اين لشکرکشی، بزرگ‌ترين لشکرکشی دريایی-زمينی تاريخ جهان تا قرن بيستم ميلادی به شمار می‌رود. اين نيرو در سر راه خود چند منطقه از جمله جزيره بزرگ اوبوآ و شهر اریتریا (Eriteria) واقع در «آن وناکسوس» را تصرف و در آتیکا پياده شد. اشتباه در اين بود که پياده ايرانی وارد يک منطقه باتلاقی شده بود و يونانيان در تپه‌های مشرف بر دشت و در جنوب غربی آبادی ماراتن مستقر شده بودند.

فرمانده نيروهای ايرانی در ۱۲ سپتامبر ۴۹۰ پيش از ميلاد دستور بازگشت داد و فيليپيدس اين خبر را به آتن رسانيد و با گفتن اين جمله «شاد باشيد، ما برنده شديم» بر زمين افتاد و جان سپرد.

نى بور مى‌گويد:

نوشته‌هاى ها درباره نبرد ماراتن و جنگ‌هاى ديگر ايران با يونان به شعر و افسانه‌گويى و داستان‌سرايى از تاريخ‌نويسى شبيه‌تر است. آنچه به نظر مى‌رسد اين است كه سپاه ايران در دشت ماراتن دچار شكست نشده است، چون «داتيس» فرمانده سپاه ايران متوجه شد كه ميدان عمل و باریک بودن عرض ميدان نبرد مانع از كاربرد سواره نظام است، ناچار شد كه فرمان عقبنشينى صادر کند و «هرودوت» صدور فرمان عقب‌نشينى را به‌منزله شكست سپاهيان ايران قلمداد كرده است.

ناپلئون كه وقايع نبردهاى ايران را به استناد نوشته‌هاى هرودوت و ساير منابع يونانى مطالعه کرده است، در يادداشت‌هاى خود چنين مى‌نويسد:

در باب فتوحاتى كه يونانی‌ها به خود نسبت مى‌دهند و شكست‌هايى كه براى ايرانيان قائلند، نبايد فراموش كرد كه اين گفته‌ها تماماً از يونانى‌ها است و گزاف گويى و لاف‌زنى آنان نيز مسلم است. از طرف ايرانيان نيز نوشته‌هايى به دست نيامده تا بتوان اين نوشته‌ها را با گفته‌هاى يونانی‌ها مقايسه كرد و نتيجه را بر مبناى قضاوت قرار داد.

اما جالب‌ترین اظهارنظر نتایج توام با تحقیقات علمی «هانس ولبروک» مورخ آلمانی است. او دراین‌باره می‌نویسد:

هرودوت نوشته است که یونانی ها با حمله و پیشروی ۴۸۰۰ قدم در وسط دشت ماراتن و خرد نمودن مرکز جبهه ایرانیان فاتح شدند اما ولبروک خاطرنشان می‌کند که این عمل از نظر فیزیکی غیرممکن است. طبق آیین‌نامه‌های نظامی مشق صف جمع ارتش آلمان، سرباز با تجهیزات کامل می‌تواند در دقیقه تقریبا فقط ۱۰۸۰ تا ۱۱۵۰ قدم بدود. اسلحه آتنی‌ها از سربازان کنونی آلمان سبک‌تر نبود و دو نقص کلی هم داشتند. یکی اینکه آنان سربازان حرفه‌ای نبودند دیگر اینکه سن غالب آن‌ها از حد مجاز ارتش‌های نوین تجاوز نمی‌کرد. تاکتیکی که توسط هرودوت تشریح شده بود آشکارا غیرممکن بود.

ولبروک در خاتمه می‌نویسد که دشت ماراتن به‌قدری کوچک است که در زمان هیتلر یک افسر ستاد ارتش آلمان که از آنجا بازدید کرده بود با تحیر نوشت که برای یک تیپ پروسی آلمانی جای کافی برای انجام تمرینات ندارد!

ماراتون یا ماراتن یکی از انواع دوی استقامت است که به فاصله دهکده ماراتن تا آتن یعنی ۴۲ کیلومتر و ۱۹۵ متر و معمولا روی جاده برگزار می‌شود. هر سال به جنگ ماراتن، دویی با نام ماراتن برگزار می‌شود که شرکت کنندگان در مسافتی ۴۲ کیلومتری با هم رقابت می‌کنند. این مسابقه یکی از بخش‌های اصلی بازی‌های المپیک است که در تمام ادوار آن برگزار شده است. البته مسافت استاندارد آن در سال ۱۹۲۱ تعیین شد.

در مسیر جاده ماراتن مجسمه‌ای از فیلیپیدس نیز ساخته‌اند.

هر سال حدود ۵۰۰ مسابقه ماراتون در نقاط مختلف دنیا برگزار می‌شود و اکثر شرکت‌کنندگان این مسابقات، دوندگان تفننی هستند. به همین دلیل، گاهی ده‌ها هزار دونده در این مسابقات شرکت می‌کنند. با توجه به این‌که شرایط آب‌وهوایی و جغرافیایی، مثل ارتفاع، دما و رطوبت هوا، وزش باد، و جنس و شیب جاده در این مسابقه اهمیت زیادی دارند، زمان‌های ثبت شده در این مسابقات با یکدیگر قابل مقایسه نیستند. معمولا بهترین زمان‌ها در مسیرهای نسبتاً مسطح در نزدیکی سطح دریا با شرایط آب‌وهوایی مطلوب و کمک‌دونده‌های آهو ثبت می‌شوند.

رکورد جهانی فعلی مردان در این رشته متعلق به دنیس کیمتو از کنیا با زمان ۲ ساعت و ۲ دقیقه و ۵۷ ثانیه در سال ۲۰۱۴ و رکورد جهانی زنان در اختیار پائولا رادکلیف بریتانیایی با ۲ ساعت و ۱۵ دقیقه و ۲۵ ثانیه در سال ۲۰۰۳ است.

جوان‌ترین دونده‌ای که یک مسابقه ماراتون را به‌پایان رسانده، یک پسر سه‌ساله هندی به نام «بودیا سینگ» است.

• آغاز ساختمان مقبره فردوسی در خراسان (۱۳۰۷ شمسی)
• افتتاح سيلوی بزرگ تهران و كارخانه بلورسازی (۱۳۱۸ شمسی)
• شهادت امام محمد تقی علیه‌السلام (۲۲۰ قمری)
• آغاز قيام «اردشير بابكان» سرسلسله پادشاهان ساسانی عليه اشكانيان (۲۲۳ میلادی)
• مرگ «ويليام هميلتون» رياضی‌دان بزرگ ايرلندی (۱۸۶۵ میلادی)
• تولد «ژرژ سورا» نقاش بزرگ فرانسوی (۱۸۵۹ میلادی)
• روز ملی و استقلال كشور «جمهوری دموكراتیک ويتنام» از فرانسه (۱۹۴۵ میلادی)
• تسليم نهایی كشور ژاپن و پایان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵ میلادی)