همه چیز درباره کلیساهای اصفهان؛ از وانک بی‌نظیر تا کلیساهای کمتر شناخته شده
شهر اصفهان، جاذبه‌های گردشگری متعددی مانند میدان نقش جهان و سی و سه پل را در خود جا داده است؛ اما شاید یکی از زیباترین جاهای دیدنی را بتوان کلیساهای اصفهان دانست که یادگاری از مهاجرت بزرگ ارامنه در دوران شاه عباس صفوی هستند. علاوه بر کلیسای وانک که از جاهای دیدنی اصفهان است، میتوان کلیسای بیت الحم، کلیسای مریم مقدس، دیر کاتارینه مقدس، کلیسا گئورگ مقدس، کلیسا گریگور لوساوریچ مقدس و... را در لیست کلیساهای اصفهان به شمار آورد که در ادامه این مقاله، به آن‌ها می‌پردازیم؛ پس با ما همراه شوید.
کلیسا وانک
- آدرس: محله جلفا، خیابان حکیم نظامی، خیابان کلیسا، کوچه کلیسا وانک
- ساعت بازدید: همه روزه از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۲:۴۵ و ۱۵:۳۰ تا ۱۸:۱۵
- قیمت بلیط در سال ۱۴۰۴: برای بازدیدکنندگان ایرانی ۵۵,۰۰۰ تومان برای هر نفر و برای بازدیدکنندگان خارجی ۲۲۰,۰۰۰ تومان
«کلیسا وانک» یا «کلیسا هُوسپ آرِماتاتسی مقدس» در فاصله سال‌های سال ۱۶۵۵ تا ۱۶۶۴ میلادی به دستور شاه عباس دوم، به دست ارامنه‌ای که از «جلفای نخجوان» به اصفهان کوچ کرده بودند، بنا شد. وانک که در زبان ارمنی به‌معنای «صومعه» است، نه‌فقط یک نیایشگاه، بلکه نمادی زنده از هویت و فرهنگ ارمنی در دل ایران است. کلیسای وانک در محوطه‌ای با مساحت حدودی ۸,۷۰۰ متر مربع قرار گرفته است و از کلیساهای قابل بازدید اصفهان به شمار می‌رود. (خلیفه‌گری ارامنه اصفهان)
آنچه کلیسای وانک را از دیگر کلیساهای ایران متمایز می‌سازد، ترکیب بی‌نظیر معماری ایرانی و اروپایی است؛ گنبدی که بیشتر به سبک مسجدهای ایرانی شباهت دارد، در کنار برج ناقوس و نقاشی‌هایی با مضامین کتاب مقدس انجیل به سبک باروک، تماشاگر را به سفری بصری در تاریخ می‌برد.
نقاشی‌های دیواری درون کلیسا، با رنگ‌های طلایی، لاجوردی و قرمز، صحنه‌هایی از حضرت مسیح و موضوعاتی از کتاب مقدس به تصویر کشیده است و بازدیدکننده را میخکوب خود می‌کنند. در بخش انتهایی کلیسا، موزه‌ای غنی قرار دارد که اسناد تاریخی، کتاب‌های خطی، ظروف سفالی و سرامیک، تابلوهای نقاشی و گچ‌بری و... را در خود جای داده است.
کلیسا بیت اللحم
- آدرس: چهارراه توحید، خیابان نظر میانی
- ساعت بازدید: روزهای یکشنبه تا جمعه از ساعت ۸:۳۰ الی ۱۳:۰۰ و ۱۵:۳۰ الی ۱۸:۳۰
- قیمت بلیط در سال ۱۴۰۴: برای بازدید کنندگان ایرانی ۲۷,۵۰۰ تومان و برای بازدید کنندگان خارجی ۱۶۵,۰۰۰ تومان
«کلیسا بیت اللحم» یا «کلیسای بتلحم مقدس» به‌عنوان یکی از کلیساهای قابل بازدید اصفهان، در سال ۱۶۲۸ میلادی به دست یک بازرگان ارمنی به نام «خواجه پطرس ولیجانیان» در دوره صفوی ساخته شد. این کلیسا علاوه بر نمای باشکوه و گنبدی که بزرگترین گنبد در میان کلیساهای جلفای اصفهان به شمار می‌رود، با نقاشی‌های دیواری از کتاب مقدس و کاشی‌های لعاب‌دار رنگی خودنمایی می‌کنند.
کلیسای بیت اللحم در سال‌های اخیر، مرمت شده است و همچنان یکی از مقاصد محبوب گردشگران علاقه‌مند به تاریخ ادیان و معماری در ایران است.
