بزرگترین کشورهای جهان؛ از دماغه هورن تا قطب شمال

برای آشنایی با بزرگترین کشورهای جهان، سری به پنج قاره پهناور زمین خواهیم زد تا از جغرافیا و شرایط جوی آن‌ها مطلع شویم. شرایط زیست‌محیطی زمین، به‌طور تعجب برانگیزی همواره در حال دگرگونی است. تاریخ به ما آموخته است که مرزهای سیاسی کشورها با گذر زمان، به‌طور چشمگیری دست‌خوش تغییر شده است. طی دهه‌های آینده، کسی چه می‌داند که بزرگترین کشورهای دنیا کدام‌ها خواهند بود؟

الجزایر با مساحت ۲٫۳۸ میلیون کیلومتر مربع، دهمین کشور بزرگ دنیا به‌لحاظ وسعت و نیز تنها کشور آفریقایی حاضر در فهرست ما است. الجزیره که در آفریقای شمالی واقع شده، طول سواحل مدیترانه‌ای آن به ۹۹۸ کیلومتر می‌رسد. ۹۰ درصد از این کشور، متشکل از صحرا و بیابان است که بیشتر بیابان‌هایش در ارتفاع بسیار بالایی (از سطح دریا) قرار دارند. مرزهای شمالی الجزایر، پوشیده از رشته کوه‌های «تل اطلس» است و نواحی داخلی‌اش که صدها متر بالاتر از سطح دریا واقع شده‌اند، عمدتاً توسط صحرای بزرگ آفریقا احاطه شده است. این صحرای بزرگ تا جنوب کشور و آن‌سو‌تر از مرز‌هایش با نیجر و مالی نیز گسترده شده است.

کشور قزاقستان با وسعتی به بزرگی ۲٫۷۲ میلیون کیلومتر مربع، متشکل از دشت‌ها و مراتع بسیاری است. این کشور دارای آب و هوایی خشک و خنک، اما نه کاملا بیابانی، در بیشتر ماه‌های سال است. قزاقستان در طول سال، شرایط آب و هوایی مختلفی را تجربه می‌کند؛ به‌طوری که دمای هوای این کشور به‌اندازه‌ی همسایه‌ی شمالی‌اش، روسیه چندان سرد نمی‌شود. این کشور قبلاً بخشی از اتحاد جماهیر شوروی محسوب می‌شد. شوروی نیز در بیشتر دوران قرن بیستم، بزرگترین کشور دنیا به‌شمار می‌رفت. اکنون قزاقستان معروف به بزرگترین کشور محصور در خشکی یا بدون دریای جهان و تنها کشور محصور در خشکی حاضر در فهرست ما است.

آرژانتین به‌لحاظ جمعیتی، سی و دومین کشور بزرگ دنیا، به‌لحاظ وسعت، هشتمین کشور بزرگ دنیا و در نهایت بزرگترین کشور اسپانیایی‌زبان جهان به شمار می‌رود. این کشور که مساحتی به بزرگی ۲٫۷۸ کیلومتر مربع دارد، دارای جغرافیا و آب و هوایی بسیار مختلف و گوناگون نیز هست. در شمال این کشور شاهد آب و هوایی مرطوب و حاره‌ای هستیم و در جنوبش سرما و یخبندان حکم‌فرما است. پاتاگونیا در جنوب آرژانتین که یکی از زیباترین و خطرناک‌ترین مناطق روی زمین است، از «کوه‌های آند» تا اقیانوس اطلس گسترده شده است. قسمت جنوبی آرژانتین که معروف به «دماغه هورن» است، یکی از طوفانی‌ترین مناطق روی زمین محسوب می‌شود.

