مقاصد سفر برای عاشورا و تاسوعا ۱۴۰۴؛ از تعزیه تا نخل‌گردانی
ایام تاسوعا و عاشورا، علاوه بر بار معنوی، فرصتی ناب برای آشنایی با آیین‌های کهن و فرهنگ عزاداری مردم ایران محسوب میشود. اگر قصد دارید امسال در کنار سوگواری برای امام حسین (ع)، با رسوم خاص و چشم‌نواز محرم در شهرهای مختلف کشور آشنا شوید، در این مقاله بهترین مقاصد سفر عاشورایی مانند ماسوله، لاهیجان، ابیانه، یزد، رودسر و ضیابر را به شما معرفی کرده‌ایم. هر یک از این شهرها با آیین‌های منحصربه‌فرد خود، تجربه‌ای متفاوت از محرم را برایتان رقم می‌زنند؛ پس با ما همراه شوید تا اطلاعات بیشتری از این رسوم خاص عاشورایی به دست آورید.
علم بندان در ماسوله؛ عزا در روستای پلکانی
مراسم علم بندان ماسوله، یکی از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین آیین‌های عاشورایی ایران است که هر ساله در غروب ششم محرم برگزار میشود. در این آیین ۸۰۰ ساله، عزاداران چهار محله «مسجد بر»، «کشه‌سر»، «خانه‌بر» و «اسد محله»، با صدای سنج و شیپور در کوچه‌های ماسوله جمع می‌شوند. علم‌های ویژه این مراسم به‌صورت عمودی هستند و با معماری طبقاتی شهر هم‌خوانی دارند. این علم‌ها ابتدا در بقعه امامزاده «عون بن محمد بن علی (ع)» مزین می‌شوند و سپس با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی، طی مراسمی به محله‌ها بازمی‌گردانند.
هم‌زمان با علم‌بندی، اهالی ماسوله نیز درهای خانههایشان را به روی عزاداران باز می‌کنند و از آن‌ها با چای دارچین، شیر داغ و «اگردک» (نوعی شیرینی سنتی گیلان) پذیرایی می‌کنند. علم‌ها تا پایان ماه صفر در مساجد محله‌ها باقی می‌مانند.
محرم در ابیانه؛ روستای سرخ با مراسم خاص
در روستای ابیانه، تاسوعا و عاشورای حسینی با آیین‌های خاصی برگزار میشود. نوحه‌خوانی سنتی که به آن «ذاکری» می‌گویند، شب تاسوعا در «مسجد یسمان» برگزار میشود و صبح آن، مردان محله با برپایی مراسم «پرسه» یا «پارسا» به دیدار خانواده‌هایی می‌روند که در سال گذشته عزادار بوده‌اند. مراسم «جغجغه زنی» با ابزار چوبی خاص، نخل‌گردانی در کوچه‌ها و آیین «شاداگردانی» با چوب‌هایی مزین به پارچه‌های زربافت از دیگر عزاداری مردم ابیانه در تاسوعا محسوب می‌شوند. «شادا»، نام چوبی بلند است که با پارچه‌های رنگارنگ آراسته میشود. فردی که این چوب را در روستا می‌گرداند، شاداگردان نام دارد.
روز عاشورا با خواندن مرثیه‌هایی غم‌انگیز معروف به «طلوع‌خوانی» در سحرگاه آغاز میشود و تا طلوع خورشید ادامه می‌یابد. نخل‌گردانی در روز عاشورا نیز ادامه دارد و عزاداران حسینی در طول مسیر خود، مقابل خانه‌های داغ‌دار می‌ایستند تا به آن‌ها ادای احترام کنند. سرانجام نخل‌ها به «چشمه چما» می‌رسند و نماز ظهر عاشورا اقامه میشود. شام غریبان در مقابل «مسجد یسمان» با نوحه‌خوانی دسته‌جمعی برگزار میشود و پس از آن عزاداران به امامزادگان «شاهزاده عیسی و یحیی» می‌روند و مراسم را به پایان می‌رسانند. توجه داشته باشید، در این دو روز، ورود گردشگران به داخل روستای ابیانه ممنوع است؛ مگر آن که با تورهای مجوزدار راهی آن شوند یا آشنای یکی از اهالی روستا باشند.
نخل برداری در یزد؛ ابهت یک مراسم آیینی
در تکیه‌ها و حسینیه‌های یزد، مراسمی چون سینه‌زنی، زنجیرزنی، تعزیه‌خوانی و پخت نذری اجرا میشود.
اوج این عزاداری‌ها مراسم علم‌برداری در روز تاسوعا و آیین نخل گردانی در روز عاشورا است. نخل به‌عنوان نماد تابوت امام حسین (ع)، سازه‌ای چوبی و عظیم است که با پارچه سیاه، شمشیر، زنگ‌های قدیمی، پارچه‌های زینتی و... آراسته میشود. نخل «میدان امیرچخماق یزد» با قدمت ۴۵۰ ساله، جزو بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین نخل‌های استان یزد است که به‌دلیل نداشتن استحکام کافی، چند سالی میشود که برای مراسم نخل گردانی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد؛ با این حال نخل‌برداری در شهرهایی چون «تفت» و «اشکذر» با شکوه خاصی اجرا میشود.