کلیسا مریم مقدس
- آدرس: چهارراه توحید، خیابان توحید میانی
کلیسای مریم مقدس (آسدوادزادزین) یکی از زیباترین کلیساهای جهان است که قدمت آن به سال ۱۶۱۳ میلادی در دوره صفوی بازمی‌گردد. بنیانگذار این کلیسا، «آودیک باباکیان»، تاجر نامدار ارمنی بود که خود نیز در این کلیسا به خاک سپرده شده است. کلیسای هاکوپ مقدس نیز در حیاط کلیسای مریم مقدس قرار دارد.
معماری کلیسا تلفیقی از هنر ارمنی و اصفهانی است. این کلیسا همچنان فعال است و در سال ۱۳۸۱ به ثبت ملی رسید.
در بخش‌های مختلف کلیسا، نقاشی‌های دیواری با مضامین کتاب مقدس، کاشی‌های لعاب‌دار رنگارنگ و تزیینات متنوع معماری، فضایی شبیه به موزه‌ای پویا به‌وجود آورده‌اند. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد کلیسا، رواقی با بیست ستون سنگی حجاری‌شده است. همچنین دو تابلوی رنگ روغن با قدمتی بیش از سه قرن، از یک هنرمند ونیزی در کلیسا وجود دارد. جالب است بدانید، کلیسا مریم مقدس از جمله کلیساهای توریستی اصفهان است و برای بازدید از آن باید از طریق تورهای گردشگری اقدام کنید.
کلیسا هاکوپ مقدس
- آدرس: چهارراه توحید، خیابان توحید میانی
کلیسای هاکوپ مقدس قدیمی‌ترین کلیساهای محله جلفای اصفهان است که در سال ۱۶۰۷ میلادی تنها چند سال پس از مهاجرت ارامنه در زمان شاه عباس اول، ساخته شد.
پلان اولیه آن صلیبی بود؛ اما به‌دلیل تخریب بخشی از بنا، امروزه به شکل سبک مستطیل شرقی–غربی دیده می‌شود. کلیسا هاکوپ از معماری بسیار ساده‌ای برخوردار است و اگرچه در مقیاس با کلیساهایی چون وانک یا بیت‌اللحم کوچک‌تر است، از نظر تاریخی و فرهنگی، جایگاهی ارزشمند دارد.
کلیسا میناس مقدس
- آدرس: خیابان تبریزی ها، کوچه آفتاب
«کلیسا میناس مقدس» از جمله کلیساهای توریستی اصفهان است که گاهی اوقات امکان بازدید از آن با تور میسر است. این کلیسا در سال ۱۶۵۹ میلادی به دست ارامنه ساخته شد. آن‌ها در ابتدا این کلیسا را به یاد کلیسای پیشین خود «مریم مقدس» نام‌گذاری کردند؛ اما با گذر زمان، نام آن به «میناس مقدس» تغییر کرد.
کلیسای میناس مقدس بر اساس معماری به سبک بازیلیک ستون‌دار و محور شرقی–غربی ساخته شده است و گنبد آن نیز روی چهار ستون با قوس‌هایی زیبا استوار شده است.
فضای داخلی کلیسا گچ‌کاری شده است و از نقاشی‌های زیبای محراب و گنبد برخوردار است. در گذشته، کتیبه‌هایی درباره تاریخ ساخت کلیسا روی طوقه گنبد بود که هنگام مرمت سال ۱۹۰۹ از بین رفتند. با این‌حال، خوشبختانه متن کامل آن‌ها پیش از نابودی بر دو سنگ مرمر حک و در داخل صحن کلیسا نصب شده است. در بخش جنوبی کلیسا نیز نمازخانه‌ای کوچک متعلق به سال ۱۷۱۳ با نام مریم مقدس قرار دارد.
دیر کاتارینه مقدس
- آدرس: محله چهارسو، خیابان خاقانی، خیابان چهارسو، خیابان رامین
«دیر کاتارینه مقدس» به‌عنوان نخستین بناهای ویژه راهبه‌ها در ایران شناخته می‌شود و میتوان آن را نیز در لیست کلیساهای اصفهان قرار داد. این بنا توسط «خواجه یقیازار لازاریان»، از بازرگانان برجسته این دیر برای اسکان راهبه‌ها ساخته شد. در زمان شکوفایی‌اش، میزبان ۳۲ راهبه بود و فعالیت‌های مذهبی آن تا زمان درگذشت آخرین راهبه، ادامه داشت. نخستین مدرسه دخترانه ارمنیان نیز در مجاورت آن و تحت نظارت همین دیر تاسیس شد.