مرزهای هند طی قرن گذشته چندین بار دست‌خوش تغییر شده است؛ حتی هم‌اکنون نیز هند مدعی است که نواحی شمالی کشمیر، متعلق به این کشور است. چندین سال است که بر سر مالکیت کشمیر، بین هند و پاکستان جنگ و نزاع وجود دارد. با این‌حال، بدون احتساب کشمیر، مساحت هند چیزی در حدود ۳٫۲۹ میلیون کیلومتر مربع است. چین، پاکستان، بنگلادش و نپال، هر یک دارای مرزهای مشترک با هند هستند. جغرافیای این کشور از کوه‌های باشکوه هیمالیا تا سواحل استوایی شبه‌جزیره‌ی جنوبی‌اش گسترده شده است. به‌لحاظ زمین‌شناسی، هند در شبه‌قاره‌ی خودش واقع شده است. همچنین، مطالعات زمین‌شناسی نشان می‌دهد که این کشور و همسایگان نزدیکش، زمانی توسط یک دریا از آسیا جدا شده‌اند.

استرالیا با ۴٫۴ میلیون کیلومتر مربع وسعت بیشتر از هند، ششمین کشور بزرگ دنیا به شمار می‌رود. این کشور با مساحتی بالغ بر ۷٫۶۹ میلیون کیلومتر مربع، دو برابر بزرگ‌تر از هند است. استرالیا با اختلاف زیادی، بزرگترین کشور قاره اقیانوسیه محسوب می‌شود. این کشور به‌قدری بزرگ است که نمی‌توان به آن لقب جزیره را داد؛ در واقع، استرالیا سرزمینی به بزرگی یک قاره است.

بیشتر جمعیت این کشور در شهرهای ساحلی مانند سیدنی در شرق و پرت در غرب زندگی می‌کنند. البته برای این‌کار دلایلی منطقی وجود دارد؛ «اوت‌بک» یا نواحی بیابانی استرالیا که یکی از خشک‌ترین و گرم‌ترین نواحی روی زمین است، مکان مناسبی برای زندگی محسوب نمی‌شود. استرالیا علاوه بر جغرافیا و آب و هوای منحصر به‌فردش، به‌خاطر حیات وحش بی‌نظیر و گاهاً مرگبارش نیز شهره‌ی خاص و عام است.

برزیل با مساحتی بیش از ۸٫۵۱ میلیون کیلومتر مربع، بزرگترین کشور آمریکای جنوبی محسوب می‌شود. همچنین بخش‌های عمده‌ی بزرگترین جنگل‌های بارانی روی زمین، یعنی «جنگل های آمازون» نیز در این کشور قرار دارد. جنگل‌های آمازون به‌قدری متراکم و وسیع هستند که کاوشگران و دانشمندان، انسان‌هایی با قبایل مختلف درون آن کشف کرده‌اند که هرگز با دنیای بیرون ارتباط نداشته‌اند. با این‌حال، به اعتقاد دانشمندان ممکن است هنوز هم قبایلی در آمازون وجود داشته باشند که کشف نشده‌اند.

برزیل در نواحی شرقی‌اش، دارای سواحل اقیانوس اطلس به طول ۸۰۰۰ کیلومتر نیز هست. بیشتر شهرهای این کشور، از جمله ریو دو ژانیرو و سائو پائولو در طول این سواحل و دور از جنگل‌های وسیع آمازون بنا نهاده شده‌اند.

چین، آمریکا و کانادا هر یک مقداری کمتر از ۷٪ سطح کره زمین را تشکیل می‌دهند. از میان این سه کشور، چین با حدود ۹٫۶ میلیون کیلومتر مربع وسعت، با اختلاف کمی، کوچک‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود. چین با ۱۴ کشور مختلف، از جمله افغانستان در شرق، روسیه در شمال و ویتنام در جنوب مرز مشترک دارد.

مردم و نیز آب و هوای این کشور، به‌طور قابل‌توجهی متفاوت و گوناگون است. در شمال چین، دمای هوا در حد قطب شمال سرد می‌شود، در مرکز این کشور صحرای گوبی که چهارمین صحرای بزرگ دنیا نیز هست قرار دارد و در نهایت در جنوب چین معمولا آب و هوایی استوایی بر محیط حاکم است. چین با بیش از ۱٫۳۵ میلیارد نفر جمعیت، ۵۶ گروه نژادی مختلف داشته و هجدهمین کشور پرجمعیت مسلمان و نوزدهمین کشور پرجمعیت مسیحی جهان نیز محسوب می‌شود. همچنین تعداد دکترهای چین با ۱٫۹ دکتر از هر هزار نفر، از کل جمعیت کشور قطر بیشتر است.