ضیابر؛ تعزیه در شهر
تعزیه روز عاشورا در «شهر ضیابر» از جاهای دیدنی صومعه سرا از دیگر آیین‌های مذهبی کشور است که شهرتی ملی دارد. این مراسم که توسط «هیئت ذوالجناح» اجرا میشود، از صبح عاشورا آغاز و با تعزیه‌ای در حال حرکت، مسیر سیدالشهدا (ع) از مدینه تا کربلا را بازآفرینی می‌کند.
در میدان مرکزی ضیابر، صحنه‌های جنگ عاشورا با ایفای نقش اصحاب امام حسین (ع) و آتش زدن خیمه‌ها به نمایش درمی‌آید. ادامه این تعزیه در خانه تاریخی «آیت‌الله ضیابری» اجرا میشود و شامل روایت شمر از قتلگاه ابن زیاد است. این آیین توسط اجداد «آیت‌الله ضیابری» و «آیت‌الله عبدالوهاب صالح ضیابری» از نجف به ضیابر آورده شده است و جمعیت زیادی از سراسر ایران هر سال برای تماشای تعزیه، خود را به این منطقه می‌رسانند.
چهل منبر و کرب زنی در لاهیجان
آیین سنتی چهل منبر لاهیجان یکی از زیباترین جلوه‌های سوگواری حسینی و مراسم عاشورا در شهرهای مختلف ایران است. در عصر تاسوعا، ساکنان محله‌های سنتی مانند «کوشالی»، «ملایه»، «آقاسید محمدیمنی» ، «پرده‌سر»، «یحیی آباد» و ... منبرهای کوچکی مقابل خانههایشان می‌گذارند و مردم با روشن کردن شمع و گذاشتن یک خرما در ظرفی که تعبیه شده است، یک بسته برنج خام به نیت حاجت برمی‌دارند و چهل منبر را تا روشن کردن چهل شمع پشت سر می‌گذارند. این مراسم در فهرست آثار معنوی ملی ایران به ثبت رسیده است و برخی مردم باور دارند، برنج نذری این مراسم برای بیماران شفابخش است.
آیین کرب زنی نیز یکی از رسوم عزاداری محله «شعربافان» لاهیجان است که در شب هشتم و دهم محرم برگزار میشود. در این مراسم، عزاداران چوب‌هایی استوانه‌ای شکل با وزنی حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم را که از وسط به دو نیم تقسیم شده‌اند، در دست می‌گیرند. هر نیمه چوب دارای تسمه‌ای چرمی برای گرفتن در دست است. عزاداران با حرکات موزون و هماهنگ با نوای مرثیه، چوب‌ها را به هم می‌کوبند. درباره خاستگاه این آیین روایت‌های گوناگونی وجود دارد، برخی آن را به سوگواری برای سیاوش و برخی به خطبه‌خوانی حضرت زینب (س) نسبت می‌دهند.
رودسر؛ پیچدین نوای عزا با کرنا
آیین نواختن ساز کرنه (کرنا)، یکی از سنت‌های عزاداری ماه محرم در شهرستان رودسر استان گیلان است. این ساز بومی با لوله‌ای بلند و انتهایی از شاخ گاو، دارای دو صدای زیر و بم است و معمولا توسط گروهی پنج تا ۱۵ نفره نواخته میشود. در این گروه، فردی به نام سرکرناچی رهبری را بر عهده دارد و دیگر اعضا با عنوان واگیرخوان‌ها به او پاسخ می‌دهند. نغمه‌های ساز بر اساس اشعار مذهبی با ریتم‌های خاص اجرا میشود.
این مراسم معنوی هر ساله در روز عاشورا در صحن مساجد و امامزادگان روستاهای مختلف رودسر از جمله «خانه سر»، «قاسم‌آباد علیا»، «اوشیان»، «بی‌بالان»، «ماچیان» و «بندبن» برگزار میشود. اشعاری چون «امشب چه عزاست واحسینا» و «ما بی‌پناهیم یا صاحب‌الزمان» از جمله مضامین تکرارشونده در این مراسم هستند و مردم با سینه‌زنی و سوگواری گروه را همراهی می‌کنند.
شما هم اگر با دیگر مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی در نقاط مختلف ایران آشنایی دارید، خوشحال می‌شویم، دانسته‌ها و خاطرات خود را با مخاطبان کجارو در میان بگذارید.
منبع عکس کاور: chtn.ir، عکاس: سیدمحمدعلی محرمی (نخل‌گردانی در ابیانه)
سوالات متداول
بهترین مقصد سفر برای عاشورا و تاسوعا کدامند؟
از مقصد سفر برای عاشورا و تاسوعا میتوان به ابیانه، یزد، رودسر، ماسوله، ضیابر و لاهیجان اشاره کرد.
نخل گردانی در کدام شهر برگزار میشود؟
نخل گردانی در شهرهای مختلف استان یزد نظیر شهر تفت و اشکدز برگزار میشود.