بنای کلیسا دارای پلان مستطیل‌شکل از آجر و خشت با جهت‌گیری شرقی–غربی است. این کلیسا دو گنبد قوسی‌شکل کوچک و بزرگ دارد. در بخش شرقی کلیسا محراب قرار گرفته است و در بخش غربی آن، برج ناقوس دیده می‌شود. از ویژگی‌های خاص این بنا، وجود ابزاری به نام «کوچناک» (چوبی که پیش از نصب ناقوس برای فراخوان مذهبی استفاده می‌شد) است که در ایوان غربی قرار دارد. این کلیسا بازدید عمومی ندارد.
کلیسا گئورگ مقدس
- آدرس: چهارراه حکیم نظامی، خیابان حکیم نظامی
«کلیسا گئورگ مقدس» معروف به «کلیسای خواجه»، از دیگر کلیساهای معروف اصفهان است که در سال ۱۶۱۱ میلادی توسط یکی از بازگانان ارمنی معروف به «خواجه نظر» ساخته شد. وجه تمایز این کلیسا با دیگر کلیساهای اصفهان، وجود سنگ‌های مقدس کلیسای جامع «اجمیادزین» است که به دستور شاه عباس صفوی از کلیسای جامع ارمنیان در اجمیادزین (واقع در ارمنستان امروزی) به اصفهان منتقل شدند.
سه قطعه از این سنگ‌ها با نقش صلیب در جلوی محراب و بقیه در صحن شمالی کلیسا قرار گرفته‌اند. از آن زمان، کلیسای گئورگ مقدس به زیارتگاه ارمنیان ایران تبدیل شده است. کلیسا با ساختاری مستطیلی شکل و سه گنبد قوسی مانند، از آجر و خشت ساخته شده است. نمای خارجی و داخلی بنا، از خشت و آجر است که با نقوش هندسی ساده تزیین شده است که با فضای روحانی و معنوی کلیسا هماهنگی دارد. این کلیسا بازدید عمومی ندارد.
کلیسا گریگور لوساوُریچ مقدس
- آدرس: خیابان حکیم نظامی
«کلیسا گریگور لوساوُریچ مقدس» را «خواجه میناس»، یکی از تاجران دوره صفوی در سال ۱۶۳۳ میلادی در محله میدان کوچک ساخت؛ از همین رو، این بنا به کلیسا «خواجه کوچک» هم معروف است. پلان مستطیلی‌شکل کلیسا در جهت شرقی-غربی قرار دارد و روشنایی فضای داخلی‌اش را با هشت نورگیر در بخش میانی ساختمان تامین می‌کند.
در ساخت کلیسا از مصالح خشت و آجر استفاده شده است و دیوارهای داخلی آن را با گچ پوشانده شده‌اند؛ البته تنها بخش کوچکی از نقاشی‌ها روی دیوارها باقی مانده است. این کلیسا بازدید عمومی ندارد.
کلیسا سرگیس مقدس
- آدرس: بلوار وحید شمالی، خیابان خاقانی، خیابان مظاهری
«کلیسا سرگیس مقدس» که در ابتدا با نام «آمِناپرگیچ مقدس» شناخته می‌شد، در سال ۱۶۵۹ میلادی ساخته شده است. این کلیسا پلانی به سبک بازیلیک ستون‌دار، در جهت شرقی-غربی دارد و در ساخت آن از مصالح خشت و آجر استفاده کرده‌اند.
نمای بیرونی کلیسا سرگیس از آجر است و دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده‌اند. در گذشته دیوارهای داخلی کلیسا با نقاشی‌هایی زیبا مزین شده بود؛ اما امروزه به‌دلیل مرمت‌های متعدد، فقط نقاشی‌های روی گنبد باقی مانده است. برج ناقوس کلیسا روی سقف و در بخش جنوب‌غربی بنا، قرار دارد. در بخش جنوبی آن نیز نمازخانه‌ای به نام «استپانوس مقدس» با قدمت متعلق به سال ۱۷۰۴ میلادی واقع شده است. کلیسا سرگیس مقدس امکان برای بازدید عموم ندارد.
کلیسا هُوهاننِس مگردیچ مقدس
- آدرس: خیابان خاقانی، خیابان چهارسو، خیابان رامین
«کلیسا هُوهاننِس مگردیچ مقدس» معروف به «کلیسا یوحنا» با مساحت ۱۶۴۸ متر مربع در سال ۱۶۲۱ میلادی بنا شده است. معماری این کلیسا، به سبک بازیلیک چهارستون و در جهت شرقی-غربی است. در بخش شرقی کلیسا، محرابی قرار دارد که دو طرف آن اتاقک‌هایی چهارگوش با محراب‌های جداگانه دیده می‌شود.