آمریکا با ۹٫۶۳ میلیون کیلومتر مربع مساحت، کمی بزرگ‌تر از چین و اندکی کوچک‌تر از کانادا است. آمریکا که از جنوب با مکزیک و از شمال با کانادا هم‌مرز است، جغرافیا و حیات وحش بسیار گسترده و گوناگونی دارد. آمریکا دارای سه بخش مختلف است. بخش غربی کوه‌های راکی، ایالت‌های نزدیک اقیانوس آرام که معروف به داشتن آب و هوایی یکسان در طول سال هستند و سواحل طولانی کرانه‌ی کالیفرنیا. دشت‌های وسیعی که مابین کوه‌های راکی و رودخانه می‌سی‌سی‌پی آمریکا قرار دارند و از کانادا تا مکزیک گسترده شده‌اند، از جمله حاصلخیزترین نواحی جهان به شمار می‌رود. در نهایت، شهرهای لب ساحلی و مناطق شرقی رودخانه می‌سی‌سی‌پی، یکی از مهم‌ترین مراکز و قطب‌های صنعتی و اقتصادی آمریکا محسوب می‌شود.

کانادا با ۹٫۹۸۴ میلیون کیلومتر مربع مساحت، بزرگترین کشور نیم‌کره غربی زمین بوده و با ۲۰۲٫۰۸۰ کیلومتر خط ساحلی، بزرگترین سواحل دنیا را در اختیار دارد. تراکم جمعیت این کشور ۴ نفر بر هر کیلومتر مربع است. این بدان معناست که کانادا برای تک‌تک جمعیت ۳۵ میلیونی نفری‌اش، ۲۴ هکتار زمین دارد.

کانادا بین قطب شمال و آمریکا واقع شده است و وسعت تندرای یخ‌زده‌ی آن تا مدار قطب شمال گسترده شده است. کوه‌های راکی مانند آمریکا، در کانادا نیز از شمال تا جنوب امتداد یافته‌اند و در دشت‌های وسیعش، غلات و کانولا به کرات یافت می‌شود. از آن‌جایی که شهرهای تورنتو، مونترئال و پایتخت کانادا، یعنی اُتاوا در شرق این کشور واقع شده‌اند، از نقاط شرقی کانادا با عنوان قلب کشور یاد می‌شود.

روسیه با مساحت ۱۷٫۱ میلیون کیلومتر مربعی‌اش، به‌راحتی تمامی کشورهای دنیا را پشت سر می‌گذارد. در واقع اگر ۷ میلیون کیلومتر مربع از مساحت روسیه کاسته می‌شد، این مکان باز هم بزرگترین کشور دنیا به‌شمار می‌رفت؛ حتی قسمت کاسته شده‌ی آن نیز هفتمین کشور بزرگ دنیا محسوب می‌شد!

روسیه هم مانند چین، با ۱۴ کشور مختلف دنیا مرز مشترک دارد. روسیه برخلاف چین، نواحی استوایی و حاره‌ای ندارد اما با این‌حال، در بیشتر نقاط جنوبی این کشور، شاهد آب و هوایی مرطوب و تابستانی هستیم. «تایگا» که بزرگترین زیست‌بوم روی زمین است، از شرق کانادا تا بیشتر نواحی شمال روسیه گسترده شده است. در اعماق جنگل‌ها و تندراهای یخ‌زده‌ی روسیه، ذخایر نفتی بسیار زیادی نهفته است. البته به‌دلیل هزینه‌های بالای استخراج این منابع، بخش اعظمی از ذخایر نفتی روسیه دست‌نخورده باقی مانده است.