مصالح اصلی مورد استفاده در ساخت کلیسا، خشت و آجر است. زیر گنبد و محراب، نقاشی‌هایی با الهام از کتاب مقدس به چشم می‌خورد و دیوارهای خارجی با کاهگل پوشیده شده‌اند. کلیسا سه درب ورودی دارد که بالای درب غربی، برج ناقوس دوطبقه و گنبد قرار دارد. نمازخانه‌ای کوچک نیز در ضلع شمالی کلیسا وجود دارد. امکان بازدید عمومی از این کلیسا وجود ندارد.
کلیسا نرسس مقدس
- آدرس: خیابان حکیم نظامی، خیابان سنگتراش‌ها
«کلیسا نرسس مقدس» به‌عنوان یکی از کلیساهای معروف اصفهان، متعلق به سال ۱۶۶۶ میلادی، با پلانی مستطیلی شکل و دو گنبد بزرگ و کوچک است. جالب است بدانید، در این کلیسا، گنبد کوچک‌تر فاقد نور گیر است؛ اما گنبد بزرگ‌تر و مرکزی بنا، هشت نورگیر دارد.
در قسمت شرقی کلیسا نیز، محراب با دو اتاقک چهارگوش قرار دارد. ساختمان کلیسا، متشکل از آجر، خشت و گچ است و در نمای آن از پنجره استفاده شده است. ورودی‌های جنوبی آن نیز دارای قاب سنگی است که نقش صلیب روی آن حجاری شده است. این کلیسا بازدید عمومی ندارد.
کلیسا استپانوس
- آدرس: خیابان نظر غربی، کوچه یعقوب خان (یعقوب جان)
«کلیسا استپانوس مقدس»، یکی از بزرگترین کلیساهای اصفهان است که در سال ۱۶۱۴ میلادی ساخته شد. این کلیسا با پلان بازیلیک ستون‌دار دارای هشت نورگیر است و آن را با مصالح خشت و آجر در جهت شرقی-غربی بنا کرده‌اند.
در بخش شرقی کلیسا استپانوس، محرابی با دو اتاقک چهارگوش و یک گنبد وجود دارد و در بخش شمال شرقی آن، برج ناقوس کلیسا دیده می‌شود. نمازخانه مریم مقدس هم در بخش جنوبی حیاط این مجموعه ساخته شده است. وجود چلیپاسنگ‌ها (سنگ‌هایی با نقش صلیب) نیز در داخل و خارج کلیسا جلوه‌ای خاص به آن بخشیده است. این کلیسا بازدید عمومی ندارد.
کلیسا نیکوغایوس مقدس
- آدرس: خیابان چهار سوق‌ها، خیابان قاراکل، کوچه کلیسا
«کلیسا نیکوغایوس مقدس» از دیگر کلیساهای جذاب اصفهان است که با پلانی مستطیلی شکل در جهت شرقی-غربی بنا شده است. این کلیسا با قدمتی متعلق به ۱۶۳۰ میلادی دارای گنبد و هشت نورگیر است.
گنبد اصلی کلیسا نیکوغایوس در بالای بخش میانی و برج ناقوس در بخش غربی بنا قرار دارد. محراب با دو اتاقک چهارگوش در دو قسمت شرقی واقع شده‌اند. نمازخانه «استپانوس مقدس»، نیز در سمت شمال شرقی کلیسا دیده می‌شود. «خواجه میناس» هم که به دستور نادرشاه کشته شد، در حیاط همین کلیسا دفن شد. این کلیسا بازدید عمومی ندارد.
شما هم اگر با هر یک از این کلیساهای زیبا و تاریخی آشنایی دارید و در خصوص آن‌ها اطلاعات جذاب دیگری کسب کرده‌اید، خوشحال می‌شویم دانسته‌ها و تجربیات خود را با مخاطبان کجارو در میان بگذارید.
منبع عکس کاور: ویکی‌پدیا؛ عکاس: هربرت کریم‌مسیحی
سوالات متداول
کلیساهای معروف اصفهان کدامند؟
از کلیساهای معروف اصفهان میتوان به کلیسای وانک، بیت الحم، کلیسای مریم مقدس، دیر کاتارینه مقدس، کلیسا گئورگ مقدس، کلیسا گریگور لوساوُریچ مقدس و... اشاره کرد.
کلیساهای قابل بازدید اصفهان کدامند؟
عموم مردم میتوانند از کلیساهای وانک و بیت اللحم بازدید کنند. بازدید از برخی کلیساها مانند میناس مقدس و مریم مقدس هم با هماهنگی تورهای گردشگری امکانپذیر است.